نگاهی به بیماری سنگ کیسه صفرا؛ [تشخیص، پیشگیری و روش‌های درمانی]

سنگ کیسه صفرا چیست

کیسه صفرا عضوی کوچک و کیسه‌ای شکل در زیر کبد که صفرا پس از ترشح توسط کبد و قبل از آزاد شدن به روده در آن ذخیره می‌شود. صفرا یک مایع گوارشی است که در کبد شما تولید و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. کیسه صفرا صفرا را از کبد ذخیره و تغلیظ می‌کند. سپس صفرا به بخش اول روده کوچک (اثنی عشر) آزاد می‌شود، جایی که به بدن شما کمک می‌کند تا چربی‌ها را از غذا تجزیه و جذب کند. تصور می‌شود که سنگ کیسه صفرا به دلیل عدم تعادل در ترکیب شیمیایی صفرا در داخل کیسه صفرا ایجاد می‌شود. سنگ کیسه صفرا زمانی تشکیل می‌شود که صفرای ذخیره شده در کیسه صفرا به ماده‌ای سنگ‌مانند تبدیل شود. کلسترول، نمک‌های صفراوی یا بیلی‌روبین (رنگدانه صفرا) بیش از حد می‌تواند باعث سنگ کیسه صفرا شود. در بیشتر موارد، سطح کلسترول در صفرا بیش از حد بالا می‌رود و کلسترول اضافی به سنگ تبدیل می‌شود. وقتی کبد کلسترول اضافی ترشح می‌کند، صفرا از کلسترول اشباع می‌شود. این کلسترول اضافی ذرات جامد (کریستال‌های کلسترول) را تشکیل می‌دهد. این کریستال‌های میکروسکوپی در کیسه صفرا تجمع می‌یابند، جایی که به هم چسبیده و تبدیل به سنگ کیسه صفرا می‌شوند. بنابراین طبق نظر متخصصان، سنگ کیسه صفرا براثر تجمع رسوبات سخت شده صفرا می‌توانند در کیسه صفرا تشکیل شوند.

سنگ کیسه صفرا ممکن است گاهی اوقات از بدن شما (از طریق مدفوع) خارج شود، بدون اینکه مشکلی برای شما ایجاد شود. اکثر افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند، نمی‌دانند که سنگ کیسه صفرا دارند، زیرا هیچ علامتی ندارند. اما برای افرادی که علائم دارند، درمان توصیه شده جراحی برداشتن کیسه صفرا است.

اگر سنگ کیسه صفرا به طور سهل‌انگارانه درمان نشود، ممکن است منجر به بیماری‌های تهدیدکننده زندگی مانند “کوله سیستیت” و “سپسیس” شود. علاوه بر این، ممکن است در آینده خطر ابتلا به "سرطان کیسه صفرا" را افزایش دهد. بنابراین توجه به علائم بیماری و درمان به موقع می‌تواند به میزان قایل توجهی از پیشرفت بیماری و درمان آن کمک کند. 

همچنین انتخاب سبک زندگی سالم و داشتن یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند احتمال بروز سنگ کیسه صفرا را کاهش دهد. چاقی و اضافه وزن خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهد. با کاهش کالری دریافتی و افزایش فعالیت بدنی، برای رسیدن به وزن سالم تلاش کنید. پس از رسیدن به وزن سالم، با ادامه رژیم غذایی سالم و ادامه ورزش، برای حفظ آن تلاش کنید.

علت سنگ کیسه صفرا

کیسه صفرا، کیسه‌ای برای ذخیره صفرا، مایع کمک کننده به هضم غذا، می‌باشد. کبد به‌طور مداوم صفرا تولید می‌کند که تا زمان غذا خوردن در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. وقتی غذا می‌خورید، معده هورمونی آزاد می‌کند که باعث می‌شود عضلات اطراف کیسه صفرا منقبض شده و صفرا را آزاد کنند. متخصصان معتقدند سنگ کیسه صفرا ممکن است زمانی ایجاد شود که:

• صفرا حاوی کلسترول زیادی باشد. به طور معمول، صفرا حاوی مواد شیمیایی کافی برای حل کردن کلسترول دفع شده توسط کبد است. اما اگر کبد شما کلسترول بیشتری نسبت به آنچه صفرا می‌تواند حل کند، دفع کند، کلسترول اضافی ممکن است به کریستال و در نهایت به سنگ تبدیل شود.
• صفرا حاوی بیلی روبین زیادی است. بیلی‌روبین یک ماده شیمیایی است که هنگام تجزیه گلبول‌های قرمز خون در بدن تولید می‌شود. برخی شرایط باعث می‌شوند کبد شما بیلی‌روبین زیادی تولید کند، از جمله سیروز کبدی، عفونت‌های دستگاه صفراوی و برخی اختلالات خونی. بیلی‌روبین اضافی در تشکیل سنگ کیسه صفرا نقش دارد.
• کیسه صفرای شما به درستی تخلیه نمی‌شود. اگر کیسه صفرا به طور کامل یا به اندازه کافی تخلیه نشود، صفرا ممکن است بسیار غلیظ شود و به تشکیل سنگ کیسه صفرا کمک کند.
• بدن در شرایط کم آبی قرارداشته باشد. مشابه فشرده شدن رگ‌های خونی، کم‌آبی بدن نیز می‌تواند باعث انقباض مجاری صفراوی در کبد شود. این انقباضات می‌توانند منجر به تشکیل سنگ کیسه صفرا شوند.

عوامل خطر بیماری

عوامل خطر به شرایط و وضعیتی در فرد گفته می‌شود که احتمال بروز بیماری را افزایش می‌دهند. مهمترین عواملی که احتمال درگیر شدن افراد را به سنگ کیسه صفرا بیشتر می‌کند عبارتند از: جنسیت زن، سن (بالای ۴۰ سال)، بارداری، عدم فعالیت بدنی، چاقی و تغذیه بیش از حد.

رایج‌ترین عوامل خطر سنگ کلیه شامل موارد ذیل می‌باشند:

• سن
• دیابت
• استروژن
• سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا
• چاقی
• کاهش وزن سریع
• بارداری
• داروهای استاتین
• قرص ضدبارداری خوراکی ترکیبی
• کلسترول
• روزه‌داری
• جنسیت
• رژیم غذایی پرکالری
• حرکت کند کیسه صفرا

مراحل بیماری سنگ کیسه صفرا

تشخیص و پیگیری روند درمان بستگی به این دارد که کدام یک از مراحل بالینی بیماری کیسه صفرا را تجربه می‌کنید. هنگام مراجعه به پزشک، با تشخیص مرحله بیماری و میزان پیشرفت آن، اقدامات درمانی صورت می‌گیرد

مراحل سنگ کیسه صفرا عبارتند از:

• حالت سنگ‌زایی، که در آن شرایط برای تشکیل سنگ کیسه صفرا مساعد است.
•  سنگ کیسه صفرای بدون علامت: این سنگ‌های کیسه صفرا هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند و اغلب در طول آزمایش‌های تصویربرداری برای سایر بیماری‌ها کشف می‌شوند. 
• سنگ کیسه صفرای علامت‌دار: این سنگ‌های کیسه صفرا هستند که با دوره‌های قولنج صفراوی مشخص می‌شود. علائمی مانند درد شکم، حالت تهوع و استفراغ ایجاد می‌کنند.
• سنگ کیسه صفرای پیچیده

انواع سنگ کیسه صفرا

• سنگ‌های کلسترولی: سنگ‌های کلسترولی شایع‌ترین نوع سنگ کیسه صفرا هستند که تقریباً ۸۰٪ موارد را تشکیل می‌دهند. این نوع سنگ‌ها بیشتر از کلسترول تشکیل شده‌اند، اما ممکن است بیلی‌ روبین و نمک صفراوی هم در ترکیبات آن وجود داشته باشد. 
• سنگ‌های رنگدانه‌ای: سنگ‌های رنگدانه‌ای کمتر از سنگ‌های کلسترولی رایج هستند و قهوه‌ای یا سیاه هستند. این نوع سنگ‌های کیسه صفرا از بیلی‌روبین، یک محصول زائد گلبول‌های قرمز خون، تشکیل شده‌اند. 

علائم سنگ کیسه صفرا

بیماری مزمن کیسه صفرا شامل سنگ کیسه صفرا و التهاب خفیف است. در چنین مواردی، کیسه صفرا ممکن است زخم و سخت شود. علائم بیماری مزمن کیسه صفرا شامل ناراحتی‌های گوارشی مانند نفخ، حالت تهوع و ناراحتی شکمی بعد از غذا و اسهال مزمن است. رایج‌ترین علائم کیسه صفرا عبارتند از:

• درد در قسمت بالای راست یا وسط بالای شکم به مدت حداقل 30 دقیقه. درد ممکن است مداوم یا گرفتگی باشد. می‌تواند شدید یا مبهم باشد.
• تب.
• زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان).
• علائم حمله کیسه صفرا
• درد متناوب طولانی‌مدت
• درد شکم بعد از غذا خوردن.
• تهوع یا استفراغ.
• تب یا لرز.
• مدفوع روشن‌تر.
• اسهال.
• ادرار تیره یا قهوه‌ای رنگ.

حملات کیسه صفرا اغلب پس از وعده‌های غذایی سنگین و معمولاً در عصر یا شب رخ می‌دهد. اگر یک حمله کیسه صفرا داشته‌اید، احتمالاً حملات بیشتری در پی خواهد داشت. حملات کیسه صفرا معمولاً زمانی متوقف می‌شوند که سنگ‌های صفراوی حرکت کنند و دیگر مجاری صفراوی را مسدود نکنند. همچنین ممکن است استفراغ کنید و احساس تهوع داشته باشید. اگر این علائم بیش از دو ساعت طول کشید یا تب داشتید، به اورژانس مراجعه کنید.

علائم سنگ کیسه صفرا در زنان

تشخیص زودهنگام علائم می‌تواند نیاز به مراقبت‌های اورژانسی را کاهش داده و از عوارض جلوگیری کند.

ناراحتی‌های شکمی

درد بالای شکم در سمت راست: یکی از علائم اصلی، درد ناگهانی و شدید، به ویژه پس از مصرف وعده‌های غذایی چرب است. این درد معمولاً در شب اتفاق می‌افتد و می‌تواند چند دقیقه یا چند ساعت ادامه داشته باشد.

درد ارجاعی

دردی که به پشت یا شانه راست سرایت می‌کند: زنان ممکن است بیشتر دچار درد ارجاعی شوند که تشخیص را بدون معاینه پزشکی دشوارتر می‌کند.

اختلالات گوارشی

استفراغ و حالت تهوع: احساس حالت تهوع، به ویژه پس از غذا خوردن.

نفخ و سوء هاضمه: مشکلات کیسه صفرا ممکن است با احساس مداوم پری، گاز یا ناراحتی معده نشان داده شود.

یرقان و علائم مرتبط

زرد شدن پوست و چشم‌ها: انسداد مجرای صفرا با زرد شدن پوست و چشم‌ها نشان داده می‌شود.

مدفوع کم‌رنگ و ادرار تیره: این به دلیل تجمع بیلی‌روبین در بدن رخ می‌دهد.

تب و لرز 

عفونت: این علائم می‌توانند نشان دهنده التهاب یا عفونت کیسه صفرا باشند که نیاز به درمان فوری دارد.

مراجعه به پزشک

اگر علائمی مانند درد شکم، تب، حالت تهوع و استفراغ دارید، حتما برای انجام معاینات به پزشک مراجعه کنید. اگر درد آنقدر شدید است که نمی‌توانید آرام شوید، مستقیماً به نزدیکترین بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.

عوارض سنگ کیسه صفرا

• التهاب کیسه صفرا. سنگ صفرا که در گردن کیسه صفرا گیر می‌کند، می‌تواند باعث التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت) شود. کوله سیستیت می‌تواند باعث درد شدید و تب شود.
• سرطان کیسه صفرا. به ندرت، سرطان کیسه صفرا ممکن است به عنوان عارضه‌ای در زمینه سنگ‌های صفراوی مزمن رخ دهد.
• انسداد مجرای صفراوی مشترک. منجر به درد شدید، زردی و عفونت مجرای صفراوی می‌شود.
•  انسداد مجرای پانکراس. منجر به التهاب لوزالمعد(پانکراتیت) و درد شدید و مداوم شکمی می‌گردد.

تشخیص سنگ کیسه صفرا

پزشک می‌تواند از موارد زیر برای تشخیص وجود سنگ کیسه صفرا استفاده کنند:

• سونوگرافی. سونوگرافی بهترین آزمایش تصویربرداری برای یافتن سنگ کیسه صفرا است. 
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن). 
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). 
• کوله سیتو گرافی.
• کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP).
• آزمایشات خون

درمان سنگ کیسه صفرا

اکثر افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا که علائم خاصی ندارند، هرگز نیازی به درمان نخواهند داشت. پزشک شما بر اساس علائم شما و نتایج آزمایش‌های تشخیصی، تعیین می‌کند که آیا درمان سنگ کیسه صفرا لازم است یا خیر.

پزشک ممکن است توصیه کند که نسبت به علائم عوارض سنگ کیسه صفرا، مانند درد تشدید شونده در قسمت بالای سمت راست شکم، هوشیار باشید. اگر علائم و نشانه‌های سنگ کیسه صفرا در آینده رخ دهد، می‌توانید تحت درمان قرار بگیرید.

گزینه‌های درمانی برای سنگ کیسه صفرا عبارتند از:

• روش جراحی. روش جراحی برای برداشتن کیسه صفرا کوله سیستکتومی نامیده می‌شود. پزشک ممکن است جراحی برای برداشتن کیسه صفرا را توصیه کند، زیرا سنگ کیسه صفرا اغلب عود می‌کند. 
• روش غیرجراحی. برای بیمارانی که امکان عمل جراحی برای آنها وجود ندارد معمولا داروهایی برای حل کردن سنگ کیسه صفرا تجویز می‌شود. داروهایی که به صورت خوراکی مصرف می‌کنید ممکن است به حل کردن سنگ کیسه صفرا کمک کنند.

روش جراحی سنگ کیسه صفرا

جراحی کوله سیستکتومی. برای بیمارانی که علائم شدید یا عودکننده دارند، کوله سیستکتومی لاپاراسکوپی، یک روش کم تهاجمی، برای برداشتن کیسه صفرا توصیه می‌شود. اگر سنگ کیسه صفرا (یا سایر انواع بیماری‌های کیسه صفرا) باعث ایجاد مشکل شوند، جراحان ممکن است کیسه صفرا را بردارند  که با عنوان روش کوله سیستکتومی شناخته شده است. کوله سیستکتومی اغلب برای درمان سنگ کیسه صفرا و عوارض ناشی از آن استفاده می‌شود. پس از برداشتن کیسه صفرا، صفرا به جای ذخیره شدن در کیسه صفرا، مستقیماً از کبد به روده کوچک جریان می‌یابد.

روش‌های غیرجراحی سنگ کیسه صفرا

روش‌های اصلی درمان غیرجراحی سنگ کیسه صفرا شامل درمان خوراکی برای حل کردن سنگ با اسیدهای صفراوی و کوله‌سیستوستومی از راه پوست و خارج کردن سنگ است. همچنین 

• داروهای خوراکی: برخی داروها می‌توانند به حل شدن سنگ‌های کلسترولی کمک کنند، اما این روند بسیار کند است و ممکن است برای همه انواع سنگ‌های صفراوی مناسب نباشند. افرادی که نمی‌توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند، معمولاً تنها کسانی هستند که می‌توانند این درمان‌ها را دریافت کنند.
• روش لیتوتریپسی(ESWL): یا حل کردن سنگ کیسه صفرا با امواج شوک، روشی جدید است که در آن از امواج صوتی بسیار متمرکز برای شکستن سنگ‌ها به ذرات ریز استفاده می‌شود که سپس از طریق مجرای کیستیک به مجرای مشترک و سپس به روده منتقل می‌شوند.
• کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP): این نوع درمان می‌تواند برای حذف سنگ‌های صفراوی از صفرای استفاده شود.

بهبودی و اصلاح سبک زندگی

اکثر بیماران می‌توانند پس از بهبودی سریع، بعد از چند هفته می‌توانند فعالیت‌های منظم خود راشروع کنند. پزشک ممکن است تغییراتی را در رژیم غذایی آنها ایجاد کند.

تغییر سبک زندگی برای پیشگیری از سنگ کیسه صفرا

با داشتن یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم، وزن خود را به وزن سالم نزدیک نگه دارید. از کاهش سریع وزن خودداری کنید. وقتی با رژیم گرفتن وزن کم می‌کنید و دوباره وزنتان برمی‌گردد، خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهید، به خصوص اگر خانم هستید. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، این کار را به آرامی و عاقلانه انجام دهید. برای داشتن یک سبک زندگی سالم جهت کاهش احتمال بروز سنگ کیسه صفرا به مهمترین اقدامات پیشگیرانه توجه داشته باشید:

• غذاهای سرشار از فیبر بیشتری مصرف کنید.
• کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده و قند کمتری مصرف کنید.
• چربی‌های سالم مانند روغن ماهی و روغن زیتون مصرف کنید تا به کیسه صفرا کمک کنید تا منقبض و به طور منظم تخلیه شود.
• از چربی‌های ناسالم مانند چربی‌هایی که اغلب در دسرها و غذاهای سرخ‌شده یافت می‌شوند، خودداری کنید.
• همه افراد روزانه به مصرف مقدار کافی آب نیاز دارند. اما اگر کمتر از نیاز بدن خود آب دریافت کنید، می‌تواند به کیسه صفرا آسیب برساند. آب به تخلیه این عضو کمک می‌کند و از تجمع صفرا جلوگیری می‌کند. این امر از سنگ کیسه صفرا و سایر مشکلات جلوگیری می‌کند.

نتیجه گیری

بیماری سنگ کیسه صفرا که با علائمی نظیر درد ناگهانی و شدید در ناحیه راست بالای شکم، تهوع، استفراغ و در برخی موارد زردی و تب بروز می‌کند، به دلیل تشکیل سنگ‌های سخت در کیسه صفرا و انسداد مجاری صفراوی ایجاد می‌شود. عوامل متعددی از جمله ژنتیک، سبک زندگی ناسالم، چاقی و اختلالات متابولیکی در شکل‌گیری این بیماری نقش دارند.

 درمان‌های سنتی این بیماری بیشتر مبتنی بر جراحی‌های باز یا لاپاراسکوپی بوده است، اما پیشرفت‌های اخیر پزشکی باعث توسعه روش‌های کم‌تهاجمی و دقیق‌تری مانند لیتوتریپسی اولتراسوند، آندوسکوپی درمانی و دارودرمانی هدفمند با فناوری نانو شده‌اند که ضمن کاهش عوارض جانبی، بهبود سریع‌تر و بازگشت عملکرد طبیعی کیسه صفرا را امکان‌پذیر می‌سازند. این پیشرفت‌ها، چشم‌اندازی نوین و امیدوارکننده برای مدیریت موثرتر بیماری سنگ کیسه صفرا فراهم کرده و اهمیت تشخیص زودهنگام و درمان شخصی‌سازی‌شده را بیش از پیش برجسته می‌کنند.

پرسش و پاسخ

1. چرا سنگ کیسه صفرا می گیریم؟

اگر صفرا حاوی کلسترول بیش از حد، بیلی روبین بیش از حد یا نمک‌های صفراوی ناکافی باشد، ممکن است سنگ کیسه صفرا تشکیل شود. محققان به طور کامل نمی‌دانند که چرا این تغییرات در صفرا رخ می‌دهد. همچنین اگر کیسه صفرا به طور کامل یا به اندازه کافی تخلیه نشود، ممکن است سنگ کیسه صفرا تشکیل شود.

2. چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند؟

سنگ کیسه صفرا در زنان شایع‌تر از مردان است. همچنین در افرادی که اضافه وزن دارند و افرادی که سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا دارند، شایع‌تر است. هیچ علت واحدی برای سنگ کیسه صفرا وجود ندارد. در برخی افراد، کبد کلسترول زیادی تولید می‌کند و وجود کلسترول اضافی در صفرا منجر به تشکسل سنگ کیسه صفرا می‌شود.

3. متخصصان برای افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا چه رژیم غذایی توصیه می‌کنند؟

مصرف غذاها و نوشیدنی‌های پرچرب و/یا قند و نمک، از جمله غذاهای سرخ‌شده، شیرینی‌ها و پای‌ها، و میان وعده‌های سرخ‌شده را محدود کنید. مایعات غیرالکلی زیادی بنوشید.  متخصصان توصیه می‌کنند روزانه ۶ تا ۸ فنجان/لیوان بنوشید.

4. چکار کنیم سنگ کیسه صفرا نگیریم؟

اگر موارد زیر را رعایت کنید، می‌توانید خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را کاهش دهید:

• وعده‌های غذایی را حذف نکنید. سعی کنید هر روز به وعده‌های غذایی معمول خود پایبند باشید.
• به آرامی وزن کم کنید. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، به آرامی این کار را انجام دهید.
• غذاهای پرفیبر بیشتری بخورید. غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
• وزن متناسب خود را حفظ کنید.

منبع

Gallstones; Causes, Symptoms, Prevention and Treatments