کورتیزول چیست | هورمون کنترل بحران بدن + تنظیم تعادل بدن

هورمون کورتیزول چیست

کورتیزول متعلق به دسته گلوکوکورتیکوئیدها از هورمون‌های تولید شده توسط یک جفت غده فوق کلیوی است که در بالای هر کلیه قرار دارند و مقدار آن توسط هیپوتالاموس و هیپوفیز در مغز تنظیم می‌شود. بنابراین ترشح کورتیزول تحت تاثیر عملکرد غدد فوق کلیوی، هیپوتالاموس و هیپوفیز  قرار دارد.

 کورتیزول نقش مهمی در فرآیندهای فیزیولوژیکی مختلف، از جمله پاسخ‌های استرس، عملکرد ایمنی و تنظیم متابولیک دارد و به تنظیم مسیرهای متابولیک و ایمنی بدن ما کمک می‌کند. این ماده یک عامل ضدالتهابی قوی است که در حوزه درمانی نیز برای درمان و تسکین برخی بیماری‌ها، از جمله خارش ناشی از درماتیت یا گزش حشرات، التهاب مرتبط با آرتریت یا کولیت اولسراتیو و بیماری‌های غدد فوق کلیوی استفاده می‌شود.

هورمون کورتیزول از کجا ترشح میشود

کورتیزول یک هورمون استروئیدی، یک گلوکوکورتیکوئید است که از کلسترول در قشر آدرنال سنتز می‌شود. ساختار مولکولی کورتیزول با یک هسته استروئیدی چهار حلقه‌ای با گروه‌های هیدروکسیل و کتون خاص مشخص می‌شود که بر حلالیت و فعالیت بیولوژیکی آن تأثیر می‌گذارند. این هورمون نقش مهمی در تنظیم پاسخ بدن به استرس، تأثیر بر متابولیسم، عملکرد سیستم ایمنی و موارد دیگر دارد. 

ساختار و ماهیت بیولوژیکی هورمون کورتیزول

کورتیزول در سرم به دو شکل وجود دارد. بخش عمده کورتیزول به شکل متصل به گلوبولین متصل شونده به کورتیزول (ترانسکورتین) است، در حالی که مقدار باقی مانده کورتیزول به شکل آزاد یا غیر متصل است. هنگامی که کورتیزول آزاد، سرم را برای ورود به سلول‌ها ترک می‌کند، مخزن کورتیزول آزاد در سرم توسط کورتیزولی که از ترانسکورتین آزاد می‌شود یا کورتیزول جدیدی که از قشر آدرنال ترشح می‌شود، دوباره پر می‌شود. در سیتوپلاسم سلول هدف، کورتیزول به یک گیرنده خاص متصل می‌شود. سپس کمپلکس گیرنده کورتیزول وارد هسته سلول می‌شود. در هسته، این کمپلکس رونویسی ژن‌های خاص را فعال یا مهار می‌کند و در نتیجه تولید مولکول‌های اسید ریبونوکلئیک پیام‌رسان را که سنتز بسیاری از پروتئین‌ها، از جمله آنزیم‌ها و پروتئین‌های ساختاری را هدایت می‌کنند، تغییر می‌دهد.

برخلاف کورتیزول، آلدوسترون و آندروژن‌های آدرنال به راحتی به پروتئین‌های سرم متصل نمی‌شوند. در حالی که مقادیر کمی از کورتیزول و سایر هورمون‌های استروئیدی در ادرار دفع می‌شوند، اکثر این هورمون‌ها در کبد یا سایر بافت‌ها غیرفعال می‌شوند.

کورتیزول در واقع گلوکوکورتیکوئید اصلی در بدن انسان است. این هورمون دو عملکرد اصلی دارد: فرایند گلوکونئوژنز، تجزیه پروتئین و چربی برای تولید متابولیت‌هایی که می‌توانند در کبد به گلوکز تبدیل شوند، را تحریک می‌کند و مسیرهای ضد استرس و ضد التهابی را فعال می‌کند. همچنین فعالیت مینرالوکورتیکوئیدی ضعیفی دارد. کورتیزول نقش مهمی در پاسخ بدن به استرس ایفا می‌کند. با افزایش گلوکونئوژنز و مسدود کردن جذب گلوکز به بافت‌هایی غیر از سیستم عصبی مرکزی، به حفظ غلظت گلوکز خون کمک می‌کند. همچنین با افزایش اثرات انقباضی کاتکول‌آمین‌ها بر رگ‌های خونی، در حفظ فشار خون نقش دارد.

نقش هورمون کورتیزول بر عملکرد بدن

کورتیزول یک هورمون ضروری است که طیف وسیعی از عملکردهای بدن را تحت پوشش قرار می‌دهد. از مهمترین عملکردهای این هورمون می‌توان به نقش آن در پاسخ یا واکنش به استرس و آزادسازی انرژی و متابولیسم بدن اشاره کرد. بطور کلی، عملکرد این هورمون در بدن می‌توان بصورت زیر خلاصه کرد:

• سطح قند خون را در بدن کنترل می‌کند
• متابولیسم را تنظیم می‌کند
• به عنوان یک ضد التهاب عمل می‌کند
• به شکل‌گیری حافظه کمک می‌کند
• تعادل نمک و آب بدن را تنظیم می‌کند
• بر فشار خون تأثیر می‌گذارد

کورتیزول تقریباً بر تمام سیستم‌های اندامی بدن تأثیر می‌گذارد، مانند:

• سیستم عصبی
• سیستم ایمنی
• سیستم قلبی عروقی
• سیستم تنفسی
• سیستم تولید مثل
• سیستم عضلانی اسکلتی
• سیستم پوششی

نقش کورتیزول در متابولیسم بدن

کورتیزول به عنوان عاملی که در متابولیسم طبیعی بدن اختلال ایجاد می‌کند شناخته شده است و سطح بالای پایدار کورتیزول می‌تواند منجر به اختلالات متابولیک شود. ارتباط متابولیسم کورتیزول در درک چگونگی تأثیر این هورمون بر جنبه‌های مختلف متابولیسم بسیار مهم است:

• مقاومت به انسولین: کورتیزول می‌تواند باعث افزایش قند خون شود زیرا گلوکونئوژنز را در کبد تحریک می‌کند. این به نوبه خود، در طول زمان، باعث ایجاد وضعیتی به نام مقاومت به انسولین می‌شود که در آن سلول‌های بدن به خوبی به انسولین پاسخ نمی‌دهند و در نتیجه باعث افزایش سطح قند خون می‌شوند.
• چاقی شکمی: سطح بالای کورتیزول با افزایش تعداد رسوبات چربی در ناحیه شکم مرتبط است. این نوع چربی به عنوان چربی احشایی ( چربی احشایی، چربی است که در عمق اندام های شکمی شما قرار دارد و از بیرون قابل مشاهده نیست) شناخته می‌شود و خطرناک است زیرا در اطراف اندام‌های بدن تجمع می‌یابد و با سندرم متابولیک مرتبط است.
• فشار خون: کورتیزول باعث انقباض رگ‌های خونی و در نتیجه افزایش فشار خون می‌شود. سندرم متابولیک شامل فشار خون بالا است و یک علت قوی برای بیماری قلبی است.
•  عدم تعادل لیپید: سطح بالای کورتیزول می‌تواند منجر به عدم تعادل در سطح کلسترول شود، که با افزایش تری گلیسیرید و کاهش کلسترول HDL (خوب) همراه است. این عدم تعادل در ایجاد بیماری‌های قلبی عروقی نقش دارد.

ارتباط بین کورتیزول و سیستم ایمنی بدن

کورتیزول که اغلب "هورمون استرس" نامیده می‌شود، نقش پیچیده و دوگانه‌ای در تنظیم سیستم ایمنی دارد. در کوتاه‌مدت، می‌تواند التهاب را سرکوب کند که برای مدیریت استرس حاد و جلوگیری از پاسخ‌های ایمنی بیش از حد مفید است. با این حال، قرار گرفتن مزمن در معرض سطوح بالای کورتیزول، مانند آنچه در طول استرس مزمن تجربه می‌شود، می‌تواند عملکرد کلی سیستم ایمنی را سرکوب کند، افراد را بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌ها کند و توانایی بدن را در مبارزه با بیماری‌ها مختل کند.

کورتیزول از آزاد شدن موادی در بدن که باعث التهاب می‌شوند، جلوگیری می‌کند. این دارو برای درمان بیماری‌های ناشی از فعالیت بیش از حد پاسخ آنتی‌بادی با واسطه سلول‌های B استفاده می‌شود. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به بیماری‌های التهابی و روماتوئید و همچنین آلرژی‌ها اشاره کرد. هیدروکورتیزون موضعی با دوز پایین که به عنوان داروی بدون نسخه در برخی کشورها موجود است، برای درمان مشکلات پوستی مانند بثورات و اگزما استفاده می‌شود.

کورتیزون عناصر مختلف سیستم ایمنی را سرکوب می‌کند، در نتیجه التهاب و درد و تورم ناشی از آن را کاهش می‌دهد. خطراتی وجود دارد، به ویژه در استفاده طولانی مدت از کورتیزون. با این حال، استفاده از کورتیزون فقط منجر به فعالیت بسیار خفیفی می‌شود و اغلب به جای آن از استروئیدهای قوی‌تر استفاده می‌شود.

تاثیر کورتیزول بر مغز و قدرت حافظه

این هورمون استروئیدی، نقش پیچیده‌ای در عملکرد مغز و حافظه ایفا می‌کند. اگرچه عموماً با استرس مرتبط است، اما بسته به شرایط و عوامل فردی می‌تواند هم حافظه را مختل کند و هم آن را تقویت کند.

اگر تا به حال احساس کرده‌اید که استرس بر نحوه تفکر شما تأثیر می‌گذارد، این تا حدودی به دلیل پیامدهای سطح بالای کورتیزول بر مغز است. مناطقی از مغز مانند بخش آمیگدال (مرکز پردازش احساسات در مغز)، هیپوکامپ و قشر جلوی مغز، بیشترین گیرنده‌های کورتیزول را دارند که این بخش‌ها مسئول یادگیری، پردازش احساسات و ذخیره اطلاعات هستند و تغییرات سطح این هورمون می‌تواند اثرات مثبت یا منفی بر عملکرد مغز و حافظه داشته باشد.  سطح بالای کورتیزول، به ویژه هنگامی که پایدار باشد، می‌تواند بر عملکرد شناختی، به ویژه حافظه، تأثیر منفی بگذارد و ممکن است در تخریب عصبی نقش داشته باشد. با این حال، کورتیزول همچنین می‌تواند با افزایش اتصال در هیپوکامپ، ناحیه‌ای از مغز که برای حافظه بسیار مهم است، تشکیل حافظه را، به ویژه برای تجربیات برانگیزاننده عاطفی، افزایش دهد. فعالیت بیش از حد آمیگدال(Amygdala) با تاثیر بر سطح کورتیزول، باعث افزایش اضطراب و واکنش‌های هیجانی شدید می‌گردد که این عامل می‌تواند حافظه را تضعیف کند.

چرا کورتیزول به هورمون استرس معروف است؟

کورتیزول، هورمون اصلی استرس بدن شماست. وقتی استرس دارید، غدد فوق کلیوی شما برای کمک به مقابله با آن، مقدار زیادی کورتیزول آزاد می‌کنند و به طور موقت قند خون شما را برای افزایش انرژی افزایش می‌دهند.

واکنش بدن به استرس

بدن انسان به طور مداوم به عوامل استرس‌زای داخلی و خارجی پاسخ می‌دهد. بدن، اطلاعات استرس‌زا را پردازش می‌کند و بسته به میزان تهدید، پاسخی را ایجاد می‌کند. کورتیزول، هورمون اصلی استرس، قند یا همان گلوکز را در جریان خون افزایش می‌دهد و باعث افزایش تحریک مغز به استفاده از گلوکز می‌شود. همچنین مواد موردنیاز برای روند ترمیم بافت‌ها را  افزایش می‌دهد. کورتیزول همچنین عملکردهایی مرتبط با شرایط مقابله یا گریز غیرضروری یا مضر در برابر عوامل استرس‌زا، کند می‌کند.

ارتباط محور HPA با ترشح کورتیزول

سیستم عصبی خودکار بدن به سیستم عصبی سمپاتیک (SNS) و سیستم عصبی پاراسمپاتیک (PNS) تقسیم می‌شود. در مواقع استرس، SNS فعال می‌شود. SNS مسئول پاسخ مقابله یا گریز است که باعث ایجاد آبشاری از پاسخ‌های هورمونی و فیزیولوژیکی می‌شود. "آمیگدال" مسئول پردازش ترس، برانگیختگی و محرک‌های عاطفی برای تعیین پاسخ مناسب است. در صورت لزوم، آمیگدال، سیگنال استرس را به هیپوتالاموس می‌فرستد. هیپوتالاموس متعاقباً SNS را فعال می‌کند و غدد فوق کلیوی موجی از کاتکول‌آمین‌ها مانند اپی‌نفرین را آزاد می‌کنند. این منجر به اثراتی مانند افزایش ضربان قلب و دفعات تنفس می‌شود. همچنان که بدن، محرک‌ها را به عنوان تهدید درک می‌کند، هیپوتالاموس محور HPA را فعال می‌کند. کورتیزول از قشر آدرنال آزاد می‌شود و به بدن اجازه می‌دهد تا همچنان در حالت آماده‌باش بالا باقی بماند. در واقع، مکانیسم‌های کاتابولیک کورتیزول، انرژی لازم را برای بدن فراهم می‌کنند.

اثرات مثبت و منفی کورتیزول بر بدن

افزایش بیش از حد کورتیزول

 چگونه می‌توان تشخیص داد که سطح کورتیزول شما بیش از حد بالا است؟ افزایش اندک کورتیزول می‌تواند اثرات مثبتی داشته باشد:

• آزاد شدن سریع انرژی به دلایل بقا
• افزایش هوشیاری
• افزایش ناگهانی ایمنی
• به حفظ هموستاز در بدن کمک می‌کند

وقتی سطح کورتیزول در محدوده نرمال باشد، به‌ویژه در شرایط استرس کوتاه‌مدت، باعث تقویت حافظه کوتاه‌ مدت و کمک به یادآوری سریع اطلاعات ضروری در موقعیت‌های اضطراری، همچنین آماده‌سازی مغز برای واکنش سریع به محرک‌های محیطی و افزایش میزان تمرکز و هوشیاری می‌گردد.

اما در مواقعی که سطح کورتیزول در شرایطی مانند استرس مزمن یا برخی بیماری‌ها، برای مدت طولانی افزایش پیدا کند، منجر به آسیب به هیپوکامپ (مرکز حافظه و یادگیری) و کاهش حجم هیپوکامپ می‌گردد و در ذخیره و بازیابی اطلاعات، یادگیری مطالب جدید اختلال ایجاد کرده و قدرت تمرکز، برنامه‌ ریزی و تصمیم‌ گیری را کاهش می‌دهد.

 سطح بالای کورتیزول می‌تواند علائم متعددی مانند افزایش وزن، سردرد، اضطراب یا افسردگی، افزایش فشار خون، تحریک‌پذیری و موارد دیگر را ایجاد کند. در بیشتر موارد، علائم مختص افزایش سطح کورتیزول نیستند. برای تشخیص و تایید آن، که اغلب نیاز به آزمایش خون، بزاق یا ادرار دارد، باید به پزشک مراجعه کنید.

 نشان داده شده است که سطوح بالاتر و طولانی‌تر کورتیزول در جریان خون (مانند آنهایی که با استرس مزمن مرتبط هستند) عوارض جانبی دارند؛ با گذشت زمان، کورتیزول بیش از حد در بدن می‌تواند منجر به بیماری کوشینگ (که به آن سندرم کوشینگ یا هایپرکورتیزولیسم نیز می‌گویند) شود که این بیماری ممکن است براثر عوامل مختلفی از جمله تومورهای هیپوفیز و انواع خاصی از داروها مانند استروئیدها بروز یابد. از دلایل متعددی که با ترشح کورتیزول در غده فوق کلیوی مرتبط هستند می توان به مشکلات غده هیپوفیز، تومورهای غده فوق کلیوی و عوارض جانبی داروها اشاره کرد. 

علائم کورتیزول بالا در زنان

یکی از قابل توجه‌ترین نشانه‌های کورتیزول بالا در زنان، افزایش وزن بی‌ دلیل، به خصوص در اطراف ناحیه میانی بدن، صورت و بالای کمر است. خستگی، اضطراب، فشار خون بالا و چرخه‌های قاعدگی نامنظم می‌تواند از دیگر علائم رایج افزایش سطح کورتیزول در بدن زنان باشد.

• داروی تنظیم هورمون کورتیزول برای کاهش سطح بیش از حد کورتیزول در بدن
  • مکمل حاوی گیاه آشواگاندا مانند: کپسول کالم انرژی: روزانه 1 تا 2 عدد
  • مکمل حاوی فسفاتیدیل سرین مانند: کپسول فسفاتیدیل سرین پلاس: بعد از صبحانه یک عدد
  • مکمل حاوی امگا3 مانند: کپسول اتنتین3: روزانه 1 تا 2 عدد
  • مکمل حاوی منیزیم مانند: قرص منیزیم پلاس یوروویتال: بعد از صبحانه یک عدد
  • مکمل حاوی چای سبز مانند: قرص گرین تیدین: بعد از هر وعده غذایی یک تا دو عدد

عوارض کمبود هورمون کورتیزول 

وقتی سطح کورتیزول پایین است، هیپوتالاموس هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (CRH) را آزاد می‌کند که غده هیپوفیز قدامی را تحریک می‌کند تا هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) را آزاد کند. سپس ACTH باعث می‌شود غده فوق کلیوی، کورتیزول بیشتری تولید و آزاد کند. کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی تولید می‌شود، بنابراین سطح پایین مزمن کورتیزول (یا هیپوکورتیزولیسم) نوعی نارسایی آدرنال است - به این معنی که غدد فوق کلیوی به اندازه کافی کورتیزول تولید نمی‌کنند. نارسایی آدرنال را می‌توان به 3 دسته مختلف تقسیم کرد:

• نارسایی اولیه آدرنال (بیماری آدیسون): چیزی که مستقیماً بر عملکرد غده فوق کلیوی تأثیر می‌گذارد و منجر به کاهش تولید کورتیزول می‌شود.
• نارسایی ثانویه آدرنال: غده هیپوفیز نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون ACTH ترشح کند. هیپوفیز تعیین‌کننده میزان کورتیزول موردنیاز توسط غدد فوق کلیوی می‌باشد.
• نارسایی ثالثیه آدرنال: هیپوتالاموس مقدار ناکافی هورمون CRH آزاد می‌کند که این هورمون مسئول تولید ACTH  از غده هیپوفیز است.

کمبود کورتیزول زمانی رخ می‌دهد که غدد فوق کلیوی به اندازه کافی کورتیزول تولید نمی‌کنند که می‌تواند به چهار دلیل اصلی اتفاق بیفتد.

• هنگامی که غده هیپوفیز قادر به تولید مواد شیمیایی مورد نیاز برای دستور دادن به غدد فوق کلیوی برای فعال شدن تولید کورتیزول خود نیست. غده هیپوفیز "غده اصلی" است که سایر غدد بدن را کنترل می‌کند.
• هنگامی که نقصی در غدد فوق کلیوی وجود دارد، به طوری که آنها اجازه تولید کورتیزول را نمی‌دهند (این می‌تواند با کمبود آلدوسترون نیز مرتبط باشد).
• اگر خود غده فوق کلیوی از کار بیفتد یا برداشته شود (این معمولاً منجر به کمبود آلدوسترون نیز می‌شود).
• اگر غدد فوق کلیوی به دلیل وجود استروئیدهای اضافی در بدن، تولید کورتیزول را متوقف کنند ("سرکوب آدرنال"). در این شرایط، داروهای استروئیدی جایگزین باید به آرامی قطع شوند تا به غدد فوق کلیوی فرصتی برای فعال شدن و شروع دوباره تولید کورتیزول داده شود.

• داروی تنظیم هورمون کورتیزول برای افزایش سطح کم کورتیزول در بدن
  • مکمل حاوی جینسینگ مانند: قرص جینسان: یک عدد بعد از صبحانه و یک عدد عصر با معده پر
  • مکمل حاوی شیرین بیان مانند: قرص فارموسینا (سیناگل سابق): بعد از هر وعده غذایی یک تا دو عدد
  • مکمل حاوی ویتامین ب5 مانند: قرص بیوپانتن یوروویتال: بعد از صبحانه یک عدد
  • زیر نظر پزشک مصرف کورتون ها میتواند سطح کورتیزول را افزایش دهد مانند: پردنیزولون - هیدروکورتیزون - دگزامتازون - فلودروکورتیزون و… .

آزمایش کورتیزول

آزمایش کورتیزول، میزان کورتیزول در بدن را ارزیابی می‌کند که این آزمایش به تشخیص و نظارت بر اختلالات مربوط به عملکرد غده فوق کلیوی کمک می‌کند. سطح کورتیزول معمولاً از طریق آزمایش خون، ادرار یا بزاق اندازه‌گیری می‌شود. این آزمایش‌ها به ارزیابی میزان کورتیزول در بدن کمک می‌کنند که می‌تواند نشان‌دهنده‌ بیماری‌های مختلف یا پاسخ بدن به استرس باشد. 

اندازه‌گیری سطح کورتیزول می‌تواند به تشخیص بیماری‌هایی مانند سندرم کوشینگ (کورتیزول بیش از حد) یا بیماری آدیسون (کورتیزول بسیار کم) کمک کند. بنابراین آزمایش سطح کورتیزول اغلب با اهداف زیر انجام می‌گیرد:

• ارزیابی استرس:
  • آزمایش کورتیزول می‌تواند بینشی در مورد نحوه پاسخ بدن به استرس ارائه دهد.
• عملکرد غده فوق کلیوی:
  • این آزمایش‌ها همچنین می‌توانند عملکرد غدد هیپوفیز و فوق کلیوی را که مسئول تولید کورتیزول هستند، ارزیابی کنند.

انواع آزمایش‌ کورتیزول عبارتند از:

• آزمایش خون: سطح کورتیزول را در جریان خون اندازه‌گیری می‌کند، که معمولاً صبح‌ها که سطح آن در بالاترین حد است، انجام می‌شود.
• آزمایش ادرار: آزمایش جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته، میانگین سطح کورتیزول را در طول روز ارائه می‌دهد.
• آزمایش بزاق: اغلب برای تشخیص بیماری‌هایی مانند خستگی آدرنال یا سندرم کوشینگ با اندازه‌گیری سطح کورتیزول در ساعات مختلف روز استفاده می‌شود.

محدوده نرمال کورتیزول چقدر است؟

سطح کورتیزول به طور طبیعی در زمان‌های مختلف روز در نوسان است. به عنوان مثال، به طور معمول، کورتیزول در صبح در سطوح بالاتری در بدن وجود دارد و در شب در کمترین میزان خود است. این چرخه روزانه تکرار می‌شود.

همچنین، سطح کورتیزول بدن همچنین می‌تواند بر اساس تجربیات شما در نوسان باشد. به عنوان مثال، اگرچه استرس تنها دلیل ترشح کورتیزول در جریان خون نیست، اما در طول پاسخ بدن به استرس افزایش می‌یابد. کورتیزول مسئول چندین تغییر مرتبط با استرس در بدن است - به همین دلیل است که "هورمون استرس" نامیده می‌شود. تجربه همه افراد هنگام مواجه با عوامل استرس، یکسان نیست. برخی از افراد هنگام استرس، افزایش بیشتری در کورتیزول دریافت می‌کنند. همچنین کارهایی وجود دارد که می‌توانید برای مدیریت میزان کورتیزول ترشح شده در پاسخ به عوامل استرس‌زا انجام دهید.

سطح کورتیزول طبیعی بسته به زمان روز، سن و عوامل فردی متفاوت است. در اینجا چند محدوده کلی آورده شده است:

• محدوده نرمال کورتیزول:
  • صبح (6-8 صبح): 10-20 میکروگرم در دسی لیتر (میکروگرم در دسی لیتر)
  • بعد از ظهر (4 بعد از ظهر): 3-10 میکروگرم در دسی لیتر
  • شب (11 شب-12 صبح): کمتر از 1 میکروگرم در دسی لیتر
• محدوده نرمال کورتیزول با توجه به سن:
  • کودکان: سطح پایین‌تری نسبت به بزرگسالان
  • بزرگسالان: 5-23 میکروگرم در دسی لیتر (صبح) و 3-13 میکروگرم در دسی لیتر (بعد از ظهر)
  • سالمندان: ممکن است سطح کمی پایین‌تری داشته باشند

روش‌های تنظیم سطح کورتیزول بدن

این واقعیت را نمی‌توان انکار کرد که افزایش سطح کورتیزول می‌تواند سلامت شما را به خطر بیندازد، اما خبر خوب این است که می‌توانید با کاهش استرس، گام‌هایی برای کاهش طبیعی سطح کورتیزول خود بردارید. سطح غیرطبیعی هورمون گاهی اوقات به یک بیماری زمینه‌ای مانند اختلال غدد درون‌ریز مربوط می‌شود. در این مورد، احتمالاً برای بازگرداندن سطح کورتیزول خود به حالت عادی به راهنمایی پزشکی نیاز خواهید داشت. با این حال، همیشه مفید است که تغییرات سالم در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا به طور طبیعی سطح کورتیزول خود را به تنهایی کاهش دهید.

اقداماتی که برای دستیابی به سطح کورتیزول متعادل می‌تواند به شما کمک کند، مطالعه بفرمائید:

خواب کافی و تنظیم برنامه خواب

خواب بد شبانه یا کمبود خواب طولانی مدت می‌تواند بر سطح کورتیزول در جریان خون تأثیر بگذارد. مواقعی که استرس دارید، به راحتی نمی‌توانید بخوابید و استرس می‌تواند خوابیدن را دشوار کند. نداشتن خواب کافی می‌تواند کورتیزول را افزایش دهد و به طور بالقوه استرس را افزایش دهد. بنابراین توصیه می‌شود خواب شبانه خود را  بصورت ۷ تا ۹ ساعت تنظیم کنید و یک برنامه مناسب برای مدت زمان قبل از خواب، مانند دوش گرفتن یا مطالعه داشته باشید.

رژیم غذایی و مکمل‌ها

به رژیم غذایی خود توجه داشته باشید و یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید. سعی کنید غذاهایی مصرف کنید به پایین نگه داشتن سطح کورتیزول کمک کنند. مصرف مقدار کافی مایعات و رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات و غلات کامل می‌تواند به جلوگیری از افزایش سطح کورتیزول کمک کند.

همچنین مصرف مکمل‌های غذایی مانند اسیدهای چرب امگا ۳، ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌توانند کورتیزول را تنظیم کرده و تولید هورمون‌های شادی را تقویت کنند.

ورزش و تحرک بدنی

ورزش منظم سطح کورتیزول را کاهش می‌دهد و مدیریت استرس را بهبود می‌بخشد و یک اثر آرامش‌بخش ایجاد می‌کند. انجام ورزش‌هایی مانند یوگا، دویدن آرام و پیاده روی به کاهش سطح کورتیزول کمک می‌کند.

تکنیک‌های کنترل ذهن

تکنیک‌ها یا فعالیت‌های آرامش‌بخش را امتحان کنید. مدیریت و کاهش سطح استرس از طریق تکنیک‌های آرامش‌بخش می‌تواند به کنترل سطح کورتیزول شما کمک کند. افرادی که استرس را تجربه می‌کنند می‌توانند تکنیک‌های آرامش‌بخش را نیز امتحان کنند. اینها تمرین‌هایی هستند که «پاسخ آرامش‌بخش» را برخلاف پاسخ استرس فعال می‌کنند. تمرین‌های ذهن آگاهی  مانند یوگا، مدیتیشن و تمرینات تنفسی را انجام دهید. تمرین ذهن آگاهی می‌تواند به شما در شناسایی افکار استرس‌زا و مدیریت بهتر آنها کمک کند. مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفس عمیق باعث آرامش می‌شوند و می‌توانند در هر مکانی انجام شوند، بنابراین انجام این‌گونه تکنیک‌ها، آنها را به تمریناتی در دسترس برای مدیریت استرس روزانه تبدیل می‌کند.

افزایش روابط اجتماعی

نشان داده شده است که تعاملات اجتماعی سطح کورتیزول را کاهش می‌دهد که با کاهش استرس و اضطراب مرتبط است. معاشرت می‌تواند با کاهش احساس تنهایی، انزوا و اضطراب، علائم افسردگی را کاهش دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که بدن شما در طول تماس اجتماعی مثبت، اندورفین آزاد می‌کند، مشابه واکنش فیزیکی پس از یک تمرین سخت، که باعث افزایش شادی و در عین حال کاهش استرس می‌شود.

شاد بودن و خندیدن

افزایش احساس شادی و خندیدن باعث آزاد شدن اندورفین و سرکوب هورمون‌های استرس مانند کورتیزول می‌شود. مطالعات متعدد نشان داده‌اند افرادی که شادتر هستند، سطح کورتیزول خونشان به طور مداوم پایین‌تر است.

استفاده از کورتیزول در حوزه درمان

کورتیزول - همراه با مشتقات مصنوعی قوی‌تر و با مدت زمان اثر طولانی‌تر مانند پردنیزون، متیل پردنیزولون و دگزامتازون - دارای اثرات ضد التهابی و ضد آلرژی قدرتمندی است. در سطح سلولی، گلوکوکورتیکوئیدها تولید و عملکرد سیتوکین‌های التهابی را مهار می‌کنند. در دوزهای بالا، گلوکوکورتیکوئیدها می‌توانند عملکرد سیستم ایمنی را مختل کنند و در نتیجه واکنش‌های ایمنی با واسطه سلولی و تولید و عملکرد آنتی‌بادی‌ها را کاهش دهند. کاهش عملکرد سیستم ایمنی با گلوکوکورتیکوئیدها برای جلوگیری از رد پیوند و درمان بیماری‌های آلرژیک یا خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس اریتماتوز منتشر مفید است. با این حال، این اثرات مفید با عوارض جانبی جدی دوزهای بالای گلوکوکورتیکوئیدها، به ویژه هنگامی‌که در مدت زمان طولانی تجویز می‌شوند، خنثی می‌شوند. تظاهرات مواجهه مزمن بدن با سطوح اضافی گلوکوکورتیکوئیدها را می‌توان در بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ مشاهده کرد. علاوه بر این، گلوکوکورتیکوئیدها معمولاً در بیماران مبتلا به بیماری‌های عفونی استفاده نمی‌شوند زیرا اثرات سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و ضد التهابی آنها ممکن است باعث گسترش عفونت شود.

نتیجه گیری

هورمون کورتیزول که با عنوان "هورمون استرس" شناخته می‌شود، نقش مهمی در تنظیم عملکردهای اساسی بدن از جمله متابولیسم، پاسخ ایمنی، فشار خون و عملکرد مغز ایفا می‌کند. ترشح این هورمون در مقادیر متعادل برای حفظ سلامت ضروری است، اما افزایش یا کاهش مزمن آن می‌تواند عامل بروز مشکلات جدی مانند اختلالات متابولیک، ضعف سیستم ایمنی، بیماری‌های مانند آدیسون، سندرم کوشینگ، آسیب به حافظه و حتی بیماری‌های قلبی شود. بنابراین، آگاهی و شناخت عوامل مؤثر بر سطح کورتیزول و توجه به روش‌های علمی برای حفظ تعادل آن، نه تنها به پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها کمک می‌کند، بلکه کیفیت زندگی و همچنین عملکرد ذهنی را نیز بهبود می‌بخشد.

پرسش و پاسخ

1. کورتیزول بالا نشانه چیست؟

کورتیزول بالا یا هیپرکورتیزولیسم یعنی سطح هورمون کورتیزول در خون بیشتر از حد طبیعی است. این وضعیت می‌تواند نشانه واکنش طبیعی بدن به استرس یا علائم یک بیماری مزمن، اختلالات پزشکی مانند سندرم کوشینگ یا اختلالات هورمونی  تومورهای ترشح‌کننده ACTH باشد. 

2. ایا کورتیزول بالا خطرناک است؟

اگر سطح کورتیزول بدن بدلیل انجام ورزش سنگین یا استرس، بطور موقت افزایش پیدا کند، معمولا منجر به بروز مشکلات شدید نمی‌شود. اما اگر تمام زندگی شما پراسترس و همیشه در حال انجام کارهای سنگین باشد، بدن شما ممکن است دائماً کورتیزول ترشح کند و این موضوع چندین اثر منفی داشته باشد و فرد را دچار اختلالاتی مانند افزایش وزن، افزایش سطح قند خون، سیستم ایمنی سرکوب شده، مشکلات گوارشی و بیماری قلبی کند.

3. چگونه کورتیزول را کاهش دهیم؟

• امتحان تکنیک‌های آرامش‌بخش.
• داشتن یک رژیم غذایی متعادل. 
• اجتناب از مصرف کافئین.
• خواب کافی.
• حفظ یک برنامه منظم قبل از خواب.
• انجام یک سرگرمی.
• شادی و تفریح کردن.

منبع

The Role Of Cortisol In The Body