قرص اورژانسی

قرص اورژانسی چیست؟

قرص اورژانسی، یک نوع روش پیشگیری از بارداری اضطراری است یعنی رابطه جنسی محافظت نشده یا حفاظت به شکست رسیده که باید این قرص حداکثر تا 3 روز بعد از رابطه جنسی محافظت‌نشده مصرف شود ؛ از این رو به آن قرص صبح روز بعد نیز گویند. باید بدانید برای جلوگیری از بارداری زمان مصرف این قرص، زمان طلایی محسوب میشود چون هر چه زودتر حتی یک ساعت زودترمصرف شود، اثرگذارتر است. 

این قرص‌ها با اثرگذاری روی هورمون‌های زنانه، فرآیند تخمک‌گذاری و لقاح اسپرم با تخمک و حتی لانه گزینی تخمک لقاح یافته را با مشکل روبرو می‌کنند و از بارداری جلوگیری می‌کنند. هر چند که مصرف این قرص در اکثر مواقع، مؤثر است، اما به‌هیچ‌عنوان نباید به عنوان یک روش پیشگیری از بارداری استفاده شود. هر چقدر فاصله مصرف قرص با رابطه جنسی کمتر باشد، اثربخشی این قرص بیشتر خواهد بود. پیشگیری از بارداری اضطراری می‌تواند از بارداری بعد از رابطه جنسی محافظت‌نشده جلوگیری کند یا اگر روش پیشگیری از بارداری که استفاده کرده‌اید شکست خورده باشد؛ به عنوان مثال، کاندوم، شکافته‌شده یا یک قرص را فراموش کرده‌اید.

انواع قرص اورژانسی

قرص اورژانسی انواع مختلفی دارد که در ادامه می‌توانید با رایج‌ترین برندهای قرص لوونورژسترل یا اورژانسی آشنا شوید.

قرص تنسی: 1.5 میلی گرم(بلیستر تک عددی) و 0.75 میلی گرم(بلیستر دو عددی)

قرص لونژیل: 1.5 میلی گرم(بلیستر تک عددی) و 0.75 میلی گرم(بلیستر دو عددی)

قرص اووسیز: 1.5 میلی گرم(بلیستر تک عددی) و 0.75 میلی گرم(بلیستر دو عددی)

قرص لوونورژسترول

قرص‌های لوونورژسترول (Levonorgestrel) نوعی از قرص‌های اورژانسی هورمونی هستند که از بروز بارداری بعد از یک رابطه محافظت‌نشده جلوگیری می‌کنند. این قرص‌ها که پرمصرف‌ترین انواع قرص‌های اورژانسی هستند، توسط سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) تأیید شده است. قرص‌های لوونورژسترول برخلاف سایر قرص‌ها حاوی پروژستین هستند و اثربخشی این قرص به دو روش انجام می‌شود. مصرف قرص‌های لوونورژسترول، هم از آزادشدن تخمک جلوگیری می‌کند؛ و هم از ورود تخمک بارورشده به رحم جلوگیری می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد قرص‌هایی که حاوی پروژستین هستند، عوارض جانبی کمتری دارند و بی‌عارضه‌تر از سایر قرص‌ها هستند. نکته مهمی که باید در مورد قرص‌های اورژانسی لوونورژسترول بدانید این است که این قرص‌ها ممکن است در افرادی که اضافه وزن دارند، مؤثر نباشد. مصرف این قرص‌ها احتمال بارداری را از 75درصد تا 98درصد کاهش می‌دهند. این قرص‌ها به صورت تک دوز و دو دوز در داروخانه یافت می‌شوند. در صورتی که از قرص‌های دو دوز استفاده می‌کنید، بهتر است حدود 12 ساعت بعد از مصرف دوز اول، دوز دوم را مصرف کنید.

• قرص اورژانسی تکی 1.5 میلی گرم
• قرص اورژانسی دوتایی 0.75 میلی گرم: این دو قرص را میتوان یکجا یا به فاصله 12 ساعت از هم استفاده کرد.

قرص یولی پریستال

قرص‌های یولی پریستال (Ulipristal) که با نام الا و الاوان هم شناخته می‌شوند، نوع دیگری از قرص‌های اورژانسی هستند که با نسخه پزشک تجویز می‌شوند. این قرص‌ها هورمونی هستند و از تشکیل جنین در بدن جلوگیری می‌کنند. البته این قرص به طور موقت در بازار دارویی ایران وجود ندارد.

قرص ال دی و قرص اچ دی

قرص‌های ال دی (LD) و اچ دی (HD) انواع دیگری از قرص‌های اورژانسی هستند که اثرات ضعیف‌تری نسبت به سایر داروها دارند و از همین رو باید بیشتر از 2 دوز در هر نوبت استفاده شوند. معمولاً :

• قرص LD باید 4 عدد بلافاصله بعد از رابطه جنسی مصرف شود و 4 عدد نیز با فاصله 12 ساعت بعد از آن.
• قرص HD باید2 عدد بلافاصله بعد از رابطه جنسی مصرف شود و 2 عدد نیز با فاصله 12 ساعت بعد از آن.

عملکرد قرص اورژانسی

قرص اورژانسی موجب متوقف کردن یا به تأخیر انداختن تخمک‌گذاری توسط تخمدان می‌شود و جلوی لقاح اسپرم با تخمکی که از قبل آزاد شده را می‌گیرد. همچنین برخی از انواع قرص های اورژانسی مانند تنسی از لانه گزینی تخمک القاح شده با اسپرم جلوگیری میکند. فراموش نکنید که قرص‌های اورژانسی تنها مانع بارداری می‌شوند، اما از عفونت‌های مقاربتی محافظت نمی‌کنند، بنابراین بهتر است در هنگام رابطه جنسی از کاندوم استفاده کنید.

اما اثر این قرص ها کاهش می یابد زمانی که:

• مصرف دیر هنگام قرص و بافاصله از رابطه جنسی .(اوج اثر این قرص ها تا 12 ساعت ابتدایی بعد از رابطه جنسی است)
• افراد چاق با اضافه وزن (BMI بالای 30)
• تداخل این قرص با داروهای آنتی بیوتیک و ضد صرع و ضد ویروس و…
• استفراغ و اسهال بعد از مصرف قرص بارداری

نحوه مصرف قرص اورژانسی

روش مصرف قرص اورژانسی بسیار ساده است. تنها باید تا حدود 72 ساعت بعد از رابطه جنسی محافظت نشده، یک قرص اورژانسی تهیه کنید و طبق دستورالعمل آن را مصرف کنید. اگر حساس هستید و یا تجربه حالت تهوع دارید، بهتر است نیم ساعت قبل از مصرف این قرص از قرص ضد تهوع استفاده کنید و قرص را همراه با غذا میل کنید. در صورتی که بعد از مصرف قرص دچار عوارضی مثل خونریزی غیرعادی و یا درد شدید، بهتر است حتماً از یک دکتر متخصص زنان کمک بگیرید.

بهترین زمان مصرف قرص اورژانسی

قرص اورژانسی بهتر است دقیقاً بعد از رابطه جنسی و یا نهایتاً از 3  روز بعد از رابطه مصرف شود. هر چقدر زودتر این قرص را مصرف کنید، اثربخشی بیشتری خواهد داشت.

• مصرف قرص اورژانسی طی 12 ساعت اول بعد از رابطه جنسی؛ اثر بخشی تقریبی برای جلوگیری از بارداری = 95 %
• مصرف قرص اورژانسی بین 12 تا 24 ساعت بعد از رابطه جنسی؛ اثر بخشی تقریبی برای  جلوگیری از بارداری = 85 %
• مصرف قرص اورژانسی بین 24 تا 48 ساعت بعد از رابطه جنسی؛ اثر بخشی تقریبی برای  جلوگیری از بارداری = 75 %
• مصرف قرص اورژانسی بین 48 تا 72 ساعت بعد از رابطه جنسی؛ اثر بخشی تقریبی برای  جلوگیری از بارداری = 58 %

احتمال بارداری بعد از مصرف قرص اورژانسی

در حقیقت استفاده از قرص‌های اورژانسی نمی‌تواند به طور کامل مانع بارداری شود. معمولاً مصرف قرص‌های اورژانسی تا 75 درصد احتمال بارداری را کاهش می‌دهند. از هر 100 زنی که در اواسط سیکل قاعدگی، رابطه جنسی محافظت نشده را تجربه می‌کند، حدود 8 درصد باردار می‌شوند. مصرف قرص‌های اورژانسی ریسک باردار شدن در این افراد را تا 2 درصد کاهش می‌دهد.

عوارض قرص اورژانسی

برخی افراد ممکن است بعد از مصرف این قرص‌ها دچار مشکل شوند. در صورتی که بعد از استفاده از قرص اورژانسی حالت تهوع یا استفراغ را تجربه می‌کنید، بهتر است قرص را همراه با غذا استفاده کنید و یا 30 دقیقه قبل از مصرف این قرص از قرص ضدتهوع استفاده کنید. به خاطر داشته باشید که قرص‌های اورژانسی نباید از 4 عدد در سال بیشتر استفاده شوند. از آن جایی که قرص‌های اورژانسی نباید بیشتر از 2 تا 3 عدد در سال مصرف شوند، در صورتی که برای جلوگیری از بارداری با مشکل روبرو هستید، بهتر است با یک متخصص زنان در مورد انتخاب بهترین روش پیشگیری از بارداری مشورت کنید. در ادامه به برخی از عوارض مصرف قرص‌های بارداری اشاره شده است.

• وقوع بارداری خارج رحمی: گاها قرص اورژانسی از لانه گزینی تخمک لقاح یافته با اسپرم، در رحم جلوگیری کرده اما هنگام خروج، تخمک به دهانه خارجی رحم چسبیده و تکثیر میگردد ؛ از آنجایی که حکم سرطان دارد پزشک مجبور میشود داروهایی مانند متوترکسات و… تجویز کند ویا حتی امکان درآوردن رحم نیز در برخی از خانم ها وجود دارد.  چنانچه تا 4 هفته بعد از مصرف یک قرص اورژانسی ، خونریزی یا درد زیر شکم وجود داشته باشد حتما به پزشک مراجعه کنید چون احتمال بارداری خارج رحمی وجود دارد که باید سریعا مورد درمان قرار گیرد.
• تهوع و استفراغ: عارضه شایع بوده ؛ چنانچه تا 2 ساعت بعد از مصرف قرص ، استفراغ رخ داد باید قرص اورژانسی مجدد مصرف شود. جهت جلوگیری و رفع تهوع استفاده از قرص دمیترون نیم ساعت قبل از قرص اورژانسی توصیه میشود.
• خستگی : معمولا تا 24 ساعت بعد از مصرف قرص اورژانسی، حالت خواب آلودگی طبیعی است.
• سردرد: به دلیل اختلالات هورمونی ممکن است رخ دهد. در صورت شدت یافتن سردرد، استفاده از قرص استامینوفن و بروفن و… توصیه میشود.
• حساسیت سینه: درد و حساسسیت سینه به دلیل اختلالات هورمونی ممکن است رخ دهد و بعد از چند روز خودبه خود برطرف میشود.
• خونریزی بین قاعدگی یا خونریزی شدیدتر قاعدگی: از زمان مصرف یک عدد قرص اورژانسی تا حدودا 3 ماه هر گونه اختلال قاعدگی ممکن است رخ دهد.
• درد یا گرفتگی زیر شکم یا درد لگن: به دلیل جلوگیری از تخمک گذاری توسط قرص اورژانسی ؛ جهت کاهش درد استفاده از کمپرس گرم و مصرف یک عدد قرص بروفن توصیه میشود.
• اختلال قاعدگی: از زمان مصرف یک عدد قرص اورژانسی تا حدودا 3 ماه هر گونه اختلال قاعدگی ممکن است رخ دهد؛ مانند عدم قاعدگی یا دو قاعدگی در یک ماه یا لکه بینی یا ورم و درد زیرشکم و…
• مشکلات پوستی: مانند ایجاد لک روی گونه که فقط در اثر مصرف زیاد از قرص اورژانسی ممکن است رخ دهد.
• مشکلات اعصاب و روان: مانند اضطراب یا افسردگی یا بدخلقی های بی دلیل

عوارض ذکر شده موقت بوده و طی 1 تا 3 روز خود به خود بهبود می یابند ؛ چنانچه این عوارض بیش از یک هفته ادامه داشتند، به پزشک مراجعه کنید. چنانچه بیش از یک بار در سیکل از قرص اورژانسی استفاده شد، احتمال و شدت عوارض افزایش می یابد.

چه کسانی نباید از قرص اورژانسی استفاده کنند؟

اکثر خانم ها می‌توانند از قرص‌های ضد بارداری اورژانسی استفاده کنند. این شامل زنانی می‌شود که نمی‌توانند از پیشگیری از بارداری هورمونی مانند قرص ترکیبی ضد بارداری ال دی و مارولین و … استفاده کنند. دختران زیر 16 سال نیز می‌توانند از آن استفاده کنند.

اما اگر به چیزی در آن حساسیت دارید، آسم شدید دارید یا از داروهایی استفاده می‌کنید که ممکن است با آن تداخل داشته باشد، ممکن است نتوانید از قرص‌های ضدبارداری اورژانسی استفاده کنید، مانند:

• مصرف داروی گیاهی خار مریم: در اغلب مکمل های گیاهی برای سلامت کبد مانند قرص لیورگل و لیورکر و….  اثر قرص اورژانسی را کم میکند.
• مصرف داروی گیاهی گل راعی(هوفاریقون = علف چای): در بسیاری از مکمل های گیاهی برای آرامش و خواب مانند قرص پرفوران و قطره هایپیران و….  اثر قرص اورژانسی را کم میکند.
• مصرف برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان :
  • ایدز(HIV): برای مثال داروی افاویرز هم اثر بخشی داروی پیشگیری از بارداری را کم میکند و هم اثربخشی خودش در کنترل بیماری ایدز کم میشود.
  • سل (TB): برای مثال آنتی بیوتیک ریفامپین که برای درمان سل تجویز میشود، اثربخشی داروی پیشگیری از بارداری را کاهش میدهد.
  • صرع: برای مثال قرص کاربامازپین و فنی توئین و فنوباربیتال و توپیرامات و… به دلیل افزایش سرعت متابولیسم هورمون استروئیدی، اثربخشی داروی پیشگیری از بارداری را کاهش میدهند. اما برعکس داروی پیشگیری از بارداری، اثربخشی داروی ضد صرع لاموتریژین را کاهش میدهد.
• مصرف همزمان دارویی برای کاهش اسیدیته معده، مانند امپرازول و… و داروهای ضد قارچ و…
• مصرف برخی از آنتی بیوتیک هایی که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ مانند ریفامپیسین و…؛ به دلیل افزایش سرعت متابولیسم دارو و کاهش اثربخشی آن
• مصرف برخی از داروهای ضد ویروس: موجب کاهش جذب و کاهش اثر داروی اورژانسی یا داروی جلوگیری از بارداری میشود.
• بارداری قطعی: مصرف قرص اورژانسی در دوران بارداری، برای پیشگیری از بارداری به هیچ عنوان موثر نبوده و نباید مصرف شود.
• بیماری کبدی شدید: چون متابولیسم داروها در کبد انجام میشود.
• ترومبوز(ایجاد لخته در خون) و سکته مغزی: مصرف قرص اورژانسی یا قرص جلوگیری از بارداری، خطر ایجاد لخته خون را افزایش میدهد.
• خونریزی زیاد غیر طبیعی از واژن

در موارد ذکر شده ، باید به جای قرص اورژانسی ازدیگر روش های جلوگیری از بارداری استفاده کرد ازجمله:

• کاندوم
• کاندوم زنانه
• قرص پیشگیری از بارداری 21 عددی که باید به طور منظم هر شب قبل از خواب استفاده شود
• حلقه ضد بارداری واژینال: حلقه ای که در واژن قرار گرفته و 21 روز هورمون ضد بارداری را به طور منظم آزاد میکند.
• IUD: نوعی دستگاه قرار گرفته در رحم که از لقاح اسپرم و تخمک جلوگیری میکند.
• جراحی عقیم سازی یا به اصطلاح بستن لوله
• مقاربت منقطع: نوعی جلوگیری طبیعی بوده یعنی بیرون کشیدن آلت مرد قبل از انزال؛ اما خیلی مطمئن نبوده چون در ترشحات اولیه مرد، هزاران اسپرم وجود داشته که میتواند وارد واژن گردد.

نکته: باید بدانید که در چرخه جنسی زنان:

• شروع چرخه = روز 1 چرخه = روزی که قاعدگی قبل از غروب آفتاب رخ میدهد
• روز 1 تا 7 چرخه = قاعدگی
• روز 10 تا 16 چرخه = در این بازه تخمک گذاری رخ میدهد

بنابراین بین روز 10 تا 20 قاعدگی که ممکن است تخمک وجود داشته باشد، احتمال باروری وجود دارد. اما قبل از 10 قاعدگی و بعد از 20 قاعدگی عملا چون هیچ تخمکی وجود ندارد احتمال بارداری نبوده و نیاز به مصرف قرص اورژانسی بعد از رابطه جنسی محافظت نشده نیست. البته این نکته ذکر شده در بانوانی صادق است که در چرخه فقط یکبار و در زمان منظم تخمک گذاری میکنند و برای همه زنان صادق نیست.

چندین نکته: 

• نیاز است برای رابطه جنسی محافظت نشده ، بعد از مصرف قرص اورژانسی دوباره قرص اورژانسی مصرف کرد؟

بله ؛ هر قرص اورژانسی مخصوص یک رابطه جنسی محافظت نشده است و در صورت رابطه جنسی محافظت نشده در روز بعد از مصرف قرص اورژانسی، باید دوباره این قرص مصرف شود. برای داشتن رابطه جنسی بعد از مصرف یک قرص اورژانسی، توصیه میشود که حتما از کاندوم استفاده شود چون قرص اورژانسی قبل نمیتواند از رابطه دوم نیز حفاظت کند. توصیه به استفاده از کاندوم به جای قرص اورژانسی دوم به این دلیل است که استفاده از قرص اورژانسی دوم عوارض جدی شدید به همراه خواهد داشت.

• از کجا بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده؟

از 7 روز بعد از رابطه جنسی ، میتوانید از تست بارداری(بی بی چک) جهت اطمینان ، روزانه یکبار تا 3 روزمتوالی استفاده کنید. یا آزمایش خون بدهید.

• بارداری بدون دخول واقعیت دارد؟

برای باردار شدن باید انزال کامل هنگام دخول  انجام گیرد. در هر بار انزال حدود 15 تا 200 میلیون اسپرم همراه با مایع منی وارد واژن میشود. دقیقا در همین زمان اسپرم ها با داشتن تحرک کافی بر سر رسیدن به رحم با یکدیگر رقابت میکنند.  در این میان اگر دخول انجام نگیرد اما منی یا پیشاب مرد به درون واژن بریزد، احتمال بارداری اندکی وجود دارد که بر اثر قدرت و تحرک زیاد اسپرم متحرک به سمت رحم و لقاح آن با تخمک ممکن است رخ دهد.

• قرص اورژانسی در دوران شیردهی

مصرف لوونورژسترول (تنسی )در دوران شیردهی بی خطر است. اگرچه مقادیر کمی از هورمون‌های موجود در قرص ممکن است به شیر مادر شما وارد شود، اما تصور نمی‌شود که برای کودک شما مضر باشد. اما بهتر از آن، استفاده از قرص لاینسترنول(قرص شیردهی) میباشد ؛ این قرص 28 عددی حاوی پروژسترون به تنهایی میباشد و باید هر شب سر یک ساعت مشخص استفاده شود که از بارداری جلوگیری کند ؛ آگاه باشید که تا 7 روز اول استفاده از لاینسترنول، چون هنوز دوز آن در خون به حد نرمال نرسیده باید از یک روش جلوگیری دیگر مانند کاندوم نیز استفاده نمود.

• بعد از مصرف قرص اورژانسی باید حتما خونریزی از واژن داشته باشیم؟

خیر ، بعد از مصرف قرص اورژانسی حتما خونریزی رخ نمیدهد و حدودا تا 3 ماه، اختلال در قاعدگی یا عدم قاعدگی یا دو قاعدگی در یک ماه یا درد زیر شکم یا لکه بینی و… ممکن است رخ دهد که از عوارض قرص اورژانسی میباشد.

• با استفاده از قرص ضد بارداری مانند ال دی و… قطعا بارداری رخ نمی‌دهد؟

تا 7 روز اول استفاده از قرص خوراکی ضدبارداری، چون هنوز دوز آن در خون به حد نرمال نرسیده باید از یک روش جلوگیری دیگر مانند کاندوم نیز استفاده نمود و در صورت عدم استفاده روش دوم، بعد از رابطه جنسی محافظت نشده میتوان یک عدد قرص اورژانسی استفاده کرد. آگاه باشید که در این صورت چرخه قاعدگی دچار اختلال میشود. پس به جای استفاده از قرص اورژانسی از کاندوم استفاده نمایید.

• قرص اورژانسی با چه داروهایی تداخل داره؟
  • داروهایی که اثر لوونورژسترل را کم میکنند: داروهای ضد انعقاد و ضد دیابت و…
  • داروهایی که لوونورژسترل، اثر آنها را کم میکند: آسیترتین - اپرپیتانت - کاربامازپین - کلوبازام - کلادریبین - فنی توئین - توپیرامات - گیاه علف چای - پریمیدون - مایکوفنولات و…

نتیجه‌گیری

بعد از رابطه جنسی محافظت نشده، یک قرص تنسی 1.5 میلی گرم را در اسرع وقت و کمتر از 12 ساعت پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده مصرف کنید. اگر ظرف دو ساعت پس از مصرف قرص صبح و بعد از آن استفراغ کردید، از پزشک خود بپرسید که آیا باید دوز دیگری مصرف کنید یا خیر.
تا زمانی که روش دیگری برای جلوگیری از بارداری را شروع نکرده‌اید، رابطه جنسی بعدی نداشته باشید. قرص اورژانسی(قرص صبح روز بعد) از بارداری محافظت پایداری ارائه نمی‌دهد. اگر در روزها و هفته‌های بعد از مصرف قرص اورژانسی(قرص صبح روز بعد)، رابطه جنسی محافظت نشده داشته باشید، در معرض خطر بارداری هستید. مطمئن شوید که استفاده از کنترل بارداری را شروع کرده یا از سر بگیرید.
استفاده از قرص اورژانسی، ممکن است پریود شما را تا یک هفته به تأخیر بیاندازد. اگر در عرض سه تا چهار هفته پس از مصرف «قرص صبح روز بعد» پریود نشدید، تست بارداری بدهید. به طور معمول، پس از استفاده از «قرص صبح روز بعد»، نیازی به تماس با پزشک خود ندارید. با این حال، اگر خونریزی یا لکه بینی دارید که بیش از یک هفته طول می‌کشد یا سه تا پنج هفته پس از مصرف «قرص صبح بعد» دچار دردِ شدیدِ زیر شکم شدید، با او تماس بگیرید. این علائم می‌توانند نشان‌دهنده سقط جنین باشند یا اینکه تخمک بارور شده در خارج از رحم، معمولاً در لوله فالوپ (بارداری خارج از رحم) کاشته شده است.

پرسش و پاسخ

1. آیا بعد از مصرف قرص اورژانسی لازم است از عدم بارداری خود مطمئن شوید؟

بله، بهتر است بعد از مصرف قرص اورژانسی حتماً با پزشک خود مشورت کنید و یا از تست‌های بارداری خانگی برای اطمینان از عدم بارداری استفاده کنید.

2. آیا مصرف قرص اورژانسی در دوران شیردهی مجاز است؟

هر چند که مصرف قرص‌های اورژانسی در دوران شیردهی مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما مقدار کمی از این هورمون‌ها از طریق شیر به نوزاد منتقل می‌شود و از همین رو توصیه می‌شود تا 1 هفته بعد از مصرف قرص از شیر دادن به نوزاد اجتناب کنید.

3. چند بار می‌توان از قرص‌های اورژانسی لوونورژسترول استفاده کرد؟

قرص ضد بارداری لوونورژسترول باید تنها یک بار در هر چرخه قاعدگی استفاده شود. در طول سال نیز تنها مجاز به استفاده 2 تا 3 عدد قرص اورژانسی لوونورژسترول هستید.

منبع:

New Researches about emergency pill