انسولین، دیابت و کنترل قند خون
انسولین یک هورمون حیاتی است که توسط پانکراس تولید میشود و وظیفه اصلی آن تنظیم سطح قند خون (گلوکز) در بدن است. زمانی که عملکرد انسولین دچار اختلال شود یا بدن نتواند آن را به درستی تولید کند، بیماری دیابت به وجود میآید. دیابت در دو نوع اصلی ظاهر میشود: دیابت نوع ۱ که ناشی از آسیب سیستم ایمنی به سلولهای تولید کننده انسولین است، و دیابت نوع ۲ که در اثر مقاومت بدن نسبت به انسولین یا کاهش تدریجی عملکرد پانکراس ایجاد میشود. بدون درمان مناسب، دیابت میتواند منجر به عوارضی جدی از جمله نابینایی، آسیبهای عصبی، نارسایی کلیه و حتی قطع عضو شود.
در این مقاله بهصورت جامع و کاربردی به بررسی کامل انسولین، نقش آن در بدن، انواع انسولین، روشهای تزریق، عوارض جانبی، روش نگهداری و جایگزینهای دارویی برای بیماران دیابتی میپردازیم. همچنین با معرفی روشهای مؤثر برای کنترل قند خون، پیشگیری از افت یا افزایش بیش از حد گلوکز، و نکات مهم سبک زندگی برای افراد دیابتی تلاش میکنیم تا اطلاعات علمی، دقیق و بهروز در اختیار شما قرار دهیم. اگر به دنبال راهی مطمئن برای درمان دیابت، انتخاب بهترین نوع انسولین و جلوگیری از عوارض بلندمدت قند خون بالا هستید، این مقاله را از دست ندهید.
آنچه در این مقاله میخوانیم:
- انسولین چیست؟
- انسولین چگونه عمل میکند؟
- نقش انسولین در تنظیم قند خون
- دیابت و نقش انسولین در کنترل آن
- دیابت نوع ۱ چیست؟
- دیابت نوع ۲ چیست؟
- آیا تزریق انسولین در درمان دیابت مؤثر است؟
- انواع درمانهای انسولینی و نحوه عملکرد آنها
- چرا انواع مختلف انسولین تجویز میشود؟
- جدول کامل انواع انسولین، زمان شروع اثر، اوج اثر و مدت زمان عملکرد
- انواع انسولین
- نحوه تزریق انسولین و دوز مصرفی آن
- آموزش نحوه تزریق انسولین
- نکته مهم برای پیشگیری از عوارض تزریق انسولین
- چگونه بهترین روش تزریق انسولین را انتخاب کنیم؟
- قلم انسولین یا سرنگ؟ کدام بهتر است؟
- مصرف انسولین بدون نیاز به سرنگ یا سوزن
- پمپ انسولین (Insulin Pump)
- انسولین استنشاقی (Inhaled Insulin)
- نحوه صحیح نگهداری انسولین + نکات مهم ایمنی
- نحوه نگهداری انسولین در یخچال
- نگهداری انسولین در دمای اتاق
- عوارض جانبی احتمالی تزریق انسولین
- افت قند خون (هیپوگلایسمی)؛ شایعترین عارضه انسولین
- درمان سریع هیپوگلایسمی (افت قند خون)
- درمان اورژانسی افت قند خون
- داروهای جایگزین انسولین برای دیابت نوع ۲
- انواع داروهای خوراکی برای دیابت نوع ۲
- نتیجهگیری
- پرسش و پاسخ
انسولین چیست؟
انسولین یک هورمون حیاتی است که در لوزالمعده یا همان پانکراس، غدهای که در پشت معده قرار دارد، تولید میشود. نقش اصلی انسولین، کمک به بدن در استفاده از گلوکز برای تأمین انرژی است.
انسولین چگونه عمل میکند؟
گلوکز نوعی قند ساده است که در بسیاری از مواد غذایی حاوی کربوهیدرات یافت میشود. بدن انسان گلوکز را طی فرآیند زیر پردازش میکند:
- پس از خوردن غذا یا میانوعده، کربوهیدراتها در دستگاه گوارش تجزیه شده و به گلوکز تبدیل میشوند.
- گلوکز از طریق دیواره روده کوچک جذب جریان خون میشود.
- پس از ورود گلوکز به خون، انسولین به سلولهای بدن پیام میدهد تا این قند را جذب کرده و برای تولید انرژی از آن استفاده کنند.
نقش انسولین در تنظیم قند خون
علاوه بر تولید انرژی، انسولین وظیفه بسیار مهمی در تنظیم سطح قند خون (گلوکز خون) نیز دارد. زمانی که مقدار زیادی گلوکز وارد خون میشود، انسولین به بدن فرمان میدهد که گلوکز اضافی را در کبد ذخیره کند. این گلوکز ذخیره شده تا زمانی در کبد باقی میماند که سطح قند خون پایین بیاید؛ مثلاً بین وعدههای غذایی، هنگام استرس یا زمانی که بدن به انرژی بیشتری نیاز دارد.
دیابت و نقش انسولین در کنترل آن
دیابت (Diabetes) زمانی رخ میدهد که بدن نتواند انسولین را به درستی استفاده کند یا به اندازه کافی انسولین تولید نمیکند. این بیماری یکی از شایعترین اختلالات متابولیک در دنیاست و به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم میشود: دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2.
دیابت نوع ۱ چیست؟
دیابت نوع ۱، یک بیماری خودایمنی است؛ به این معنا که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلولهای خودی حمله میکند. در این نوع دیابت، سلولهای تولید کننده انسولین در پانکراس تخریب میشوند و بدن دیگر قادر به ساخت انسولین کافی نیست. دیابت نوع ۱ بیشتر در کودکان و نوجوانان تشخیص داده میشود، اما ممکن است در بزرگسالی نیز بروز کند.
دیابت نوع ۲ چیست؟
دیابت نوع ۲، زمانی اتفاق میافتد که بدن نسبت به عملکرد انسولین مقاوم میشود. یعنی بدن برای پایین نگه داشتن قند خون، به مقدار بیشتری از انسولین نیاز دارد. در این شرایط، پانکراس تلاش میکند انسولین بیشتری تولید کند، اما در طول زمان سلولهای تولید کننده انسولین دچار خستگی و فرسایش میشوند. دیابت نوع ۲ میتواند در هر سنی، حتی در کودکان و نوجوانان نیز بروز کند.
آیا تزریق انسولین در درمان دیابت مؤثر است؟
انسولین تزریقی یکی از روشهای مؤثر برای کنترل قند خون در بیماران دیابتی است. این انسولین به عنوان جایگزین یا مکمل انسولین طبیعی بدن عمل میکند.
- در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ که بدن آنها هیچ انسولینی تولید نمیکند، تزریق روزانه انسولین ضروری است تا قند خون در محدوده طبیعی حفظ شود.
- در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، معمولاً کنترل قند خون از طریق تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب و داروهای خوراکی انجام میشود. اما اگر این روشها مؤثر نباشند، ممکن است نیاز به استفاده از انسولین مکمل نیز وجود داشته باشد.
انواع درمانهای انسولینی و نحوه عملکرد آنها
تمامی انواع انسولین در نهایت تأثیر مشابهی بر بدن دارند؛ یعنی تقلید از روند طبیعی افزایش و کاهش سطح انسولین در طول روز. اما فرمول ساخت و ترکیب شیمیایی هر نوع انسولین باعث میشود که سرعت اثرگذاری و مدت زمان عملکرد آنها با یکدیگر متفاوت باشد.
چرا انواع مختلف انسولین تجویز میشود؟
انتخاب نوع انسولینی که پزشک برای شما تجویز میکند، بسته به عوامل مختلفی تعیین میشود، از جمله:
- سن شما
- سطح فعالیت بدنی و سبک زندگیتان
- مدت زمانی که بدن شما برای جذب انسولین نیاز دارد
- مدت زمانی که انسولین در بدن فعال باقی میماند
به همین دلیل، پزشکان بر اساس شرایط فردی هر بیمار، نوع خاصی از انسولین را انتخاب میکنند که با نیازهای متابولیک و الگوی زندگی او هماهنگ باشد.
جدول کامل انواع انسولین، زمان شروع اثر، اوج اثر و مدت زمان عملکرد
در جدول زیر میتوانید با انواع انسولین مورد استفاده برای درمان دیابت آشنا شوید. هر نوع انسولین، زمان شروع اثر، اوج اثرگذاری و مدت ماندگاری متفاوتی دارد و با توجه به سبک زندگی، سن و نیاز بیمار توسط پزشک تجویز میشود:
نوع انسولین | زمان شروع اثر (Onset) | زمان اوج اثر در بدن | مدتزمان اثرگذاری |
فوق سریع اثر | ۲تا۱۵دقیقه | ۳۰تا۶۰دقیقه | حدود۴ساعت |
سریع اثر | ۱۵دقیقه | ۱ساعت | ۲تا۴ساعت |
استنشاقی سریع اثر | ۱۰تا۱۵دقیقه | ۳۰دقیقه | ۳ساعت |
معمولی یا کوتاه اثر | ۳۰دقیقه | ۲تا۳ساعت | ۳تا۶ساعت |
متوسط اثر | ۲تا۴ساعت | ۴تا۱۲ساعت | ۱۲تا۱۸ساعت |
طولانی اثر | حدود۲ساعت | بدون اوج مشخص | تا۲۴ساعت |
فوقطولانی اثر | حدود۶ساعت | بدون اوج مشخص | ۳۶ساعت یا بیشتر |
مخلوط (Premixed) | ۵تا۶۰دقیقه | دارای اوجهای مختلف | ۱۰تا۱۶ساعت |
زمان مصرف توصیه شده هر کدام از انواع انسولین ها:
نوع انسولین | زمان مصرف توصیه شده |
فوق سریع اثر | همراه با غذا، معمولاً با اولین لقمه. اغلب همراه با انسولین طولانی اثر تجویز میشود. |
سریع اثر | معمولاً دقیقاً قبل از غذا مصرف میشود. همراه با انسولین طولانی اثر. |
استنشاقی سریع اثر | حدود ۱۰تا۱۵دقیقه قبل از غذا مصرف میشود. معمولاً همراه با انسولین تزریقی طولانی اثر تجویز میشود. |
معمولی یا کوتاه اثر | حدود ۳۰تا۶۰دقیقه قبل از وعده غذایی مصرف میشود. |
متوسط اثر | معمولاً یک یا دو بار در روز مصرف میشود. نیاز بدن به انسولین در طول شب یا نیمروز را پوشش میدهد. معمولاً همراه با انسولین سریع یا کوتاه اثر استفاده میشود. |
طولانی اثر | یک بار در روز مصرف میشود. در صورت نیاز، با انسولینهای کوتاه اثر یا سریع اثر ترکیب میشود. |
فوقطولانی اثر | یک بار در روز مصرف میشود. قابلیت ترکیب با انسولینهای سریع یا کوتاه اثر را دارد. |
مخلوط (Premixed) | دو بار در روز، معمولاً ۱۰تا۳۰دقیقه قبل از صبحانه و شام مصرف میشود. ترکیبی از انسولین کوتاه اثر و متوسط اثر است. |
نکته مهم: برای انتخاب مناسبترین نوع انسولین، حتماً با پزشک یا متخصص غدد مشورت کنید. نوع انسولین باید متناسب با الگوی قند خون، سبک زندگی، رژیم غذایی، و برنامه فعالیت روزانه شما تعیین شود.
انواع انسولین
در جدول زیر ویژگیها و اطلاعات کلیدی درباره انواع انسولینها مطرح شده است.
رنگ و ظاهر تمام انسولین ها شفاف بی رنگ میباشد به جز: NPH (شیری رنگ) - انسولین 70/30 (شیری کم رنگ) - کلادیمیکس (سفید کدر)
نام انسولین | نوع انسولین | نحوه مصرف |
لانتوس (گلارژین) | طولانی اثر | زیرجلدی-1بار در روز هر شب در ساعت مشخص |
گلاین (گلارژین) | طولانی اثر | زیرجلدی-1بار در روز هر شب در ساعت مشخص |
گیلاوا (گلارژین) | طولانی اثر | زیرجلدی-1بار در روز هر شب در ساعت مشخص |
بازالین (گلارژین) | طولانی اثر | زیرجلدی-1بار در روز هر شب در ساعت مشخص |
توجئو (گلارژین) | طولانی اثر | زیرجلدی-1بار در روز هر شب در ساعت مشخص |
رایزودگ (70/30) | ترکیبی | زیرجلدی-1یا2بار در روز همراه یا وسط وعده غذایی |
نوورپید | سریع اثر | زیرجلدی-3بار در روز 5تا15دقیقه قبل از هر وعده غذایی |
نوومیکس | ترکیبی | زیرجلدی-2بار در روز 5تا15دقیقه قبل از صبحانه و شام |
اپیدرا (گلولایزین) | سریع اثر | زیرجلدی-3بار در روز 5تا15دقیقه قبل از هر وعده غذایی |
NPH (انسولین متوسط) | متوسط اثر | زیرجلدی-1یا2بار در روز 5تا15دقیقه قبل از صبحانه و خواب |
رگولار (Insulin R) | کوتاه اثر | زیرجلدی-2تا3بار در روز 30دقیقه قبل از هر وعده غذایی |
انسولین 70/30 (NPH 70 + رگولار 30) | ترکیبی | زیرجلدی-2 باردر روز 30دقیقه قبل از صبحانه و شام |
انسولین دگلودک
| فوق طولانی اثر | زیرجلدی-1بار در روز روزانه راس ساعت مشخص |
کلادیمیکس (آسپارت) | سریع اثر | زیرجلدی-2بار در روز 0تا5دقیقه قبل از صبحانه و شام |
رپیدسولین (آسپارت) | سریع اثر | زیرجلدی-3بار در روز 5تا15دقیقه قبل از هر وعده غذایی |
ویتاسپالن (آسپارت) | سریع اثر | زیرجلدی-3بار در روز 5تا15دقیقه قبل از هر وعده غذایی |
لوومیر (دتمیر) | طولانی اثر | زیرجلدی-1یا2بار در روز 5تا15دقیقه قبل از صبحانه و خواب |
سالیکوا (Soliqua) | ترکیبی | زیرجلدی-2بار در روز 0تا15دقیقه قبل از صبحانه و شام |
نکات نگهداری و شروع اثر و مدت اثر هریک از انسولین ها:
محل نگهداری تمام انسولین ها: قبل از باز شدن: یخچال (2 تا 8°C) - پس از باز شدن: در دمای اتاق
نام انسولین | مدت استفاده بعد از باز شدن | زمان شروع اثر بعد از تزریق | مدت اثر کلی |
لانتوس (گلارژین) | 30روز | حدود1تا2 ساعت | 24تا36 ساعت |
گلاین (گلارژین) | 28روز | حدود1تا2 ساعت | 24تا30 ساعت |
گیلاوا (گلارژین) | 30روز | حدود1تا2 ساعت | 24تا30 ساعت |
بازالین (گلارژین) | 30روز | حدود1تا2 ساعت | 24تا30 ساعت |
توجئو (گلارژین) | 6هفته | حدود6 ساعت | بیش از36 ساعت |
رایزودگ (70/30) | 28روز | 10تا20 دقیقه | بیش از24ساعت طولانی تر از بقیه طولانی اثرها |
نوورپید | 30روز | 10تا20 دقیقه | 3تا5 ساعت |
نوومیکس | 28روز | 10تا30 دقیقه | 18تا24 ساعت |
اپیدرا (گلولایزین) | 30روز | 10تا20 دقیقه | 3تا5 ساعت |
NPH (انسولین متوسط) | 6هفته | 1تا3 ساعت | 12تا24 ساعت |
رگولار (Insulin R) | 28روز | 30تا60 دقیقه | 4تا8 ساعت |
انسولین 70/30 (Humulin / Novolin) | 28روز | 30تا60 دقیقه | 18تا24 ساعت |
دگلودک (Tresiba) | 30روز | 1ساعت | بیش از42 ساعت |
کلادیمیکس (آسپارت) | 30روز | 5تا15 دقیقه | بیش از24 ساعت |
رپیدسولین (آسپارت) | 30روز | 10تا20 دقیقه | 3تا5 ساعت |
ویتاسپالن (آسپارت) | 28روز | 10تا20 دقیقه | 3تا5 ساعت |
لوومیر (دتمیر) | 6هفته | حدود1 ساعت | 16تا24 ساعت |
سالیکوا (Soliqua) | 28روز | 10تا20 دقیقه | 24ساعت یا بیشتر |
چندین نکته برای جدول:
- انسولین های طولانی اثر، بدون اوج مشخص اثر و دارای اثر یکنواخت بدون پیک بوده، مناسب برای انسولین پایه؛ نباید در پمپ مصرف شود.
- در بین انسولین های طولانی اثر: لانتوس نمونه خارجی است و در بین انسولین های سریع اثر: نوورپید نمونه خارجی است.
- انسولین گیلاوا (گلارژین): در حین مصرف نباید در یخچال نگهداری شود.
- انسولین رایزودگ 70/30: میکس همهکاره ، با دو قابلیت سریع و پایه، دارای دقت دوز بالا میباشد؛ اما هنوز برای زیر 18 سال تاییدیه رسمی ندارد.
- انسولین نوومیکس (NovoMix): ترکیب آسپارت + آسپارت پروتامین، در واقع انسولین سریع+متوسط میباشد.
- انسولین NPH (انسولین متوسط): نیازمند به تکمیل با انسولین وعدهای؛ معمولاً غیروابسته به وعده غذا میباشد.
- انسولین رگولار (Insulin R): ممکن است داخل ورید استفاده شود؛ کلاسیک و شناخته شده میباشد.
- انسولین 70/30: ترکیب ساده R+NPH، مصرف دو بار در روز رایج میباشد؛ سوسپانسیون بوده و باید قبل از تزریق بهخوبی هم زده شود(چند بار بهآرامی بچرخانید)
- انسولین سالیکوا (Soliqua):
- ترکیب دو دارو: گلارژین(طولانی اثر) + لیکسیسناتید(Lixisenatide ، سریع اثر)
- اگر روزانه یک مرتبه تجویز شده: بلافاصله قبل از صبحانه - اگر روزانه دو مرتبه تجویز شده: قبل از صبحانه و شام باید تزریق شود.
- نباید با هیچ نوع انسولین دیگری مخلوط شود.
- نباید به صورت داخل وریدی یا عضلانی تزریق شود.(تزریق فقط زیر جلدی)
- توصیه میشود هر روز در ساعت ثابتی مصرف شود.
نحوه تزریق انسولین و دوز مصرفی آن
تزریق انسولین یکی از رایجترین روشهای کنترل قند خون در بیماران مبتلا به دیابت است. این دارو معمولاً به یکی از روشهای زیر در بدن تزریق میشود:
- سرنگ (سوزن انسولین)
- قلم انسولین (Insulin Pen)
- پمپ انسولین (Insulin Pump)
نوع روش تزریق انسولین با توجه به شرایط سلامتی، میزان قند خون، بودجه، نوع بیمه و ترجیح شخصی شما توسط پزشک یا متخصص دیابت انتخاب میشود.
آموزش نحوه تزریق انسولین
پزشک یا مربی دیابت به شما آموزش خواهد داد که چگونه انسولین را به خودتان تزریق کنید. تزریق زیرجلدی انسولین (زیر پوست) را میتوان در قسمتهای مختلفی از بدن انجام داد، از جمله:
- رانها (بخش جلویی و بیرونی)
- باسن (بخش فوقانی خارجی – یک چهارم فوقانی و خارجی ماهیچههای سُرینی)
- بازوهای فوقانی (بخش پشتی یا خارجی بازوی بالایی)
- ناحیه شکم (شایعترین محل - حدود 2 تا 5 سانتیمتر دور ناف)
نکته مهم برای پیشگیری از عوارض تزریق انسولین
پزشک همچنین اهمیت تغییر محل تزریق انسولین در بدن را برایتان توضیح خواهد داد. تزریق مکرر در یک نقطه خاص ممکن است باعث ایجاد تودههای چربی یا سفتی (لیپوهیپرتروفی) در زیر پوست شود که جذب انسولین را مختل میکند. بنابراین، توصیه میشود به طور مرتب محل تزریق را تغییر دهید تا از این عارضه جلوگیری شود.
چگونه بهترین روش تزریق انسولین را انتخاب کنیم؟
برای تزریق انسولین، دو ابزار رایج وجود دارد: سرنگ انسولین و قلم انسولین (Insulin Pen). هر دوی این ابزارها با استفاده از یک سوزن کوچک، انسولین را به زیر پوست تزریق میکنند. انتخاب بین این دو روش بستگی به سبک زندگی، بودجه، راحتی در استفاده و توصیه پزشک دارد.
در ادامه به بررسی مزایا و معایب هر روش میپردازیم:
✅ نکاتی درباره استفاده از سرنگ انسولین
- سرنگها در اندازههای مختلف عرضه میشوند و پزشک شما سایز مناسب را مشخص خواهد کرد.
- مقدار انسولین مورد نیاز برای هر دوز را پزشک برایتان تعیین میکند.
- در بیشتر مواقع، باید انسولین را هنگام مصرف با سرنگ از ویال (شیشه انسولین) بکشید.
- میزان مخفی بودن (discreet بودن) آنها کمتر از قلم انسولین است، و استفاده در اماکن عمومی سختتر است.
- سرنگها معمولاً قیمت پایینتری دارند و اغلب تحت پوشش بیمه قرار میگیرند.
✅ نکاتی درباره استفاده از قلم انسولین
- برخی از قلمها از کارتریجهای قابل تعویض استفاده میکنند که به صورت دستی در قلم قرار داده میشوند.
- نوع دیگر، قلمهای انسولین از پیش پر شده (Prefilled) هستند که پس از اتمام انسولین، دور انداخته میشوند.
- سوزنهای قلم انسولین معمولاً کوچکتر و نازکتر از سوزن سرنگ هستند و دردی کمتر ایجاد میکنند.
- همه انواع انسولین با قلم قابل استفاده نیستند؛ برای برخی انسولینها فقط سرنگ مناسب است.
- قیمت قلمهای انسولین معمولاً بالاتر از سرنگ است و ممکن است تحت پوشش همه بیمهها قرار نگیرند.
قلم انسولین یا سرنگ؟ کدام بهتر است؟
انتخاب بین قلم و سرنگ انسولین باید بر اساس فاکتورهایی مانند:
- سهولت استفاده
- توان مالی یا پوشش بیمهای
- میزان دقت در دوز
- سبک زندگی روزمره
- نوع انسولین تجویزی
صورت بگیرد. در نهایت، مشورت با پزشک یا متخصص دیابت بهترین راه برای انتخاب ابزار مناسب برای تزریق انسولین است.
مصرف انسولین بدون نیاز به سرنگ یا سوزن
برای افرادی که به دنبال جایگزینی برای تزریق انسولین با سرنگ هستند، دو روش مدرن و بدون سوزن وجود دارد که پزشک با توجه به شرایط سلامتی، سبک زندگی و سطح قند خون فرد، بهترین گزینه را توصیه خواهد کرد، که در ادامه توضیح داده میشود.
پمپ انسولین (Insulin Pump)
پمپ انسولین دستگاه کوچکی است که انسولین را به صورت پیوسته و دقیق از طریق یک لوله پلاستیکی نازک (کاتتر) به لایه چربی زیر پوست تزریق میکند.
ویژگیهای پمپ انسولین:
- انسولین را بهصورت مداوم و یکنواخت وارد بدن میکند.
- معمولاً در ناحیه شکم یا پشت بازو نصب میشود.
- دقت بالاتری نسبت به سرنگ در تحویل انسولین دارد.
- برای وعدههای غذایی باید دستور تزریق اضافی (بولوس) به دستگاه داده شود.
- ممکن است باعث افزایش وزن شود.
- در صورت عدم رعایت بهداشت ممکن است عفونت پوستی ایجاد کند.
- قیمت آن نسبتاً بالاست و در همه کشورها تحت پوشش بیمه نیست.
انسولین استنشاقی (Inhaled Insulin)
انسولین استنشاقی نوعی انسولین با عملکرد بسیار سریع است که از طریق دستگاه تنفسی مخصوص وارد ریهها شده و جذب خون میشود.
ویژگیهای انسولین استنشاقی:
- دارای اثر فوقالعاده سریع است و معمولاً قبل از وعدههای غذایی استفاده میشود.
- اغلب همراه با انسولین تزریقی با اثر طولانیمدت تجویز میشود.
- معمولاً باعث افزایش وزن کمتری نسبت به انسولین تزریقی میشود.
- ممکن است سرفه ایجاد کند.
- دقت دوز در آن نسبت به روشهای تزریقی کمتر است.
- نیاز به آزمایشهای منظم تنفسی برای بررسی عوارض جانبی احتمالی دارد.
نحوه صحیح نگهداری انسولین + نکات مهم ایمنی
اگر از انسولین استفاده میکنید، دانستن این نکته ضروری است که این دارو مانند مواد غذایی تاریخ انقضا دارد و شرایط نگهداری آن بر کیفیت و اثرگذاریاش تأثیر مستقیمی دارد.
نحوه نگهداری انسولین در یخچال
برای انسولینی که در حال حاضر از آن استفاده نمیکنید و هنوز انقضا دارد، بهترین روش نگهداری، در یخچال با دمای ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد است. با این کار از خراب شدن انسولین جلوگیری میشود و اثر درمانی آن حفظ خواهد شد.
هرگز انسولین را در فریزر قرار ندهید. انجماد باعث تخریب ساختار انسولین و بیاثر شدن آن میشود.
نگهداری انسولین در دمای اتاق
برای انسولینی که در حال مصرف روزانه هستید، نگهداری در دمای اتاق (زیر ۲۵ درجه سانتیگراد)، به دور از نور مستقیم خورشید یا منابع حرارتی، توصیه میشود.
- انسولین در دمای اتاق حدود ۴ هفته (۳۰ روز) ماندگاری دارد.
- انسولین سرد ممکن است هنگام تزریق دردناکتر باشد، بنابراین بهتر است انسولین مصرفی را از یخچال خارج و در دمای محیط نگهداری کنید.
حتماً قبل از مصرف، تاریخ انقضاء روی بسته را بررسی کنید.
عوارض جانبی احتمالی تزریق انسولین
در بیشتر موارد، تزریق انسولین بیخطر و بدون عارضه است، اما در برخی افراد، واکنشهای خفیف یا شدید ممکن است مشاهده شود.
عوارض خفیف شامل:
- قرمزی محل تزریق
- خارش یا التهاب پوست
- ورم یا سوزش اطراف محل تزریق
عوارض شدیدتر (نادر):
- تهوع یا استفراغ
- علائم آلرژی شدید به انسولین
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، فوراً با پزشک یا متخصص غدد مشورت کنید.
افت قند خون (هیپوگلایسمی)؛ شایعترین عارضه انسولین
هیپوگلایسمی زمانی رخ میدهد که سطح قند خون شما به شدت کاهش پیدا کند، معمولاً کمتر از ۷۰ میلیگرم در دسیلیتر (mg/dL).
این وضعیت یکی از شایعترین خطرات مصرف انسولین است و ممکن است در صورت تزریق بیش از حد انسولین، نخوردن وعده غذایی، یا ورزش شدید اتفاق بیفتد.
علائم افت قند خون:
- ضعف و خستگی شدید
- عرق سرد
- لرزش عضلات
- رنگپریدگی پوست
- گیجی یا ناتوانی در صحبت کردن
- بیهوشی
- تشنج
برای جلوگیری از هیپوگلایسمی، باید بین دوز انسولین، میزان کربوهیدرات مصرفی و سطح فعالیت بدنی تعادل برقرار شود.
درمان سریع هیپوگلایسمی (افت قند خون)
هیپوگلایسمی یا افت قند خون زمانی رخ میدهد که سطح قند خون به کمتر از ۷۰ میلیگرم در دسیلیتر (mg/dL) برسد، یا کمتر از میزانی که پزشک برای شما تعیین کرده است.
درمان اورژانسی افت قند خون
برای جلوگیری از عوارض جدی هیپوگلایسمی، همیشه باید حداقل ۱۵ گرم کربوهیدرات سریعالاثر همراه خود داشته باشید. این مقدار برابر است با یکی از موارد زیر:
- نصف لیوان نوشابه معمولی (نه رژیمی)
- نصف لیوان آبمیوه طبیعی
- ۵ عدد آبنبات Life Saver یا مشابه
- ۲ قاشق غذاخوری کشمش
- ۳ تا ۴ عدد قرص گلوکز
این خوراکیها باعث میشوند قند خون شما در مدت زمان کوتاهی افزایش یابد.
پس از مصرف، قند خون خود را پس از ۱۵ دقیقه دوباره اندازهگیری کنید و در صورت نیاز، دوباره ۱۵ گرم کربوهیدرات مصرف کنید تا قند خون به محدوده طبیعی بازگردد.
داروهای جایگزین انسولین برای دیابت نوع ۲
افرادی که به دیابت نوع ۱ مبتلا هستند، همیشه نیاز به تزریق انسولین دارند. اما بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲، در بسیاری از موارد میتوانند از قرصهای خوراکی برای کنترل قند خون استفاده کنند.
این داروها معمولاً همراه با تغییر سبک زندگی مانند:
- افزایش فعالیت بدنی
- کاهش وزن (در صورت اضافهوزن)
- پیروی از رژیم غذایی دیابتی
تجویز میشوند.
انواع داروهای خوراکی برای دیابت نوع ۲
نوع دارو | عملکرد |
بیگوانیدها مانند:
| کاهش تولید گلوکز در کبد |
مهار کنندههای DPP-4 مانند:
| افزایش هورمونهای کنترل کننده قند |
آگونیستهای گیرنده GLP-1 مانند:
| کاهش اشتها و بهبود ترشح انسولین |
مهار کنندههای SGLT2 مانند:
| دفع گلوکز از طریق ادرار |
سولفونیلاورهها مانند:
| تحریک ترشح انسولین از لوزالمعده |
تیازولیدیندیونها (TZDs) مانند:
| بهبود حساسیت سلولها به انسولین |
مگلیتینیدها مانند:
| افزایش ترشح سریع انسولین پس از غذا |
مهار کنندههای آلفا-گلوکوزیداز مانند:
| کاهش سرعت جذب کربوهیدراتها |
رزینهای متصل شونده به اسید صفراوی | کاهش قند خون از طریق مکانیسمهای گوارشی |
و انواع داروهای کنترل قند ترکیبی مانند:
- گلی بن کلامید + متفورمین: گلیفورمین
- سیتاگلیپتین + متفورمین: زیپمت
- امپاگلیفلوزین + متفورمین: پگلیمت
- لیناگلیپتین + متفورمین: آوامت
- داپاگلیفلوزین + متفورمین: گلوکسیگا ام
- امپاگلیفلوزین + لیناگلیپتین: گلورنتا
- امپاگلیفلوزین + لیناگلیپتین + متفورمین: آوانومت
نکته مهم: تمام این داروها باید طبق نظر پزشک و با توجه به وضعیت جسمانی، سابقه پزشکی و داروهای مصرفی شما انتخاب شوند.
نتیجهگیری
درمان و کنترل دیابت بدون درک نقش حیاتی انسولین امکانپذیر نیست. چه به دیابت نوع ۱ مبتلا باشید و چه دیابت نوع ۲، شناخت دقیق انواع انسولین، روشهای تزریق، نحوه نگهداری، دوز مناسب و عوارض احتمالی، تأثیر بسزایی در موفقیت درمان شما خواهد داشت.
امروزه روشهای مختلفی برای تزریق انسولین از جمله قلم انسولین، سرنگ، پمپ انسولین و حتی انسولین استنشاقی وجود دارد. پزشک با توجه به وضعیت سلامت، سبک زندگی و میزان قند خون، بهترین روش را برای شما انتخاب میکند.
همچنین، در کنار مصرف انسولین یا داروهای خوراکی، انجام تغییرات مثبت در سبک زندگی مانند:
- رژیم غذایی سالم با کربوهیدرات کنترل شده
- فعالیت بدنی منظم
- مدیریت استرس
- کنترل وزن بدن
میتواند به تنظیم بهتر قند خون کمک کند و از بروز عوارض خطرناک دیابت مانند نابینایی، مشکلات کلیوی، آسیبهای عصبی و قطع عضو پیشگیری کند.
پرسش و پاسخ
1. آیا مصرف انسولین باعث چاقی میشود؟
یکی از دغدغههای رایج در میان مبتلایان به دیابت، به ویژه دیابت نوع ۲، افزایش وزن پس از شروع مصرف انسولین است. واقعیت این است که انسولین به بدن کمک میکند تا گلوکز را از خون جذب و ذخیره کند. زمانی که قند خون به طور مؤثر کنترل شود، سلولها گلوکز بیشتری جذب میکنند و این میتواند منجر به افزایش وزن شود. از سوی دیگر، در برخی بیماران، پیش از شروع درمان با انسولین، به دلیل دفع قند از طریق ادرار، کاهش وزن ناخواسته رخ میدهد. با کنترل قند خون، وزن به وضعیت عادی باز میگردد. برای جلوگیری از چاقی ناشی از انسولین، رعایت رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم، کنترل کالری دریافتی و مشاوره با پزشک تغذیه توصیه میشود.
2. چه تفاوتی بین انسولین انسانی و انسولین آنالوگ وجود دارد؟
انسولین انسانی (Human Insulin) بهصورت آزمایشگاهی ساخته شده و ساختار شیمیایی آن مشابه انسولین طبیعی بدن است. این نوع انسولین شامل نمونههای کوتاهاثر، متوسطاثر و ترکیبی است. در مقابل، انسولین آنالوگ (Insulin Analogues) با تغییراتی در ساختار مولکولی تولید میشود تا اثر سریعتر یا طولانیتری داشته باشد. انسولینهای آنالوگ معمولاً جذب بهتری دارند و در برخی بیماران باعث کاهش نوسانات قند خون و کاهش احتمال افت قند خون (هیپوگلیسمی) میشوند. انتخاب نوع انسولین بستگی به شرایط بالینی، سبک زندگی بیمار و تجویز پزشک دارد.
3. آیا میتوان از طب سنتی یا گیاهان دارویی به عنوان جایگزین انسولین استفاده کرد؟
گرچه برخی گیاهان مانند دارچین، شنبلیله، زردچوبه، خار مریم و جینسینگ به عنوان کاهنده قند خون در طب سنتی مطرح هستند، اما هیچکدام نمیتوانند جایگزین قطعی انسولین باشند، به ویژه در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱. انسولین تنها درمان مؤثر برای دیابت نوع ۱ است و در بسیاری از بیماران دیابت نوع ۲ نیز ضروری میشود. استفاده از گیاهان دارویی بدون مشورت با پزشک ممکن است باعث نوسانات خطرناک در قند خون شود یا با داروهای مصرفی تداخل ایجاد کند. بنابراین، در صورت تمایل به استفاده از روشهای مکمل، حتماً با پزشک یا متخصص طب سنتی دارای مجوز مشورت نمایید.
4. بهترین زمان برای تزریق انسولین در طول روز چه زمانی است؟
زمان تزریق انسولین بسته به نوع انسولین مصرفی متفاوت است. برای مثال، انسولین سریعالاثر معمولاً باید بلافاصله قبل از وعدههای غذایی مصرف شود، در حالی که انسولین طولانیاثر معمولاً یک بار در روز، در ساعتی مشخص مانند قبل از خواب تزریق میشود. رعایت زمانبندی دقیق در مصرف انسولین اهمیت بالایی دارد زیرا عدم تطابق آن با وعده غذایی میتواند منجر به افت یا افزایش شدید قند خون شود. پزشک با توجه به نوع انسولین تجویزی، وعدههای غذایی و سبک زندگی شما، زمان مناسب تزریق را مشخص خواهد کرد.
5. آیا میتوان در سفر انسولین را همراه داشت و چگونه باید آن را نگهداری کرد؟
بله، افراد دیابتی میتوانند در هنگام سفر نیز انسولین را همراه داشته باشند، اما باید به نکات مهمی در زمینه نگهداری صحیح انسولین در سفر توجه کنند. انسولین نباید در معرض نور مستقیم خورشید، گرمای زیاد یا سرمای شدید قرار گیرد. برای سفرهای هوایی، بهتر است انسولین را در کیف دستی و نه در چمدانهای قسمت بار قرار دهید، چون در بخش بار دما ممکن است پایینتر از حد مجاز باشد. استفاده از کیفهای مخصوص حمل انسولین با قابلیت خنک نگه داشتن، بهترین گزینه برای سفر است. همچنین همراه داشتن نسخه پزشک و برچسب دارویی روی سرنگ یا قلم انسولین توصیه میشود.