علائم، پیشگیری و درمان کم خونی

انواع کم خونی

• کم‌خونی آپلاستیک
• نارسایی کمبود آهن
• کم خونی داسی شکل
• تالاسمی
• کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

علائم کم خونی

علائم کم خونی به علت و شدت کم خونی بستگی دارد. کم خونی می‌تواند آنقدر خفیف باشد که در ابتدا هیچ علامتی ایجاد نکند. اما علائم معمولا پس از آن رخ می‌دهد و با بدتر شدن کم خونی بدتر می‌شود.

اگر بیماری دیگری باعث کم خونی شود، بیماری می‌تواند علائم کم خونی را پنهان کند. سپس یک آزمایش برای وضعیت دیگری ممکن است کم خونی را نشان دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر خسته‌اید یا تنگی نفس دارید و دلیل آن را نمی‌دانید، با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید.

سطوح پایین پروتئین در گلبول های قرمز که حامل اکسیژن هستند، به نام هموگلوبین، علامت اصلی کم خونی است. برخی افراد هنگام اهدای خون متوجه می‌شوند که هموگلوبین پایینی دارند. اگر به شما گفته شد که به دلیل هموگلوبین پایین نمی‌توانید اهدا کنید، یک نوبت پزشکی بگیرید.

خرید بهترین مکمل درمان کم خونی از داروخانه حاتم

کم خونی چه زمانی رخ می‌دهد؟

• بدن به اندازه کافی هموگلوبین یا گلبول قرمز نمی‌سازد.
• خونریزی (مانند خونریزی شدید قاعدگی یا تصادف یا زخم های گوارشی) باعث از بین رفتن گلبول‌های قرمز و هموگلوبین سریع‌تر از جایگزینی آن‌ها می‌شود.
• بدن گلبول‌های قرمز و هموگلوبین موجود در آن‌ها را از بین می‌برد.
• فقر آهن؛ شایع ترین علت کم خونی مخصوصا در زنان در سنین باروری
• کمبود ویتامین ب12 یا فولیک اسید که برای ساخت گلبول قرمز ضروری اند.
• بیماری های مزمن مانند بیماری کلیوی یا سرطان و…
• اختلالات ژنتیکی مانند تالاسمی یا کم خونی داسی شکل
   

کاری که گلبول‌های قرمز انجام می‌دهند

بدن سه نوع سلول خونی می‌سازد. گلبول‌های سفید با عفونت مبارزه می‌کنند، پلاکت‌ها به لخته شدن خون کمک می‌کنند و گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کنند. گلبول‌های قرمز یک پروتئین غنی از آهن دارند که به خون رنگ قرمز می‌دهد که هموگلوبین نام دارد. هموگلوبین به گلبول‌های قرمز اجازه می‌دهد تا اکسیژن را از ریه‌ها به تمام قسمت‌های بدن منتقل کنند. و به گلبول‌های قرمز اجازه می‌دهد تا دی اکسید کربن را از سایر قسمت‌های بدن به ریه‌ها منتقل کنند تا به بیرون از بدن خارج شود. ماده اسفنجی درون بسیاری از استخوان‌های بزرگ به نام مغز استخوان، گلبول‌های قرمز و هموگلوبین را می‌سازد. برای ساختن آن‌ها، بدن به آهن، ویتامین B-12، فولات و سایر مواد مغذی موجود در غذاها نیاز دارد.

علل کم خونی

انواع مختلف کم خونی علل مختلفی دارند. آن‌ها عبارتند از:

• نارسایی کمبود آهن : آهن بسیار کم در بدن باعث این شایع‌ترین نوع کم خونی می‌شود. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. بدون آهن کافی، بدن نمی‌تواند هموگلوبین کافی برای گلبول‌های قرمز بسازد.

در صورت عدم مصرف مکمل‌های آهن، افراد باردار ممکن است به این نوع کم خونی مبتلا شوند. از دست دادن خون نیز می‌تواند باعث آن شود. از دست دادن خون ممکن است ناشی از خونریزی شدید قاعدگی، زخم، سرطان یا استفاده منظم از برخی مسکن‌ها، به ویژه آسپرین باشد.

• کم خونی ناشی از کمبود ویتامین : علاوه بر آهن، بدن به فولات و ویتامین B-12 برای ساخت گلبول‌های قرمز سالم کافی نیاز دارد. رژیم غذایی که به اندازه کافی از این مواد مغذی و سایر مواد مغذی کلیدی را نداشته باشد، می‌تواند منجر به تولید گلبول های قرمز کافی در بدن شود.

همچنین برخی افراد نمی‌توانند ویتامین B-12 را جذب کنند. این می‌تواند منجر به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شود که به آن کم خونی خطرناک نیز گفته می‌شود.

• کم خونی التهاب : بیماری‌هایی که باعث التهاب مداوم می‌شوند می‌توانند بدن را از تولید گلبول‌های قرمز کافی بازدارند. به عنوان مثال می‌توان به سرطان، HIV/AIDS، آرتریت روماتوئید، بیماری کلیوی و بیماری کرون اشاره کرد.
• کم‌خونی آپلاستیک : این کم خونی نادر و تهدیدکننده زندگی زمانی رخ می‌دهد که بدن سلول‌های خونی جدید به اندازه کافی تولید نمی‌کند. علل کم خونی آپلاستیک عبارتند از عفونت‌ها، برخی داروها، بیماری‌های خود ایمنی و تماس با مواد شیمیایی سمی.
• کم خونی‌های مرتبط با بیماری مغز استخوان : بیماری‌هایی مانند لوسمی و میلوفیبروز می‌توانند بر نحوه خون‌سازی مغز استخوان تأثیر بگذارند. اثرات این نوع بیماری‌ها از خفیف تا تهدیدکننده زندگی متغیر است.
• کم خونی‌های همولیتیک : این گروه از کم خونی‌ها ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از مغز استخوان است که بتواند جایگزین آن‌ها شود. برخی از بیماری‌های خونی سرعت تخریب گلبول‌های قرمز را افزایش می‌دهند. برخی از انواع کم خونی همولیتیک را می‌توان از طریق خانواده منتقل کرد که به آن ارثی می‌گویند.
• کم خونی داسی شکل : این بیماری ارثی و گاهی جدی نوعی کم خونی همولیتیک است. یک هموگلوبین غیرمعمول گلبول‌های قرمز را به شکل هلالی غیرمعمول به نام داسی مجبور می‌کند. این سلول‌های خونی نامنظم خیلی زود می‌میرند. که باعث کمبود مداوم گلبول‌های قرمز خون می‌شود.

چه عواملی خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می‌دهند؟

این عوامل می‌توانند خطر کم خونی را افزایش دهند:

• رژیمی که مقدار کافی ویتامین و مواد معدنی خاص را ندارد : عدم دریافت کافی آهن، ویتامین B-12 و فولات خطر کم خونی را افزایش می‌دهد.
• مشکلات روده کوچک : داشتن شرایطی که بر نحوه دریافت مواد مغذی روده کوچک تأثیر می‌گذارد، خطر کم خونی را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال می‌توان به بیماری کرون و بیماری سلیاک اشاره کرد.
• دوره‌های قاعدگی : به طور کلی، داشتن قاعدگی‌های سنگین می‌تواند خطر کم خونی ایجاد کند. پریود شدن باعث از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون می‌شود.
• بارداری : زنان بارداری که مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک و آهن مصرف نمی‌کنند در معرض خطر کم خونی هستند.
• شرایط مداوم که مزمن نامیده می‌شود : ابتلا به سرطان، نارسایی کلیه، دیابت یا بیماری مزمن دیگری خطر کم خونی بیماری مزمن را افزایش می‌دهد. این شرایط می‌تواند منجر به کم بودن گلبول‌های قرمز خون شود.

از دست دادن آهسته و مزمن خون از یک زخم یا منبع دیگر در بدن می‌تواند ذخایر آهن بدن را مصرف کند و منجر به کم خونی فقر آهن شود.

• سابقه خانوادگی : داشتن یکی از اعضای خانواده مبتلا به یک نوع کم خونی به نام ارثی که از طریق خانواده‌ها منتقل می‌شود، می‌تواند خطر کم خونی‌های ارثی مانند کم خونی داسی شکل را افزایش دهد.
• عوامل دیگر : سابقه برخی عفونت‌ها، بیماری‌های خونی و شرایط خودایمنی خطر کم‌خونی را افزایش می‌دهد. نوشیدن بیش از حد الکل، قرار گرفتن در اطراف مواد شیمیایی سمی و مصرف برخی داروها می‌تواند بر ساخت گلبول‌های قرمز خون تأثیر بگذارد و منجر به کم خونی شود.
• سن : افراد بالای 65 سال در معرض خطر کم خونی هستند.

عوارض کم خونی

در صورت عدم درمان، کم خونی می‌تواند مشکلات سلامتی زیادی ایجاد کند، مانند:

• خستگی شدید : کم خونی شدید می‌تواند انجام کارهای روزمره را غیرممکن کند چون موجب کاهش اکسیژن رسانی و کاهش انرژی و بی حالی و ضعف میشود.
• تنگی نفس و تپش قلب و رنگ پریدگی و سردی دست و پا و زود رنج بودن
• سرگیجه و سردرد و کاهش تمرکز: به دلیل کاهش اکسیژن رسانی به مغز
• عوارض بارداری : افراد باردار مبتلا به کم خونی ناشی از کمبود فولات ممکن است بیشتر در معرض عوارضی مانند زایمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن یا نارس باشند.
• ضعف سیستم ایمنی: چون جریان خونرسانی در بدن افت کرده است
• مشکلات قلبی : کم خونی می‌تواند منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم(آریتمی) و نارسایی قلبی و بزرگ شدن قلب شود که به آن آریتمی می‌گویند. با کم خونی، قلب باید خون بیشتری پمپاژ کند تا اکسیژن بسیار کمی در خون جبران شود. این می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
• اختلال در رشد و یادگیری کودک: چون جریان خونرسانی به مغز کم شده است
• مرگ : برخی از کم خونی‌های ارثی، مانند کم خونی سلول داسی شکل، می‌تواند منجر به عوارض تهدیدکننده زندگی شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت باعث کم خونی شدید می‌شود و می‌تواند کشنده باشد.

پیشگیری از کم خونی

بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند. اما خوردن یک رژیم غذایی سالم ممکن است از کم خونی ناشی از فقر آهن و کم خونی ناشی از کمبود ویتامین جلوگیری کند. یک رژیم غذایی سالم شامل:

• مصرف مواد غذایی حاوی آهن: مانند گوشت و مرغ و تخم مرغ و ماهی و جگر و نخود و عدس و لوبیا و اسفناج و کلم برگ و کشمش و خرما و شیره انگور
• مصرف ویتامین سی که جذب آهن را زیاد میکند: مانند آب پرتقال و گوجه فرنگی و فلفل دلمه وکلم بروکلی و خربزه و توت فرنگی
• عدم مصرف کافئین که جذب آهن را کم میکند: مانند چای و قهوه
• مصرف فولیک اسید: مانند میوه‌ها و آبمیوه‌ها، سبزیجات با برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام زمینی و محصولات غلات غنی‌شده مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج 
• مصرف ویتامین B-12 : غذاهای غنی از ویتامین B-12 شامل گوشت و تخم مرغ، محصولات لبنی و غلات غنی شده و محصولات سویا هستند.

اگر نگران دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی از غذا هستید، از پزشک خود در مورد مصرف مولتی ویتامین سؤال کنید.

تشخیص کم خونی

برای تشخیص کم خونی، پزشک شما احتمالاً از شما در مورد سابقه پزشکی و خانوادگی شما سؤال می‌کند، یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و آزمایش خون را تجویز می‌کند. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• شمارش کامل خون (CBC) : CBC برای شمارش تعداد گلبول‌های خون در یک نمونه خون استفاده می‌شود. برای کم خونی، این آزمایش میزان گلبول‌های قرمز خون به نام هماتوکریت و سطح هموگلوبین خون را اندازه‌گیری می‌کند. مقادیر معمول هموگلوبین بزرگسالان معمولاً 14 تا 18 گرم در دسی لیتر برای مردان و 12 تا 16 گرم در دسی لیتر برای زنان است. مقادیر معمولی هماتوکریت بزرگسالان در روش‌های پزشکی متفاوت است. اما معمولاً بین 40 تا 52 درصد برای مردان و 35 تا 47 درصد برای زنان است.
• آزمایشی برای نشان دادن اندازه و شکل گلبول‌های قرمز خون : این آزمایش به سنجش و بررسی اندازه، شکل و رنگ گلبول‌های قرمز خون می‌پردازد.
• سایر آزمایشات تشخیصی : در صورت تشخیص کم خونی، ممکن است برای یافتن علت به آزمایشات بیشتری نیاز داشته باشید. گاهی ممکن است برای تشخیص کم خونی نیاز به مطالعه نمونه‌ای از مغز استخوان باشد.

درمان کم خونی

درمان کم خونی به علت آن بستگی دارد.

• نارسایی کمبود آهن : درمان این نوع کم خونی معمولاً شامل مصرف مکمل‌های آهن و تغییر رژیم غذایی است. اگر علت کمبود آهن از دست دادن خون باشد، یافتن منبع خونریزی و توقف آن ضروری است. این ممکن است شامل جراحی باشد.
• کم خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین : درمان کمبود اسید فولیک و ویتامین B-12 شامل مکمل‌های غذایی و افزایش این مواد مغذی در رژیم غذایی است. افرادی که در جذب ویتامین B-12 از غذا مشکل دارند، ممکن است نیاز به تزریق ویتامین B-12 داشته باشند. در ابتدا، تزریق‌ها یک روز در میان است. با گذشت زمان، تزریق‌ها فقط یک بار در ماه، و احتمالاً مادام العمر خواهند بود.
• کم خونی بیماری مزمن : درمان این نوع کم خونی بر روی بیماری ایجادکننده آن متمرکز است. اگر علائم شدید شود، درمان ممکن است شامل گرفتن خون، به نام تزریق خون، یا تزریق هورمونی به نام اریتروپویتین باشد.
• کم خونی های مرتبط با بیماری مغز استخوان : درمان این بیماری‌های مختلف می‌تواند شامل داروها، شیمی‌درمانی یا گرفتن مغز استخوان از اهداکننده باشد که پیوند نامیده می‌شود.
• کم‌خونی آپلاستیک : درمان این کم خونی می‌تواند شامل تزریق خون برای افزایش سطح گلبول‌های قرمز باشد. اگر مغز استخوان نتواند سلول‌های خونی سالم بسازد، ممکن است پیوند مغز استخوان مورد نیاز باشد.
• کم خونی‌های همولیتیک : مدیریت کم خونی همولیتیک شامل قطع داروها (داروهایی که ممکن است باعث آن شوند) و نیز درمان عفونت می‌شود. اگر سیستم ایمنی به گلبول‌های قرمز خون حمله می‌کند، درمان ممکن است شامل مصرف داروهایی باشد که فعالیت سیستم ایمنی را کاهش می‌دهند.
• کم خونی داسی شکل : درمان ممکن است شامل اکسیژن، مسکن‌ها و هیدراتاسیون با مایعاتی باشد که از طریق ورید داده می‌شود، به نام داخل وریدی، برای کاهش درد و جلوگیری از عوارض. دریافت خون، به نام انتقال خون، و مصرف مکمل‌های اسید فولیک و آنتی بیوتیک‌ها ممکن است دخیل باشد. یک داروی سرطان به نام «هیدروکسی اوره» نیز برای درمان کم خونی سلول داسی شکل استفاده می‌شود.
• تالاسمی : اکثر اشکال تالاسمی خفیف هستند و نیازی به درمان ندارند. اشکال شدیدتر تالاسمی عموماً نیاز به تزریق خون، مکمل‌های اسید فولیک، داروها، پیوند سلول‌های بنیادی خون و مغز استخوان یا به ندرت برداشتن طحال دارند.

نتیجه گیری

کم خونی مشکلی است که در آن گلبول‌های قرمز سالم یا هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن وجود ندارد. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود و اکسیژن را از ریه‌ها به سایر اندام‌های بدن می‌رساند. ابتلا به کم خونی می‌تواند باعث خستگی، ضعف و تنگی نفس شود. درمان کم خونی ممکن است شامل مصرف مکمل‌ها یا انجام اقدامات پزشکی باشد. خوردن یک رژیم غذایی سالم ممکن است از برخی اشکال کم خونی جلوگیری کند. بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند. اما خوردن یک رژیم غذایی سالم ممکن است از کم خونی ناشی از فقر آهن و کم خونی ناشی از کمبود ویتامین جلوگیری کند.

پرسش و پاسخ

1. چرا کم خونی باعث چاقی میشود؟

مهمترین علائم کمبود آهن در بدن ضعف و خستگی است. احساس خستگی مداوم باعث کاهش فعالیت فیزیکی و ورزش فرد مبتلا به کم‌خونی می‌شود. این مسئله، افراد را در کنترل وزن دچار مشکل می‌کند و در نتیجه بی‌تحرکی و نسوزاندن کالری منجر به افزایش وزن خواهد شد. احساس خستگی زیاد همچنین ممکن است باعث افزایش میل به غذا خوردن در بعضی ازافراد شده و به این ترتیب نیز موجب چاقی شود.

2. قرص کم خونی رو کی بخوریم؟

در حالت طبیعی، بهترین زمان مصرف قرص آهن یک ساعت قبل از غذا یا دو ساعت بعد از آن همراه با یک لیوان آب است. همچنین طبق توصیه پزشکان، بهتر است قرص را صبح به صورت ناشتا میل کنید تا بیشترین و بهترین جذب آهن را در بدن داشته باشید. 

منبع

 New Researches about Anemia