نگاهی علمی به فواید اهدای خون؛ از نوع‌دوستی تا سلامت فردی

اهدای خون

اهدای خون یکی از عادات سالمی است که برای اکثر مردم در سراسر جهان قابل دسترسی است. اهدای خون زمانی است که یک فرد سالم داوطلبانه خون خود را برای کمک به دیگران که به خون نیاز دارند، اهدا می‌کند. در واقع شما موافقت می‌کنید که از خون شما برای افرادی که به دلایل مختلفی نیازمند خون هستند، استفاده شود. میلیون‌ها نفر هر ساله به دریافت خون نیاز دارند. برخی ممکن است در حین عمل جراحی به خون نیاز داشته باشند. برخی دیگر پس از تصادف یا به دلیل بیماری که به بخش‌های خاصی از خون نیاز دارد، به دریافت خون نیاز دارند.

اهدای خون مزایای سلامتی متعددی را شامل می‌شود؛ یکی از مهمترین اهداف اهدای خون، نجات جان افراد در هر بار اهدای خون می‌باشد که به فرد نیازمند اهدا می‌شود. همچنین حفظ سلامت کلی بدن، کاهش بالقوه خطر ابتلا به سرطان و بیماری‌های قلبی و ارائه یک معاینه پزشکی مختصر رایگان از دیگر مزایای اهدای خون عنوان شده‌اند. اما بعد از اهدای خون، اهداکننده ممکن است دچار عوارض و احساسات ناخوشایندی شود که بعد از مدت کوتاهی برطرف می‌شود. اهداکنندگان ممکن است پس از اهدا، سرگیجه، سبکی سر، حالت تهوع یا خستگی موقت را تجربه کنند. این عمل به‌طور کلی برای بزرگسالان سالم بی‌خطر است و پروتکل‌های بهداشتی دقیقی برای جلوگیری از عفونت رعایت می‌شود.

بعد از اهدای خون، مدت زمانی برای جایگزین شدن خون اهدایی لازم است تا شایط بدن به حالت طبیعی بازگردد. در روزهای پس از اهدا، گلبول‌های قرمز با سرعت بالایی جایگزین می‌شوند، اما معمولاً ۴ تا ۸ هفته زمان لازم است تا تمام گلبول‌های قرمز از دست رفته در اهدای خون کامل جایگزین شوند.

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هشت هفته فاصله بین اهدای خون را الزامی می‌داند. مصرف مکمل آهن پس از اهدا نیز می‌تواند به تضمین بهبودی سریع‌تر پس از اهدا کمک کند، زیرا ذخایر آهن و هموگلوبین ارتباط نزدیکی با هم دارند.

چگونگی روند اهدای خون

پس از رسیدن به مرکز اهدای خون و قبل از انجام عمل اهدای خون، معمولاً باید مراحلی طی شود که بدین ترتیب است:

•  به پرسشنامه‌ای در مورد سابقه سفر، سبک زندگی، داروها و سلامت عمومی پاسخ دهید.
•  برای اطمینان از سلامت شما و تعیین هرگونه مانع برای اهدای خون، یک آزمایش سلامت (مانند فشار خون، دما، نبض، هماتوکریت) دریافت کنید.
• بعد از انجام آزمایشات و بررس توسط مسئولین و متخصصان، می‌توانید اهدای خون را انجام دهید. فرآیند اهدای خون کامل حدود ۶ تا ۱۰ دقیقه زمان لازم دارد که در طی آن می‌توانید دراز بکشید و استراحت کنید. 
• بعد از اهدا، به مدت ۱۵ دقیقه در محل استراحت مرکز اهدای خون بنشینید و استراحت کنید و برای پیشگیری از عوارض احتمالی، نوشیدنی و آب کافی یا میان وعده میل نمائید.

عمل اهدای خون می‌تواند به صورت‌های زیر انجام شود:

اهدای خون کامل: حدود ۴۵۰ تا ۵۰۰ میلی‌لیتر خون گرفته می‌شود.

اهدای اجزای خون (آفرزیس):از خون اهداکننده فقط بخشی از خون (مثلاً پلاسما یا پلاکت) جدا شده و بقیه آن بازگردانده می‌شود.

پس از دریافت خون اهداکننده، در بانک‌های خون، نمونه خونی مورد آزمایش و پردازش قرار گرفته و در محل مخصوص و تحت شرایط خاص و استریل و ایمن نگهداری می‌شود تا برای بیمارانی که به جراحی، درمان سرطان، مراقبت‌های تروما یا بیماری‌های مزمن نیاز دارند، استفاده شود.

خون اهدایی برای تولید محصولات مختلفی از جمله موارد زیر استفاده می‌شود: 

• گلبول‌های قرمز (حامل اکسیژن). به اکثر دریافت‌کنندگان خون اهدایی، گلبول‌های قرمز داده می‌شود تا توانایی حمل اکسیژن خون آنها افزایش یابد.
•  پلاکت‌ها. برای لخته شدن خون مورد نیاز هستند.

در اهدای خون چه چیزهایی مشخص میشود

در مراکز اهدای خون قبل از انجام اهدای خون، دمای بدن، نبض، فشار خون و سطح هموگلوبین اهداکنندگان را بررسی خواهند کرد. همچنین از فرد اهداکننده سؤالاتی در مورد وضعیت و شرایط سلامتی او پرسیده خواهد شد و در مورد برخی شرایط کلی مانند سابقه بیماری، سفرهای اخیر، داروهای مصرفی و داروهایی که ممکن است در بدن آنها وجود داشته باشد و سؤالاتی برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی پاسخ خواهد داد.

چه کسانی واجد شرایط اهدای خون هستند؟

• سن بین ۱۸ تا ۶۰ سال.
• هموگلوبین. کمتر از ۱۲.۵ گرم در دسی‌لیتر نباشد.
• نبض. بین ۵۰ تا ۱۰۰ در دقیقه بدون بی‌نظمی.
• فشار خون. سیستولیک ۱۰۰ تا ۱۸۰ میلی‌متر جیوه و دیاستولیک ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌متر جیوه.
• دما. طبیعی (دمای دهانی بیش از ۳۷.۵۰ درجه سانتیگراد نباشد)

فواید اهدای خون برای سلامتی

فواید اهدای خون برای تشخیص مشکلات سلامتی

قبل از اهدای خون، اهداکنندگان تحت غربالگری مختصری قرار می‌گیرند که شامل اندازه‌گیری نبض، فشار خون، دمای بدن و … می‌باشد. مزیت انجام این آزمایش این است که افراد می‌توانند نسبت به وضعیت سلامتی بدن خود آگاه شوند و به آنها کمک می‌کند که در صورتی‌که دچار مشکل سلامتی یا بیماری باشند، نسبت به بیماری خود آگاه شده و سریع‌تر اقدامات درمانی را پیگیری می‌کنند.

فواید اهدای خون برای بیماران مبتلا به هموکروماتوز

برای افراد مبتلا به هموکروماتوز( نوعی بیماری‌ ژنتیکی که بر اثر ذخیره بیش از حد آهن در بدن ایجاد می‌شود)، اهدای خون به عنوان نوعی فلبوتومی درمانی عمل می‌کند که درمان اصلی این اختلال است. مزایای اصلی آن شامل حذف آهن اضافی از بدن، جلوگیری از عوارض و در صورت واجد شرایط بودن فرد، تأمین خون قابل استفاده برای بیماران نیازمند است.

فواید اهدای خون برای غلظت خون

افرادی که دچار غلظت خون هستند، درصد گلبول‌های قرمز بالایی دارند و این امر باعث افزایش غلظت خون می‌شود. اهدای خون از طریق افت فوری هماتوکریت( حجمی از خون که به گلبول‌های قرمز اختصاص دارد) و کاهش ذخایر آهن می‌تواند به کاهش غلظت خون کمک کند. اهدای خون در پلی‌ سیتمی به معنای واقعی کلمه گلبول‌های قرمز اضافی را حذف کرده، باعث کاهش غلظت خون، کاهش علائم و کاهش خطر لخته شدن خون می‌شود.

فواید اهدای خون برای سلامت قلب و عروق

طبق یک مطالعه اخیر، اهدای منظم خون ممکن است سلامت قلب شما را بهبود بخشد و به کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی کمک کند. به این دلیل که اهدای خون غلظت خون شما را کاهش می‌دهد، به کاهش فشار خون کمک می‌کند و به آن اجازه می‌دهد تا راحت‌تر در بدن شما جریان یابد و سریع‌تر به قلب برسد. طبق تحقیقات و مطالعات پزشکی، اهدای منظم خون ممکن است بروز اختلالات قلبی عروقی مانند مشکلات قلبی، سکته مغزی و تشکیل لخته‌های خون را کاهش دهد.   

فواید اهدای خون برای کاهش خطر ابتلا به سرطان

افرادی که به طور منظم خون اهدا می‌کنند، بیشتر احتمال دارد که تغییرات ژنتیکی در خونشان ایجاد شود که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد.مطالعات نشان داده‌اند که اهداکنندگان خون که به‌طور منظم این کار را انجام می‌دهند، خطر کمتری برای ابتلا به سرطان کبد، ریه، روده بزرگ، معده و گلو دارند. لازم به ذکر است که این یافته‌ها در مورد همه صدق نمی‌کند. بیماران باید در مورد میزان آهن و اهدای خون خود با پزشک مشورت کنند.

فواید اهدای خون برای تحریک تولید سلول‌های خونی

اهدای خون باعث تولید سلول‌های خونی جدید برای جایگزینی خون گرفته‌شده می‌شود که این می‌تواند گردش خون را بهبود بخشد. وقتی خون اهدا می‌کنید، بدن شما سلول‌های خونی جدید تولید می‌کند. این به بهبود جریان خون در سراسر بدن کمک می‌کند. پلاکت‌ها و سلول‌های خونی سلامت عمومی را افزایش می‌دهند و به حفظ تعداد سلول‌های خونی سالم کمک می‌کنند.

فواید اهدای خون برای کبد چرب

اهدای خون با کاهش سطح آهن در بدن می‌تواند سلامت کبد را نیز بهبود بخشد. هموکروماتوز( وجود مقدار آهن بیش از حد در ترکیب خون) می‌تواند برای کبد مضر باشد و خطر ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی، هپاتیت C و سایر بیماری‌های کبدی را افزایش دهد و ممکن است افراد را دچار مشکلات کبدی کند. اهدای خون، ذخایر آهن را کاهش می‌دهد و فشاری را که بر کبد وارد می‌شود، کم می‌کند.

فواید اهدای خون در سوخت کالری

بدن شما برای جایگزینی خون اهداشده، حدود ۵۰۰ کالری مصرف می‌کند. کالری‌ها زمانی سوزانده می‌شوند که بدن برای جایگزینی گلبول‌های قرمز از دست رفته، انرژی مصرف می‌کند.

اگرچه اهدای خون هرگز نباید به عنوان یک استراتژی کاهش وزن استفاده شود، اما نشان داده شده است که اهداکنندگان خون می‌توانند حداکثر تا ۶۵۰ کالری بسوزانند.

فواید اهدای خون برای بهبود وضعیت روانی و کاهش استرس

اهدای خون در بهبود سلامت روان تاثیر زیادی خواهد داشت. اهدای خون حس رضایت زیادی به فرد می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که عمل اهدای خون استرس را کاهش داده و باعث شادی می‌شود.

انجام فعالیت‌های نوع‌دوستانه مانند اهدای خون اغلب به افراد حس رضایت، هدفمندی و ارتباط اجتماعی می‌دهد. این مزایای عاطفی به کاهش سطح استرس و بهبود سلامت روان کمک می‌کند. 

فواید اهدای خون برای تنظیم سطح آهن خون

اهدای منظم خون به حفظ سطح متعادل آهن کمک می‌کند و به سلامت کلی بدن کمک می‌کند. اهدای منظم خون به تنظیم سطح آهن در بدن شما کمک می‌کند و خطر ابتلا به افزایش آهن در بدن و مشکلات سلامتی مرتبط با آن مانند بیماری کبد، مشکلات قلبی-عروقی و…. کاهش می‌دهد.

فواید اهدای خون برای تقویت سیستم ایمنی بدن

اهدای خون با تحریک بدن به تولید سلول‌های خونی جدید، به تحریک سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند و آن را قوی‌تر و کارآمدتر می‌سازد. یک سیستم ایمنی قوی به بدن شما کمک می‌کند تا در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها بهتر محافظت شود و در مقبال بیماری‌های عفونی مقاومت بیشتری داشته باشد.

فواید اهدای خون برای حفظ سلامت کلی بدن

بسیاری از افراد - به ویژه مردان - پس از اهدای خون احساس بهتری دارند. این امر احتمالاً به این دلیل است که سطح آهن خون شما هنگام اهدای خون چند واحد کاهش می‌یابد. این امر بدن شما را مجبور می‌کند تا خون "جدید" تولید کند تا جایگزین خون "قدیمی" اهدایی شما شود. خون قدیمی (حاوی آهن زیاد) خارج می‌شود و بدن مجبور می‌شود خون تازه و سالم تولید کند، برخی این را به عنوان یک  "بازیابی" طبیعی برای بدن می‌دانند.

فواید اهدای خون برای بهبود کیفیت زندگی

اهداکنندگان خون که این عمل را بصورت مکرر انجام می‌دهند از زندگی سالم‌تری نسبت به سایر افراد بهره‌مند خواهند شد. دریافت خون به بازیابی اجزای خون و مواد مغذی کمک می‌کند و گردش خون را در افرادی که با بیماری های مختلف درگیر هستند ، بهبود می‌بخشد.

مضرات اهدای خون

در روند اهدای خون، هیچ خطری برای ابتلا به بیماری برای اهداکننده یا دریافت‌کننده خون وجود ندارد. برای هر اهداکننده از تجهیزات جدید و استریل استفاده می‌شود.

 برخی افراد ممکن است پس از اهدای خون احساس تهوع، سبکی سر یا سرگیجه کنند. اگردچار این احساسات ناخوشایند شدید،مدت زمان کمی بعد، دوباره به حالت معمولی خود برمی‌گردید.

اهدای مکرر خون کامل، شیوع تخلیه آهن در اهداکنندگان خون را افزایش می‌دهد که متعاقباً ممکن است با اریتروپوئز طبیعی تداخل داشته باشد.

پیشگیری از عوارض اهدای خون

برخی  از اهداکنندگان ممکن است پس از اهدای خون احساس سرگیجه یا ضعف کنند، یا اضطراب، سرگیجه یا حالت تهوع را تجربه کنند. اما طبق یک مطالعه انجام‌شده، اغلب آنها خستگی را شایع‌ترین علامت گزارش کردند و تقریباً ۳٪ از اهداکنندگان در روز اول پس از اهدا، مشکلات شدیدی را تجربه کردند. علائم متعدد تا روز سوم پس از اهدای خون کامل به طور قابل توجهی بهبود می‌یابد. 

برای کاهش خطرات بعد از اهدای خون مانند غش، سرگیجه، ضعف و….به شما توصیه می‌کنیم: 

• پس از اهدای خون حداقل 20 دقیقه در بانک خون استراحت کنید.
•  پس از اهدای خون مقدار زیادی آب یا نوشیدنی‌های غیرالکلی بنوشید.
• از فعالیت بدنی شدید یا بلند کردن اجسام سنگین به مدت حدود ۲۴ ساعت خودداری کنید.
• اگر احساس سرگیجه دارید، دراز بکشید و پاهایتان را بالا نگه دارید تا این احساس برطرف شود.
• به مدت چهار ساعت بانداژ خود را روی محل مورد نظر نگه دارید و خشک نگه دارید.

نکاتی که قبل از اهدای خون باید توجه باشید

• قبل از اهدای خون، استراحت و خواب کافی داشته باشید.
• قبل از اهدای خون، غذای سالم بخورید.
• بیشتر غذاهای غنی از آهن مصرف کنید.
• بلافاصله قبل از اهدای خون چیزی نخورید.
• قبل از اهدای خون، آب فراوان بنوشید.
• داروهای مصرفی خود را چک کنید و بررسی کنید که آیا دارویی که مصرف می‌کنید یا اخیراً مصرف کرده‌اید، مانع از اهدای خون شما می‌شود یا خیر.
• پیراهن و لباس راحت بپوشید.

بهترین فصل برای اهدای خون

از لحاظ علمی فصل مشخصی برای اهدای خون وجود ندارد. از نظر پزشکی، هر زمان که شرایط بدنی سالم، تغذیه مناسب، استراحت کافی و شرایط لازم را داشته باشید، می‌توانید خون اهدا کنید. 

در فصل‌هایی مانند تابستان و ایام تعطیلات اغلب تعداد اهداکنندگان کم می‌شود، اما برخی بیماران خاص (مثل بیماران تالاسمی یا جراحی‌ها) همچنان خون لازم دارند. بنابراین در فصل تابستان یا تعطیلات، مراکز انتقال خون بیشتر به خون نیاز دارند.

در فصول سرد و هوای خنک‌تر مانند فصول پاییز و زمستان، بدن به میزان کمتری دچار کم‌ آبی می‌شود و بنابراین برخی افراد احساس بهتری در حین اهدای خون دارند. در نتیجه می‌توان گفت در فصول سرد، افرادی که تمایل به اهدای خون دارند از لحاظ جسمانی در شرایط بهتری قرار دارند. در هوای گرم، قبل و بعد از اهدای خون نیاز به نوشیدن بیشتر آب و مایعات کافی دارید تا دچار افت فشار یا سرگیجه نشوید.

همچنین به این نکته توجه داشته باشید که هنگام سرماخوردگی یا آنفلوآنزا نباید برای اهدای خون اقدام کنید؛ باید بعد از بهبودی کامل صبر کنید.

تغییرات بدن پس از اهدای خون

در بدن اهداکننده، حجم خون معمولاً ظرف ۲۴ ساعت جایگزین می‌شود و سطح هموگلوبین اکثر افراد  به حالت عادی برمی‌گردد. در روزهای پس از اهدا، گلبول‌های قرمز با سرعت بالایی جایگزین می‌شوند مدت زمان بین۴ تا ۶ هفته (حداکثر تا ۱۲ هفته) لازم است تا گلبول‌های قرمز خون به‌طور کامل جایگزین شوند. به همین دلیل است که از اهداکنندگان می‌خواهند حداقل ۱۲ هفته بین هر اهدا (۱۲ هفته برای مردان و ۱۶ هفته برای زنان) صبر کنند تا این اطمینان حاصل شود که در درازمدت خطر کاهش سطح هموگلوبین اهداکنندگان را به همراه نخواهد داشت. 

نتیجه گیری

اهدای خون بیشتر به‌عنوان نوعی عمل بشر دوستانه شناخته شده است که نشان می‌دهد کوچک‌ترین اقدامات می‌توانند بزرگ‌ترین تاثیرات را داشته باشند. هر بار که فردی داوطلبانه خون خود را اهدا می‌کند، می‌تواند زندگی، امید و سلامت را به دیگران هدیه دهد. اما این عمل فقط به نجات جان بیماران محدود نمی‌شود؛ بدن اهداکننده نیز از مزایای متعدد این عمل نوع دوستانه بهره‌مند می‌شود؛ کاهش غلظت خون، پیشگیری از تجمع آهن اضافی و کاهش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی و کبدی و همچنین تجربه حس رضایت و مسئولیت‌ پذیری، همه نشان می‌دهد که اهدای خون فرآیندی است که هم اهداکننده و هم دریافت‌کننده از مزایای آن بهره‌مند خواهند شد. در نهایت، این رفتار ساده اجتماعی، ترکیبی از مهربانی، مسئولیت‌پذیری و مراقبت از سلامت فردی است که می‌تواند الهام‌ بخش جامعه‌ای سالم‌تر و همدل‌تر باشد.

پرسش و پاسخ

1. در صورت مصرف دارو، می‌توان خون اهدا کرد؟ 

بسیاری از داروها قابل قبول هستند. برای اطمینان از سلامت کافی برای اهدا، با پزشک خود مشورت کنید و اگر در مورد واجد شرایط بودن خود سؤالی دارید، از کادر پزشکی مرکز خون محلی خود بپرسید. بدون استعلام اولیه، فرض نکنید که واجد شرایط نیستید.

2. هر چند وقت یکبار می‌توانید خون اهدا کنید؟

شما می‌توانید هر ۵۶ روز خون کامل اهدا کنید. گلبول‌های قرمز خون تقریباً ظرف دو هفته پس از اهدا به سطح طبیعی خود باز می‌گردند. شما می‌توانید پلاکت (اهدای آفرزیس) را تا دو بار در یک دوره ۷ روزه - یا تا ۲۴ بار در یک دوره ۱۲ ماهه - اهدا کنید. اجزای پلاکت و پلاسما در بدن سریع‌تر از گلبول‌های قرمز جایگزین می‌شوند. پلاکت‌ها ظرف چند ساعت پس از اهدا به سطح طبیعی خود برمی‌گردند. برای جایگزینی پلاسما، بخش مایع خون شما، چند روز زمان لازم دارد.

3. بعد از اهدای خون چکار کنیم؟

• در مرکز اهدای خون به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استراحت کنید و بنشینید
• تا ۲۴ ساعت بعد از اهدا، از مایعات حداقل ۱ تا ۲ لیتر آب مصرف کنید
• تغذیه مناسب داشته باشید و مصرف غذاهای غنی از آهن ویتامین C توصیه می‌شود.
• از انجام فعالیت‌های سنگین و ورزش به مدت ۲۴ ساعت اجتناب کنید.
• از محل بانداژ مراقبت کنید و از کمپرس سرد به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استفاده کنید.

منبع

benefits of donating blood