عوارض مصرف آنتی بیوتیک

مقاومت آنتی بیوتیکی چیست؟

از اصطلاح «مقاومت آنتی بیوتیکی» نوعی مقاومت به دارو تعریف می شود که در آن میکروارگانیسم های عامل بروز بیماری (باکتری ها، قارچ ها، انگل ها و یا ویروس ها) دیگر نسبت به داروهایی که قبلا به آنها حساس بوده اند مقاوم می شوند، به عبارت دیگر به درمان آنتی بیوتیکی پاسخ نمی دهد.

در واقع مقاومت آنتی‌بیوتیکی (Antibiotic Resistance) به پدیده‌ای گفته می‌شود که طی آن میکروارگانیسم‌هایی مانند باکتری‌ها نسبت به اثرات آنتی‌بیوتیک‌ها غیرحساس می‌شوند، به طوری که آنتی‌بیوتیک‌ها دیگر قادر به مهار رشد یا نابودی میکروب ها نیستند.  این مقاومت عمدتاً در نتیجه‌ی تغییرات ژنتیکی در میکروب ها اتفاق می‌افتد، از جمله:

• جهش‌های ژنی (Genetic mutations)
• کسب ژن‌های مقاومت از سایر باکتری‌ها از طریق انتقال افقی ژن (مثل ترانسفورماسیون، ترانسداکشن یا کونژوگاسیون)

مکانیسم‌های مقاومت شامل موارد زیر هستند:

• کاهش نفوذ دارو به داخل سلول باکتری
• افزایش فعالیت پمپ‌های خروجی (Efflux pumps) که دارو را از سلول خارج می‌کنند
• تغییر جایگاه هدف دارو، به طوری که دارو دیگر نتواند به پروتئین یا آنزیم خاص متصل شود
• تخریب یا تغییر شیمیایی دارو توسط آنزیم‌های باکتریایی (مثلاً β-لاکتامازها که آنتی‌بیوتیک‌های β-لاکتامی را غیرفعال می‌کنند)

مقاومت آنتی‌بیوتیکی یک معضل بزرگ جهانی است، زیرا:

• درمان عفونت‌های شایع را دشوارتر می‌کند.
• نیاز به استفاده از داروهای قوی‌تر یا ترکیبی را افزایش می‌دهد.
• طول مدت بستری شدن بیماران و هزینه‌های درمانی را بالا می‌برد.
• نرخ مرگ و میر مرتبط با عفونت‌ها را افزایش می‌دهد.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) مقاومت آنتی‌بیوتیکی را یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات برای سلامت عمومی بشر در قرن 21 معرفی کرده است.

انواع آنتی بیوتیک ها و مکانیسم اثر آن ها

 آنتی بیوتیک ها شامل انواع مختلفی هستند که بر اساس مکانیسم اثرشان تقسیم بندی می شوند. 

توضیحات بیشتر در مورد گروه آنتی بیوتیک‌ها

1- بتالاکتام‌ها: شامل گروه های زیر هستند:

- پنی سیلین ها:

• نسل اول: مانند پنی سیلین جی و پنی سیلین وی و… (محدود اثر)
• نسل دوم: مانند کلوگزاسیلین (محدود اثر)
• نسل سوم: مانند آموکسی سیلین و آمپی سیلین و…
• نسل چهارم: مانند پیپراسیلین و…

- کارباپنم ها: 

• مانند ایمی پنم و مروپنم و…

- سفالوزپورین ها:

• نسل اول: مانند سفالکسین و سفازولین و…
• نسل دوم: مانند سفوروکسیم و سفاکلور و سفوکسیتین و…
• نسل سوم: مانند سفیکسیم و سفتریاکسون و سفوتاکسیم و سفتازیدیم و سفتی زوکسیم و…
• نسل چهارم: مانند سفپیم و…
• نسل پنجم: مانند سفتوزولان/تازوباکتام و…

- مونوباکتام ها:

• مانند آزترئونام و…

- مهار کننده های بتالاکتاماز (پنام):

• مانند سولباکتام و تازوباکتام و…

- ترکیبی:

• مانند‌آموکسی‌سیلین/کلاولانیک‌اسید (کوآموکسی‌کلاو) - ایمی‌پنم/سیلاستاتین و…

- دیگر:

• مانند ایزونیازید و پلی میکسین (کلیستیمات سدیم = کولیستین) و …

2- گلیکوپپتیدها: مانند وانکومایسین - تیکوپلانین و…

3- آمینوگلیکوزیدها: مانند آمیکاسین، استرپتومایسین، توبرامایسین، نئومایسین و جنتامایسین و…

4- تتراسایکلین ها: مانند تتراسایکلین، داکسی سایکلین، مینوسایکلین و…

5- ماکرولیدها: مانند اریترومایسین، آزیترومایسین و کلاریترومایسین و…

6- فلوئوروکینولون‌ها:

• نسل اول: مانند نالیدیکسیک اسید
• نسل دوم: مانند سیپروفلوکساسین و افلوکساسین
• نسل سوم: مانند لووفلوکساسین
• نسل چهارم: مانند جمی فلوکساسین و موکسی فلوکساسین

7-سولفونامیدها: مانند سولفاستامید، سولفامتوکسازول و سیلورسولفادیازین و…

8- اگزازولیدینون‌ها: مانند لینزولاید و…

9- پلی میکسین‌ها: مانند پلی میکسین ان اچ (پلی میکسین+نئومایسین+هیدروکورتیزون)

10- ریفامپین: مانند ریفامپین یا ریفامپیسین

مکانیسم آنتی بیوتیک تخریب کننده دیواره سلول 

سلول باکتری توسط خارجی ترین پوشش باکتری یعنی دیواره سلولی محافظت می شود. جنس این دیواره از پپتیدوگلیکان است و آنزیم مرتبط به سنتز آن، به اختصار (BPB) نام دارد. آنتی بیوتیک هایی که بخش دیواره سلولی را هدف قرار می دهند، بر پایه مداخله با عملکرد این آنزیم ساخته شده اند که در آخر منجر به مهار تشکیل دیواره سلولی و تخریب باکتری می شوند.

مکانیسم آنتی بیوتیک مهار کننده بیو سنتز پروتئین ها

سلول باکتری به منظور بقای خود نیازمند تکثیر پروتئین های مورد نیاز می باشد. سنتز این پروتئین ها به واسطه ساختاری به نام ریبوزوم و برخی فاکتور های درون سلولی  صورت می گیرد. دومین دسته از آنتی بیوتیک ها ریبوزوم باکتری را هدف قرار داده و سبب مهار سنتز پروتئین های آن می شوند. به عنوان مثال، «کلیندامایسین» و «تتراسایکلین»  از این دسته هستند.

طبقه بندی جدید آنتی بیوتیک های WHO

سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سالهای اخیر، به منظور مدیریت بهتر مصرف آنتی بیوتیک ها و مقابله با  مقاومت میکروبی و حفظ اثربخشی داروهای حیاتی، سیستم طبقه بندی AWaRe را معرفی کرده است. در این سیستم آنتی بیوتیک هابه سه گروه اصلی تقسیم میشوند: 

Access (دسترسی)

• مصرف گسترده و به عنوان خط اول درمان
• مقاومت کمتر نسبت به گروه های دیگر 
• هدف WHO : حداقل 60% از مصرف آنتی بیوتیک ها باید از این گروه باشد.

این آنتی بیوتیک ها عبارتند از: 

• از پنی سیلین ها مانند: پنی سیلین G و V، آمپی سیلین، آموکسی سیلین، کلوگزاسیلین، کوآموکسی کلاو، سولباکتام 
• از سفالوسپورین ها مانند: سفالکسین و سفازولین
• از تتراسایکلین ها مانند: تتراسیکلین و داکسی سیکلین
• از آمینوگلیکوزیدها مانند: جنتامایسین (دوز محدود) 
• از سولفونامیدها مانند کوتریموکسازول و سولفادیازین 
• متفرقه مانند: کلیندامایسین، مترونیدازول، نیتروفورانتوئین و کلرامفنیکل

 Watch (نظارتی)

• آنتی بیوتیک هایی با طیف وسیع تر که احتمال مقاومت زایی بالاتری دارند
• مصرف آن ها باید محدود و تحت نظارت و هدفمند باشد یعنی تجویز فقط در موارد خاص و پس از ارزیابی دقیق

این آنتی بیوتیک ها عبارتند از: 

• از سفالوسپورین ها مانند: سفوروکسیم، سفتریاکسون، سفوتاکسیم، سفتازیدیم، سفیکسیم، و سفپیم ، تازوباکتام
• از پنی سیلین ها مانند: پیپراسیلین و تازوباکتام
• از ماکرولیدها مانند: کلاریترومایسین و آزیترومایسین 
• از فلوروکینولون ها مانند: سیپروفلوکساسین، لووفلوکساسین
• از تتراسیکلین ها مانند: ماینوسیکلین
• از کارباپنم ها مانند: ایمی پنم، مروپنم 
• از گلیکوپپتیدها مانند: وانکومایسین، تیکوپلانین
• متفرقه مانند: ریفامپین، فیداکسومیسین، فسفومایسین خوراکی

 Reserve (ذخیره ای)

• آنتی بیوتیک هایی که به عنوان آخرین خط درمان برای عفونت های مقاوم به سایر داروها استفاده میشوند. 
• مصرف این داروها باید بسیار محدود و تحت کنترل دقیق باشد و استفاده فقط در شرایط بحرانی و عفونت های مقاوم
• جلوگیری از مصرف غیرضروری برای حفظ اثربخشی

این آنتی بیوتیک ها عبارتند از: 

• از پلی میکسین ها مانند: کلیسیتین، پلی میکسینB  
• از اگزازولیدین ها مانند: لینزولید 
• از مهارکننده های بتاالکتاماز جدید مانند: سفتازیدیم-آوی باکتام 
• متفرقه مانند: تایگه سیکلین و فسفومایسین تزریقی

راه‌های پیشگیری از ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی

 مصرف صحیح آنتی‌بیوتیک‌ها

• آنتی‌بیوتیک‌ها فقط باید طبق تجویز پزشک مصرف شوند.
• خود درمانی و مصرف آنتی‌بیوتیک بدون نسخه ممنوع است.
• از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های ویروسی (مثل سرماخوردگی و آنفلوآنزا) خودداری شود.
• اگر مردم میدانستند که هر نوع عفونت، یک آنتی بیوتیک خاص دارد و استفاده از آنتی بیوتیک اشتباه باعث طولانی تر شدن و درمان نشدن بیماری می شود، هیچ گاه خودشان را در این مخمصه نمی انداختند.

تکمیل دوره درمان

• دوره درمان آنتی‌بیوتیکی باید به طور کامل تکمیل شود، حتی اگر قبل از اتمام آنتی بیوتیک، علائم بیماری بهبود یابد.
• قطع زودهنگام دارو می‌تواند منجر به ایجاد مقاومت در باکتری‌ها شود (یعنی دیگر آنتی بیوتیک موثر نخواهد بود)
• اگر مردم میدانستند که با کامل نکردن دوره آنتی بیوتیک، بعد از مدتی دوباره بیماری خیلی شدیدتر بروز می کند، هیچ گاه زجر این بیماری را دوبار انتخاب نمی کردند.

عدم استفاده بی‌رویه در عفونت‌های ساده

• آنتی‌بیوتیک‌ها نباید برای عفونت‌های ویروسی مانند گلودرد ویروسی یا سرفه استفاده شوند.
• اگر مردم میدانستند که اغلب سرماخوردگی ها، آنفولانزای ویروسی بوده و آنتی بیوتیک ضد باکتری، اثری نداشته و فقط علائم را ظاهری برطرف می کند ولی بیماری ادامه دار می شود، هیچ وقت با مصرف آنتی بیوتیک، خود را گول نمی زدند.

آموزش به عموم و بیماران

• آموزش مردم و بیماران در خصوص خطرات و پیامدهای استفاده نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها.
• کادر درمان باید به طور شفاف و دقیق در مورد نحوه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها توضیح دهند.
• اگر مردم می دانستند که با مصرف آنتی بیوتیک، سیستم ایمنی ما با سر زمین می خورد، هیچ گاه این ظلم را به بدن خود نمی کردند.
•  اگر میدانستند که عدم مصرف آنتی بیوتیک به صورت دقیق سر ساعت و با بی نظمی، موجب بی اثر بودن آن و فقط دریافت عوارض جانبی می شود، برای مصرف آنتی بیوتیک خود حتما آلارم می گذاشتند.

رعایت بهداشت فردی و اجتماعی

• شستن مرتب دست‌ها، ضدعفونی کردن سطوح، استفاده از ماسک در زمان بیماری و جلوگیری از انتقال عفونت‌ها.
• در صورت ابتلا به بیماری‌های عفونی، باید از تماس با افراد دیگر خودداری شود.

واکسیناسیون

• واکسیناسیون به عنوان پیشگیری از بیماری‌ها باعث کاهش نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود.
• واکسن‌هایی مانند واکسن آنفلوآنزا می‌توانند به کاهش ابتلا به بیماری و در نتیجه کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک کمک کنند.

مراقبت از بیماران در بیمارستان‌ها

• در بیمارستان‌ها باید از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها جلوگیری شود و استفاده از آنها تحت نظارت دقیق باشد.
• ضدعفونی کردن ابزار پزشکی، ایزوله کردن بیماران آلوده و اقدامات بهداشتی دیگر ضروری است.

کاهش استفاده از آنتی‌بیوتیک در کشاورزی و دامداری

• استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها در دام‌ها و کشاورزی باید محدود شود.
• باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند از طریق مصرف محصولات دامی به انسان منتقل شوند.

مراقبت از داروهای ترکیبی

• استفاده از داروهای ترکیبی به جای یک آنتی‌بیوتیک واحد در برخی موارد می‌تواند مقاومت را کاهش دهد.
• این داروها باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.

پایش و نظارت بر مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها

• نظارت دقیق بر مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و ارزیابی وضعیت مقاومت در باکتری‌ها ضروری است.
• باید پایش و نمونه‌برداری‌های منظم از بیماران برای شناسایی مقاومت‌های جدید انجام شود.

پژوهش و توسعه داروهای جدید

• تحقیق و توسعه در زمینه آنتی‌بیوتیک‌های جدید و مؤثر برای مقابله با باکتری‌های مقاوم ضروری است.
• این تحقیقات باید بر روی داروهای نوین و مکانیسم‌های جدید درمانی متمرکز باشند.

اطلاع‌رسانی و هماهنگی بین کشورهای مختلف

• همکاری بین‌المللی در مقابله با بحران مقاومت آنتی‌بیوتیکی از اهمیت بالایی برخوردار است.
• تبادل اطلاعات و تجربیات میان کشورها می‌تواند به مقابله با مقاومت آنتی‌بیوتیکی کمک کند.

پس اگر به بیماری ویروسی مبتلا شده اید از پزشک تقاضای آنتی بیوتیک نکنید و پزشک را برای تجویز آنتی بیوتیک تحت فشار قرار ندهید. دوره درمان برای هر نوع بیماری را، حتی در صورت بهبودی تکمیل کنید. در غیر اینصورت باکتری ها بطور کامل از بین نمی روند و باکتریهای باقیمانده سبب ایجاد عفونت مجدد شده که در این صورت امکان مقاومت بیماری وجود دارد و شاید دیگر به آنتی بیوتیک ها پاسخ ندهند. از مصرف آنتی بیوتیکهایی که در طولانی مدت نگه داشته اید، خودداری کنید و برای روز مبادا ذخیره نکنید. زیرا آنتی بیوتیک، فقط برای بیماری و عفونت تشخیص داده شده توسط پزشک و صرفاً برای دوره مشخصی تجویز شده است.

 دارو را در ساعاتی که توسط پزشک یا داروساز  معین شده، مصرف کنید. آنتی بیوتیک ها زمانی مؤثر خواهند بود که به طور منظم مصرف شوند. حتی اگر علایم شما یکسان باشد آنتی بیوتیک های مصرفی خود را به دیگران پیشنهاد نکنید، زیرا ممکن است برای آنها مناسب نباشد.  در مورد نحوه مصرف صحیح آنتی بیوتیک ها با پزشک یا داروساز مشاوره کنید. مصرف نادرست این داروها می تواند جذب آنها را تحت تاثیر قرار داده و باعث کاهش یا حذف اثر آنها شود.

عوامل‌ایجاد‌کننده مقاومت‌آنتی‌بیوتیکی

• استفاده اشتباه از آنتی بیوتیک ها در بیماری‌های ویروسی مانند آنفولانزا و…
• مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها بدون تجویز پزشک (استفاده از داروی اشتباه)
• استفاده بیش‌ازحد از آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌های جزئی (معمولا عفونت های جزئی به وسیله سیستم ایمنی بدن، خود بهبود شونده هستند)
• عدم استفاده صحیح از آنتی بیوتیک طبق دستور پزشک؛ مثلا سفالکسین به جای هر 6 ساعت، هر 12 ساعت.
• کامل نکردن دوره درمان؛ قطع کردن زودهنگام دارو در حالی که هنوز باکتری‌ها در بدن وجود دارند، باعث بقای باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک می‌شود.
• استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها در کشاورزی و دامداری برای رشد سریع‌تر و پیشگیری از بیماری‌ها در حیوانات؛ چون این آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است از طریق مصرف محصولات دامی به انسان منتقل شوند.
• مقاومت طبیعی باکتری‌ها؛ بعضی از باکتری‌ها به طور طبیعی در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند و به راحتی می‌توانند این ویژگی را به دیگر باکتری‌ها انتقال دهند.
• مقاومت متقاطع؛ برخی باکتری‌ها به چندین آنتی‌بیوتیک مختلف مقاومت پیدا می‌کنند که این می‌تواند ناشی از مقاومت متقاطع باشد، یعنی باکتری به چندین دسته از داروها مقاوم می‌شود.

عوارض جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها

عوارض جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها عبارتند از:

عوارض گوارشی

• تهوع و استفراغ
• اسهال (که ممکن است در اثر تغییر در فلور طبیعی باکتری‌های روده ایجاد شود)
• درد شکم
• نفخ و درد معده

 واکنش‌های آلرژیک

• خارش یا کهیر
• تورم صورت، زبان یا گلو (که می‌تواند منجر به مشکل تنفسی شود)
• شوک آنافیلاکسی (واکنش آلرژیک شدید و تهدیدکننده زندگی که در صورت عدم درمان فوری می‌تواند خطرناک باشد)

 تأثیر بر کبد و کلیه‌ها

• برخی آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است باعث کاهش عملکرد کبد یا آسیب به کلیه‌ها شوند، به خصوص در صورت مصرف طولانی‌مدت.
• یرقان (زرد شدن پوست یا چشم‌ها) در اثر آسیب کبدی.

اختلالات خونی

• کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون (که باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شود)
• کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون (که ممکن است منجر به کم‌خونی شود)
• افزایش احتمال خون‌ریزی به دلیل اختلال در انعقاد خون

آسیب به سیستم عصبی

• برخی آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است باعث سردرد، سرگیجه، یا اختلالات خواب شوند.
• مصرف برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها به ویژه آمینوگلیکوزیدها، می‌تواند به سیستم عصبی آسیب برساند و باعث مشکلاتی مانند سوزش یا بی‌حسی در اندام‌ها شود.

اثر بر فلور میکروبی طبیعی بدن

استفاده نادرست یا طولانی‌مدت از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند به عدم تعادل در میکروب‌های مفید بدن منجر شود. این میکروب‌ها در روده، پوست و سایر نواحی بدن زندگی می‌کنند و از ما در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کنند. مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند باعث از بین رفتن باکتری های مفید و رشد باکتری‌های مقاوم شود و حتی موجب عفونت‌های ثانویه مانند کاندیدیاز (عفونت قارچی) شود.

افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی

استفاده بی‌رویه و نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث مقاومت باکتری‌ها به درمان‌های آنتی‌بیوتیکی می‌شود، که یکی از مشکلات جدی سلامت جهانی است. این مسئله باعث می‌شود که درمان عفونت‌های معمولی بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر شود.

مسمومیت با داروهای خاص

مصرف برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است به سمیت کبدی یا کلیوی منجر شود، به ویژه اگر فرد بیماری‌های مزمن کبدی یا کلیوی داشته باشد.

نکات مهم

• عوارض جانبی معمولاً در افرادی که به طور صحیح از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده نمی‌کنند یا به دارو حساسیت دارند، بیشتر مشاهده می‌شود.
• در صورتی که هر کدام از این عوارض رخ دهد، باید مصرف آنتی‌بیوتیک را متوقف کرد و فوراً به پزشک مراجعه کرد.

نظر سازمان غذا و دارو (FDA) در مورد عوارض مصرف آنتی بیوتیک

سازمان غذا و دارو (FDA) به‌طور مداوم در حال ارزیابی ایمنی داروها، از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها است و نگرانی‌هایی در مورد عوارض جانبی این داروها دارد. طبق توصیه‌ها و ارزیابی‌های FDA، آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند عوارض جانبی مختلفی داشته باشند که از خفیف تا شدید متغیر است. FDA در این مورد :

• اغلب عوارض گوارشی آنتی بیوتیکی موقت بوده اما برخی ممکن است ادامه دار و تشدید شود ؛ به گونه ای که به یک درمان جداگانه برای رفع عوارض نیاز باشد.
• اغلب عوارض حساسیتی با قطع آنتی بیوتیک، رفع خواهد شد اما گاها در برخی موارد مخصوصا شوک آنافیلاکسی که تهدید کننده حیات است، رسیدگی فوری و خاص نیاز است.
• برخی از آنتی بیوتیک ها در مصرف کوتاه مدت به طور موقت و در مصرف طولانی مدت به طور دائم، آنزیم های کبدی را افزایش می دهند.
• برخی از آنتی بیوتیک ها می توانند باعث توهم و اضطراب و سرگیجه شوند.
• برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها مانند آمینولیگوزیدها می‌توانند باعث سمیت شنوایی شوند و در نتیجه مشکلاتی مانند کاهش شنوایی یا سرگیجه به وجود آید. این مشکل بیشتر در دوزهای بالای دارو یا مصرف طولانی‌مدت رخ می‌دهد.
• برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند باعث ایجاد اختلال در سیستم خونی شوند، که ممکن است منجر به آنمی (کم‌خونی)، لنفوپنی (کاهش سلول‌های سفید خون) یا ترومبوسیتوپنی (کاهش پلاکت‌ها) شود.

ارتباط مصرف آنتی بیوتیک ها و افزایش احتمال مقاومت باکتریایی

•  افزایش جمعیت باکتری‌های مقاوم. وقتی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنیم، این داروها به‌طور عمده باکتری‌های حساس به دارو را از بین می‌برند. اما باکتری‌های مقاوم که توانایی مقابله با آنتی‌بیوتیک را دارند، به راحتی زنده می‌مانند و تکثیر می‌شوند. این تکثیر باعث می‌شود که در نهایت جمعیت باکتری‌های مقاوم، بیشتر و بیشتر شود.
•  از بین نرفتن باکتری ها به دلیل مصرف بی‌رویه یا نادرست. مصرف خودسرانه و بدون تجویز پزشک، دوره‌های درمان ناتمام (مثلاً قطع مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از پایان دوره درمان) یا استفاده از دوز پایین از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث می‌شود که باکتری‌ها نتوانند به طور کامل از بین بروند. در چنین شرایطی، حتی باکتری‌هایی که نسبت به دارو مقاوم‌تر هستند، می‌توانند زنده بمانند و در نتیجه مقاومت آنها به دارو تقویت شود.
• ایجاد مقاومت متقاطع. بعضی از باکتری‌ها ممکن است به یک آنتی‌بیوتیک خاص مقاوم شوند، اما این مقاومت می‌تواند به آنتی‌بیوتیک‌های مشابه نیز منتقل شود. این پدیده به نام مقاومت متقاطع شناخته می‌شود. برای مثال، یک باکتری که به آنتی‌بیوتیک‌های کلاس پنی‌سیلین مقاوم است، ممکن است به داروهای مشابه مانند آمپی‌سیلین یا آموکسی‌سیلین نیز مقاوم شود.
• انتقال ژن‌های مقاومت بین باکتری ها. باکتری‌ها می‌توانند ژن‌های مقاومت را به یکدیگر منتقل کنند، حتی بین گونه‌های مختلف. این انتقال ممکن است از طریق پلاسمیدها یا ویروس‌ها اتفاق بیفتد. در نتیجه، حتی باکتری‌هایی که به طور طبیعی مقاوم نیستند، می‌توانند با دریافت این ژن‌ها، به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شوند.
• گسترش مقاومت در جامعه و بیمارستان‌ها. استفاده نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها در بیمارستان‌ها و محیط‌های درمانی می‌تواند به سرعت باعث گسترش باکتری‌های مقاوم در میان بیماران شود. بیمارانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این باکتری‌های مقاوم هستند و درمان آن ها به مراتب سخت‌تر می‌شود.
• افزایش عفونت‌های مقاوم. وقتی مقاومت آنتی‌بیوتیکی گسترش پیدا می‌کند، عفونت‌های مقاوم به درمان افزایش می‌یابند. این باعث می‌شود که درمان بسیاری از بیماری‌ها دشوارتر شود و برخی از بیماری‌هایی که قبلاً به راحتی با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شدند، دیگر قابل درمان نباشند.
• کاهش اثرگذاری داروهای آنتی‌بیوتیکی. با افزایش مقاومت، آنتی‌بیوتیک‌های موجود ممکن است دیگر نتوانند به طور مؤثر عفونت‌های باکتریایی را درمان کنند. در این صورت، نیاز به آنتی‌بیوتیک‌های جدید و با مکانیزم‌های متفاوت احساس می‌شود، که خود این امر به علت افزایش مصرف، مشکلات جدیدی ایجاد می‌کند.

مصرف آنتی بیوتیک‌ها مطابق دستور پزشک

بنابراین آنتی بیوتیک باید مطابق دستور پزشک مصرف شود چون:

• مصرف نادرست آنتی بیوتیک باعث مقاومت آنتی بیوتیکی و بقای باکتری های مقاوم و انتقال ژن های مقاومت به باکتری های دیگر میشود.
• مصرف دوز اشتباه یا قطع زودهنگام دارو ممکن است به درمان ناقص و عود مجدد بیماری و عوارض جانبی و آسیب به بدن منجر شود.
• مصرف آنتی بیوتیک اشتباه برای بیماری های ویروسی اثر ندارد و فقط موجب مقاوم شدن باکتری های بدن به آن آنتی بیوتیک می شود.
• استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک ممکن است باعث آسیب به فلور میکروبی طبیعی بدن یا بروز عفونت های ثانویه مانند کاندیدیازیس شود.
• مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها احتمال بروز باکتری های مقاوم به درمان را افزایش می دهد که درمان بیماری های بعدی را دشوار می کند.
• برخی آنتی بیوتیک ها ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشند؛ که پزشک با بررسی تاریخچه دارویی، از این تداخلات جلوگیری می کند.
• وضعیت های خاص مانند بیماری های مزمن، بارداری یا سن بالا نیاز به دوز خاص یا انتخاب آنتی بیوتیک خاص دارند که پزشک تجویز می نماید.
• انواع آنتی بیوتیک و نحوه تجویز آن ها مطابق دستور پزشک معمولا به شرح زیر است:
  • هر 24 ساعت یک عدد با معده پر: 
    • کپسول یا قرص آزیترومایسین 250 و 500 میلی گرم، دوز 250 باید روز اول دو تا باهم استفاده شود و سپس روزانه یک عدد
    • قرص لووفلوکساسین(تاوانکس) 500 و 750 میلی گرم
    • قرص سفیکسیم 400 میلی گرم
    • قرص جمی فلوکساسین 320 میلی گرم
    • ساشه فسفومایسین 3 گرم(فوسوریل): یک ساشه در یک لیوان آب
  • هر 12 ساعت یک عدد با معده پر:
    • قرص ریفاکسیمین 550 میلی گرم(زیگات)
    • قرص موکسی فلوکساسین 400 میلی گرم
    • قرص افلوکساسین 200 و 300 میلی گرم
    • قرص لینزولاید(اکساتنت) 600 میلی گرم
    • کپسول ریفامپین 150 و 200 و 300 میلی گرم
    • قرص سیپروفلوکساسین 250 و 500 میلی گرم
    • کپسول داکسی سایکلین 100 میلی گرم
    • کپسول کوتریموکسازول 400/80 میلی گرم: هر 12 ساعت 2 عدد با هم
    • قرص کوآموکسی کلاو 1000 میلی گرم
    • کپسول پنی سیلین وی 500 میلی گرم
    • قرص مترونیدازول 500 میلی گرم
    • قرص سفوروکسیم 500 میلی گرم(فارینات)
  • هر 8 ساعت یک عدد با معده پر:
    • کپسول آموکسی سیلین 250 و 500 میلی گرم
    • کپسول کوآموکسی کلاو 375 و 625 میلی گرم
    • قرص ریفاکسیمین 200 میلی گرم(زیگات)
    • کپسول کلیندامایسین 150 و 300 میلی گرم
    • قرص مترونیدازول 250 میلی گرم
  • هر 6 ساعت  یک عدد با معده پر:
    • کپسول سفالکسین 250 و 500 میلی گرم
    • کپسول تتراسایکلین 250 میلی گرم
    • کپسول آمپی سیلین 500 میلی گرم
    • کپسول کلوگزاسیلین 500 میلی گرم
    • قرص نالیدیکسیک اسید 500 میلی گرم
    • قرص فورازولیدون 100 میلی گرم
  • متغیر:
    • قرص کلاریترومایسین 500 میلی گرم(فرومیلید): هر 12 یا 8 یا 6 ساعت یک عدد
    • کپسول آمانتادین 100 میلی گرم: هر 24 یا 12 ساعت یک عدد
    • قرص سفیکسیم 200 میلی گرم: هر 24 یا 12 ساعت یک عدد

دلیل عدم تاثیرگذاری آنتی بیوتیک

• ویروسی بودن عفونت: آنتی بیوتیک ها فقط بر عفونت های باکتریایی موثر هستند نه ویروسی مانند آنفولانزا
• در اثر مصرف نادرست آنتی بیوتیک ها، باکتری ها به آنتی بیوتیک ها مقاوم شده اند و دارو توانایی درمان عفونت را ندارد.
• قطع زودهنگام دارو یا مصرف نادرست دوزها باعث میشود که دارو به درستی عمل نکرده و عفونت درمان نشود.
• نیاز به داروهای خاص و قوی تر؛ چون برخی باکتری ها به طور طبیعی به داروهای معمول آنتی بیوتیکی مقاوم هستند.
• در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، آنتی بیوتیک ها به خوبی اثر نمیکنند.
• برخی از عفونت ها ترکیبی از باکتری ها و قارچ یا ویروس ها هستندکه آنتی بیوتیک میتواند باکتری را از بین ببرد اما عفونت به طور کامل ریشه کن نمیشود.
• بدن هر فرد ممکن است به داروها واکنش متفاوتی نشان دهد و در برخی موارد داروها کمتر موثر خواهند بود.

نتیجه گیری

 آنتی بیوتیک ها در صورتی که خودسرانه و بدون دستور پزشک مصرف شوند، موجب مقاومت برخی از میکروب‌ها و باکتری‌ها در مقابل این داروها شده و ممکن است دیگر آنتی بیوتیک تاثیری در بهبود بیماری نداشته باشد و مقاومت آنتی بیوتیکی به وجود آید. در این صورت باکتری‌ها از بین نمی‌روند و رشد آنها متوقف نمی‌شود، بلکه همچنان رشد و گسترش می‌یابند.

با این تفاسیر حال تصور کنید که یک عفونت ساده برای شما به وجود آید که به راحتی با یک آنتی بیوتیک قابل درمان است اما چون شما قبلا به شکل ناصحیح از آنتی بیوتیک استفاده کرده‌اید، بدن شما مقاوم شده و در برابر مصرف این دارو بهبودی حاصل نمی‌شود. در این حالت باید از آنتی بیوتیک قوی‌تری استفاده کرد که ممکن است عوارض جانبی ناخوشایندی برای شما داشته باشد. البته ابتدا باید دید که اصلا آنتی بیوتیک قوی‌تری وجود دارد یا نه.

پرسش و پاسخ(FAQ)

1. آیا آنتی بیوتیک ها عوارض جانبی دارند؟

داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها می توانند عوارض جانبی داشته باشند. ناراحتی یا درد معده و مدفوع رقیق از جمله موارد رایج عوارض هستند و به این معنی نیست که شما به آنها حساسیت دارید. اگر علائم پس از اتمام آنتی بیوتیک ادامه یافت، یا اگر دچار بثورات پوستی یا اسهال شدید، فوراً به پزشک خود مراجعه کنید.
2. مصرف آنتی بیوتیک چه نقشی در افزایش میزان مقاومت آنتی بیوتیکی دارد؟

 استفاده از آنتی بیوتیک عامل مهمی است که باعث افزایش میزان مقاومت آنتی بیوتیکی می شود، زیرا در معرض آنتی بیوتیک ها، باکتری ها می توانند ویژگی های مقاومتی برای فرار از اثرات آن ها ایجاد کنند. آنتی بیوتیک ها همچنین می توانند تعداد باکتری هایی که مقاوم نیستند کاهش دهند و فضای بیشتری برای تکثیر و گسترش باکتری های مقاوم فراهم کنند.

3. چرا باید برخی از آنتی بیوتیک ها را با معده خالی مصرف کنیم؟

برخی از غذاها و مکمل ها، مقدار جذب آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش می‌دهند، بنابراین توصیه می‌شود آنتی‌بیوتیک را با معده خالی و یک ساعت قبل از غذا مصرف کنیم. اما برخی از افراد که گوارش حساسی دارند و دچار درد معده می شوند، می توانند آنتی بیوتیک را با معده نسبتا پر استفاده کنند.

4. چرا آنتی بیوتیک اثر نمیکند؟

برخی از عوامل که موجب بروز مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شوند، عبارتند از: 

• استفاده بیش از حد از آنتی‌بیوتیک‌ها: مصرف آنتی‌بیوتیک زمانی که واقعاً لازم یا مؤثر نیست باعث ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شود؛ به عنوان مثال اکثر موارد گلودردها ویروسی هستند و آنتی‌بیوتیک کمکی به درمان آنها نمی‌کند.
• استفاده از آنتی بیوتیک نادرست به طور خودسرانه در گذشته.
• کامل نکردن دوره درمان آنتی بیوتیکی در گذشته.

منبع

Antibiotic Resistance