انواع بیماری هپاتیت و علائم آن

هپاتیت چیست؟

هپاتیت (Hepatitis) به التهاب کبد گفته می‌شود. این بیماری می‌تواند در اثر عفونت‌های ویروسی، مصرف الکل، برخی بیماری‌های زمینه‌ای یا حتی بعضی داروها ایجاد شود. روش درمان هپاتیت بسته به نوع و علت اصلی آن متفاوت است.

هپاتیت در واقع یک اختلال التهابی در کبد است که شایع‌ترین دلیل آن عفونت ویروسی است. البته، تنها ویروس‌ها عامل ایجاد این بیماری نیستند؛ عوامل دیگری نیز می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. برای مثال:

• هپاتیت خودایمنی (Autoimmune Hepatitis): در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه علیه سلول‌های کبدی واکنش نشان داده و با تولید آنتی‌بادی موجب آسیب می‌شود.
• هپاتیت ناشی از دارو یا سموم: مصرف طولانی‌مدت برخی داروها، مواد شیمیایی، سموم یا حتی الکل می‌تواند باعث التهاب و آسیب به کبد شود.

انواع ویروسی هپاتیت

سازمان بهداشت جهانی (WHO) پنج نوع اصلی هپاتیت ویروسی را معرفی کرده است:

• هپاتیت A
• هپاتیت B
• هپاتیت C
• هپاتیت D
• هپاتیت E

هرکدام از این انواع، عامل ویروسی متفاوتی دارند و شدت و روش درمانشان نیز با هم فرق می‌کند.

آمار جهانی هپاتیت

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیش از ۳۵۴ میلیون نفر در دنیا به هپاتیت مزمن نوع B و C مبتلا هستند. این آمار نشان دهنده اهمیت تشخیص به موقع و درمان مناسب این بیماری است.

انواع هپاتیت و علل ابتلا

هپاتیت A (Hepatitis A)

هپاتیت A ناشی از عفونت با ویروس هپاتیت A (HAV) است. این نوع از هپاتیت معمولاً یک بیماری حاد و کوتاه مدت محسوب می‌شود و برخلاف سایر انواع، مزمن یا طولانی مدت نمی‌گردد.

هپاتیت B (Hepatitis B)

عامل ایجاد هپاتیت B ویروس HBV است. این بیماری اغلب به صورت یک عفونت مزمن و ماندگار بروز می‌کند. طبق آمار مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC)، حدود ۸۲۶ هزار نفر در ایالات متحده و بیش از ۲۵۷ میلیون نفر در جهان با هپاتیت مزمن نوع B زندگی می‌کنند.

هپاتیت C (Hepatitis C)

هپاتیت C به دلیل ابتلا به ویروس هپاتیت C (HCV) ایجاد می‌شود. این ویروس یکی از رایج‌ترین عفونت‌های خونی در ایالات متحده محسوب می‌شود و اغلب به شکل یک بیماری مزمن و طولانی مدت بروز پیدا می‌کند. طبق گزارش CDC، در حال حاضر حدود 2/4 میلیون نفر در آمریکا به هپاتیت مزمن C مبتلا هستند.

هپاتیت D (Hepatitis D)

هپاتیت D نوعی نادر از هپاتیت است که تنها در صورت ابتلا به هپاتیت B بروز می‌کند. عامل ایجاد این بیماری، ویروس هپاتیت D (HDV) است که منجر به التهاب و آسیب کبدی می‌شود. نکته مهم این است که فرد نمی‌تواند به‌تنهایی به HDV مبتلا شود، بلکه ابتدا باید آلوده به ویروس HBV باشد. در سطح جهانی، حدود ۵ درصد از مبتلایان به هپاتیت مزمن B همزمان به هپاتیت D نیز دچار می‌شوند.

هپاتیت E (Hepatitis E)

هپاتیت E یک عفونت ویروسی است که از طریق آب و مواد غذایی آلوده منتقل می‌شود. این بیماری بیشتر در مناطقی دیده می‌شود که وضعیت بهداشت عمومی و سیستم فاضلاب مناسب نیست. بر اساس گزارش CDC، هپاتیت E در ایالات متحده بسیار نادر است. این بیماری معمولاً حاد و کوتاه مدت است، اما در زنان باردار می‌تواند بسیار خطرناک و تهدید کننده حیات باشد.

راه‌های انتقال انواع هپاتیت

علل هپاتیت غیرعفونی

اگرچه شایع‌ترین دلیل ابتلا به هپاتیت عفونت‌های ویروسی است، اما عوامل دیگری نیز می‌توانند باعث التهاب کبد شوند.

الکل و سایر سموم

مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی می‌تواند به کبد آسیب برساند و منجر به التهاب شود؛ این وضعیت با عنوان هپاتیت الکلی (Alcoholic Hepatitis) شناخته می‌شود. الکل به طور مستقیم سلول‌های کبد را تخریب می‌کند و در طول زمان ممکن است منجر به آسیب دائمی، سخت شدن یا ایجاد بافت اسکار در کبد (سیروز) و حتی نارسایی کبدی شود. علاوه بر الکل، مصرف نادرست داروها یا قرار گرفتن در معرض سموم شیمیایی نیز می‌تواند یکی از عوامل هپاتیت غیرعفونی باشد.

واکنش خودایمنی بدن

در برخی موارد، سیستم ایمنی بدن به اشتباه، کبد را به عنوان یک عامل مضر شناسایی کرده و به آن حمله می‌کند. این واکنش باعث التهاب مزمن کبد می‌شود که شدت آن می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و در عملکرد طبیعی کبد اختلال ایجاد کند. نکته قابل توجه این است که هپاتیت خودایمنی (Autoimmune Hepatitis) در زنان تقریباً سه برابر شایع‌تر از مردان است.

علائم شایع هپاتیت

بسیاری از بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن، مانند هپاتیت B و C، ممکن است تا مراحل پیشرفته بیماری هیچ علامت مشخصی نداشته باشند؛ علائم زمانی بروز می‌کنند که عملکرد کبد به شدت آسیب ببیند. اما در مقابل، افراد مبتلا به هپاتیت حاد معمولاً مدت کوتاهی پس از ابتلا به ویروس دچار علائم مشخص می‌شوند. علائم رایج هپاتیت عفونی عبارتند از:

• خستگی و ضعف شدید
• علائم شبیه سرماخوردگی یا آنفولانزا
• تیره شدن رنگ ادرار
• روشن یا خاکستری شدن مدفوع
• درد شکمی
• کاهش اشتها
• کاهش وزن بی‌دلیل
• زرد شدن پوست و چشم‌ها (یرقان یا زردی)

تشخیص هپاتیت چگونه انجام می‌شود؟

برای درمان صحیح هپاتیت لازم است ابتدا علت اصلی بیماری مشخص شود. برای تشخیص دقیق هپاتیت، پزشکان از مجموعه‌ای از آزمایش‌های تخصصی و بررسی‌های بالینی استفاده می‌کنند.

بررسی سوابق پزشکی و معاینه بالینی

اولین مرحله در تشخیص انواع هپاتیت، گرفتن شرح حال پزشکی بیمار است تا عوامل خطر احتمالی مشخص شوند. در معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است:

• به آرامی روی شکم فشار وارد کند تا وجود درد یا حساسیت بررسی شود.
• کبد را از نظر تورم یا بزرگ شدن بررسی کند.
• علائم یرقان (زردی پوست و چشم‌ها) را مورد توجه قرار دهد.

آزمایش‌های عملکرد کبد (Liver Function Tests)

این آزمایش‌ها با استفاده از نمونه خون انجام می‌شوند و نشان می‌دهند که کبد تا چه حد کارایی و سلامت دارد.

• نتایج غیرطبیعی می‌تواند اولین نشانه از وجود مشکل کبدی باشد.
• افزایش سطح آنزیم‌های کبدی اغلب نشان دهنده فشار، التهاب یا آسیب دیدگی کبد است.
• حتی اگر در معاینه بالینی هیچ نشانه‌ای دیده نشود، این آزمایش‌ها می‌توانند هشدار اولیه باشند.

سایر آزمایش‌های خون

در صورتی که نتایج آزمایش عملکرد کبد غیرطبیعی باشد، پزشک معمولاً آزمایش‌های خون تکمیلی را تجویز می‌کند تا علت اصلی بیماری مشخص شود. این آزمایش‌ها می‌توانند:

• وجود ویروس‌های هپاتیت را بررسی کنند.
• آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط بدن برای مقابله با ویروس را شناسایی کنند.
• در برخی موارد، نشانه‌های هپاتیت خودایمنی را تشخیص دهند.

روش‌های تشخیص هپاتیت

بیوپسی کبد (Liver Biopsy)

برای بررسی دقیق‌تر میزان آسیب کبد در بیماران مبتلا به هپاتیت، پزشکان ممکن است بیوپسی کبد انجام دهند. در این روش، نمونه‌ای کوچک از بافت کبد گرفته می‌شود.

• این نمونه معمولاً از طریق یک سوزن و بدون نیاز به جراحی از پوست گرفته می‌شود.
• برای هدایت صحیح سوزن، اغلب از سونوگرافی کمک گرفته می‌شود.
• بیوپسی به پزشک کمک می‌کند تا میزان التهاب، عفونت و آسیب‌های وارده به کبد را مشخص کند.

سونوگرافی شکم (Ultrasound)

سونوگرافی شکم با استفاده از امواج صوتی، تصویر دقیقی از کبد و اندام‌های اطراف آن ایجاد می‌کند. این روش می‌تواند موارد زیر را آشکار کند:

• وجود مایع در شکم
• آسیب یا بزرگ شدن کبد
• وجود تومورهای کبدی
• اختلال در کیسه صفرا
• گاهی اوقات، لوزالمعده نیز در تصاویر دیده می‌شود که می‌تواند به تشخیص علت اختلال در عملکرد کبد کمک کند.

درمان هپاتیت

روش‌های درمانی هپاتیت بسته به نوع بیماری و اینکه عفونت حاد (کوتاه مدت) یا مزمن (طولانی مدت) باشد، متفاوت است.

درمان هپاتیت A

• هپاتیت A معمولاً یک بیماری کوتاه مدت است و به درمان خاصی نیاز ندارد.
• در صورت بروز علائم شدید، استراحت مطلق در تخت توصیه می‌شود.
• در صورت استفراغ یا اسهال، پزشک ممکن است یک برنامه غذایی برای تأمین آب و مواد مغذی بدن تجویز کند.

درمان هپاتیت B

• برای هپاتیت B حاد، درمان اختصاصی وجود ندارد.
• در موارد هپاتیت B مزمن، استفاده از داروهای ضدویروسی ضروری است.
• این درمان‌ها ممکن است چندین ماه تا چند سال ادامه یابند و هزینه‌بر باشند.
• بیماران باید به طور مرتب تحت آزمایش و بررسی‌های پزشکی قرار گیرند تا پاسخ بدن به درمان مشخص شود.

درمان هپاتیت C

• داروهای ضدویروسی برای درمان هر دو نوع حاد و مزمن استفاده می‌شوند.
• افراد مبتلا به هپاتیت C مزمن معمولاً نیاز به ترکیب چند داروی ضدویروسی دارند.
• در برخی بیماران، آزمایش‌های تکمیلی برای تعیین بهترین گزینه درمانی لازم است.
• افرادی که دچار سیروز یا نارسایی کبدی ناشی از هپاتیت C شده‌اند، ممکن است به پیوند کبد نیاز پیدا کنند.

درمان هپاتیت D

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، داروی پگیله اینترفرون آلفا (Pegylated Interferon Alpha) برای درمان هپاتیت D تجویز می‌شود. با این حال، این دارو می‌تواند عوارض جانبی شدید داشته باشد و به همین دلیل برای بیماران زیر توصیه نمی‌شود:

• افراد مبتلا به سیروز کبدی
• افراد دارای مشکلات روان‌پزشکی
• بیماران مبتلا به بیماری‌های خودایمنی

درمان هپاتیت E

• تاکنون درمان دارویی اختصاصی برای هپاتیت E وجود ندارد.
• چون این بیماری اغلب حاد و کوتاه مدت است، معمولاً به طور خود به خود برطرف می‌شود.
• پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند به:
  • استراحت کافی
  • نوشیدن مایعات فراوان
  • تأمین مواد غذایی و ویتامین‌ها
  • پرهیز از مصرف الکل
• در زنان باردار، این بیماری می‌تواند خطرناک باشد و نیاز به مراقبت ویژه پزشکی دارد.

درمان هپاتیت خودایمنی (Autoimmune Hepatitis)

• کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزولون (Prednisone) یا بودزوناید (Budesonide) در مراحل اولیه درمان بسیار مؤثر هستند و حدود  ۸۰ درصد بیماران به آن‌ها پاسخ مثبت می‌دهند.
• آزاتیوپرین (Azathioprine – Imuran) به عنوان داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی می‌تواند همراه یا بدون استروئیدها استفاده شود.
• در صورت نیاز، سایر داروهای سرکوب کننده ایمنی مانند:
  • مایکوفنولات (Mycophenolate – CellCept)
  • تاکرولیموس (Tacrolimus – Prograf)
  • سیکلوسپورین (Cyclosporine – Neoral)

نیز می‌توانند جایگزین آزاتیوپرین شوند.

نکات پیشگیری از هپاتیت

برای پیشگیری از هپاتیت، واکسن‌های ایمن‌سازی و همچنین رعایت اصول بهداشتی نقش بسیار مهمی دارند. کاهش تماس با عوامل آلوده و مایعات بدن افراد مبتلا نیز یکی از راه‌های اصلی پیشگیری است.

واکسیناسیون برای پیشگیری از هپاتیت

• واکسن هپاتیت A: واکسن هپاتیت A در دو نوبت تزریق می‌شود. طبق توصیه‌ها، واکسیناسیون کودکان از سن ۱۲ تا ۲۳ ماهگی آغاز می‌شود. این واکسن برای بزرگسالان نیز در دسترس است و می‌تواند همراه با واکسن هپاتیت B تزریق شود.
• واکسن هپاتیت B: مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) توصیه می‌کند که همه نوزادان بلافاصله پس از تولد واکسن هپاتیت B را دریافت کنند. این واکسیناسیون معمولاً در قالب سه دوز طی شش ماه اول زندگی انجام می‌شود. همچنین واکسن هپاتیت B برای کادر درمان و پرسنل پزشکی ضروری است. این واکسن علاوه بر پیشگیری از هپاتیت B، می‌تواند از ابتلا به هپاتیت D نیز جلوگیری کند.
• واکسن هپاتیت C و E: در حال حاضر واکسن مؤثری برای هپاتیت C و E وجود ندارد.

کاهش تماس با عوامل آلوده

ویروس‌های هپاتیت از طریق مایعات بدن، آب و غذاهای آلوده منتقل می‌شوند. برای کاهش خطر ابتلا می‌توانید موارد زیر را رعایت کنید.

برای پیشگیری از هپاتیت A و E:

• رعایت کامل بهداشت فردی
• اجتناب از مصرف آب محلی در مناطق پرخطر
• پرهیز از یخ محلی
• خودداری از خوردن صدف خام یا نیم‌پز
• شستشوی کامل و پرهیز از مصرف میوه‌ها و سبزیجات خام و آلوده

برای پیشگیری از هپاتیت B، C و D:

• عدم استفاده مشترک از سرنگ، سوزن یا تیغ اصلاح
• استفاده نکردن از مسواک دیگران
• اجتناب از تماس با خون ریخته شده
• رعایت بهداشت جنسی و استفاده از روش‌های محافظتی مانند کاندوم برای کاهش انتقال در روابط جنسی

عوارض هپاتیت

در صورت درمان نشدن هپاتیت، به‌ویژه انواع مزمن B یا C، احتمال بروز عوارض جدی‌تری وجود دارد، از جمله:

• بیماری مزمن کبدی
• سیروز (سخت شدن کبد)
• سرطان کبد (هپاتوسلولار کارسینوما)
• نارسایی کبدی

عوارض نارسایی کبد شامل:

• اختلالات خونریزی
• تجمع مایع در شکم (آسیت)
• فشار خون بالا در سیاهرگ پورتال کبد (Portal Hypertension)
• نارسایی کلیه
• انسفالوپاتی کبدی (خستگی، اختلال حافظه و کاهش توانایی ذهنی)
• در مراحل پیشرفته، مرگ

توصیه مهم برای مبتلایان به هپاتیت مزمن B و C

افرادی که به هپاتیت مزمن B یا C مبتلا هستند باید از مصرف الکل خودداری کنند؛ زیرا الکل روند تخریب کبد را تسریع می‌کند. همچنین برخی داروها و مکمل‌ها می‌توانند بر کبد اثر منفی بگذارند. بنابراین قبل از مصرف هر داروی جدید، باید با پزشک مشورت شود.

نتیجه‌گیری

تشخیص زودهنگام هپاتیت نقش حیاتی در پیشگیری از عوارض خطرناکی مانند سیروز کبدی، نارسایی کبد و سرطان کبد دارد. پزشکان با بررسی شرح حال، معاینه بالینی و انجام آزمایش‌هایی مانند تست عملکرد کبد و آزمایش‌های خونی می‌توانند نوع دقیق بیماری را شناسایی کنند و بهترین روش درمانی را در پیش بگیرند.

اگرچه برخی از انواع هپاتیت مانند هپاتیت A معمولاً خود به خود بهبود می‌یابند، اما نوع مزمن هپاتیت B و C در صورت عدم درمان می‌توانند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به کبد وارد کنند. بنابراین، توجه به علائم اولیه، انجام آزمایش‌های دوره‌ای و مراجعه منظم به پزشک، کلید اصلی برای حفظ سلامت کبد و پیشگیری از عوارض طولانی مدت این بیماری است. به یاد داشته باشید که درمان به موقع هپاتیت نه تنها از آسیب بیشتر به کبد جلوگیری می‌کند، بلکه کیفیت زندگی شما را نیز به شکل چشمگیری بهبود می‌بخشد.

پرسش و پاسخ

1. آیا هپاتیت می‌تواند بدون علامت باشد؟

بله، بسیاری از افراد مبتلا به هپاتیت B یا C مزمن ممکن است برای سال‌ها هیچ علامتی نداشته باشند. این موضوع خطرناک است، زیرا بیماری به طور خاموش می‌تواند به فیبروز یا سیروز کبدی منجر شود. به همین دلیل، انجام آزمایش‌های دوره‌ای خون به ویژه برای افرادی که در معرض خطر هستند (مانند کارکنان حوزه سلامت، مصرف کنندگان داروهای تزریقی، یا افرادی با سابقه دریافت خون و فرآورده‌های خونی) بسیار ضروری است.

2. آیا هپاتیت از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شود؟

برخی از انواع هپاتیت مانند هپاتیت B می‌توانند از طریق تماس جنسی محافظت نشده منتقل شوند. استفاده از کاندوم، واکسیناسیون و رعایت اصول بهداشتی می‌تواند خطر انتقال را کاهش دهد. در مقابل، هپاتیت A و E بیشتر از طریق مصرف آب یا غذای آلوده منتقل می‌شوند و کمتر با تماس جنسی ارتباط دارند.

3. نقش واکسن در پیشگیری از هپاتیت چیست؟

واکسیناسیون یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از هپاتیت Aو B است. این واکسن‌ها باعث ایجاد ایمنی طولانی مدت در بدن می‌شوند و خطر ابتلا به بیماری را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهند. متأسفانه هنوز واکسن مؤثری برای هپاتیت C، Dو E ساخته نشده است، بنابراین رعایت بهداشت فردی و پرهیز از رفتارهای پرخطر، بهترین راهکار پیشگیری محسوب می‌شود.

4. آیا رژیم غذایی و سبک زندگی در درمان هپاتیت مؤثر هستند؟

بله. رعایت تغذیه سالم، پرهیز از مصرف الکل، کنترل وزن، فعالیت بدنی منظم و اجتناب از مصرف داروهای مضر برای کبد، نقش مهمی در کنترل هپاتیت و کاهش آسیب به کبد دارند. مصرف زیاد الکل یا غذاهای چرب می‌تواند روند پیشرفت بیماری را تشدید کند. در مقابل، استفاده از میوه‌ها، سبزیجات تازه و منابع پروتئینی سالم، به تقویت عملکرد کبد کمک می‌کند.

5. آیا هپاتیت می‌تواند به سرطان کبد منجر شود؟

بله، در صورتی که هپاتیت B یا C مزمن درمان نشود، احتمال بروز کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) یا همان سرطان اولیه کبد افزایش می‌یابد. به همین دلیل، افراد مبتلا به این نوع هپاتیت باید تحت نظر پزشک باشند و به طور منظم آزمایش خون و سونوگرافی کبد انجام دهند تا هرگونه تغییر غیرطبیعی در مراحل اولیه تشخیص داده شود.

6. چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به هپاتیت هستند؟

گروه‌های پرخطر شامل افراد زیر هستند:

• کارکنان بیمارستان‌ها و مراکز درمانی که با خون و ترشحات بدن در تماس هستند
• افرادی که از داروهای تزریقی استفاده می‌کنند
• بیماران نیازمند به دیالیز طولانی مدت
• کسانی که در گذشته فرآورده‌های خونی دریافت کرده‌اند
• نوزادانی که از مادر مبتلا به هپاتیت B متولد می‌شوند

تشخیص زودهنگام و واکسیناسیون در این افراد اهمیت دوچندانی دارد.

7. آیا امکان درمان قطعی هپاتیت وجود دارد؟

در حال حاضر، هپاتیت A و E معمولاً خود به خود درمان می‌شوند و نیازی به درمان طولانی مدت ندارند. برای هپاتیت B واکسن مؤثر وجود دارد اما درمان قطعی هنوز چالش‌برانگیز است؛ داروها بیشتر به کنترل بیماری کمک می‌کنند. در مقابل، با ورود داروهای ضدویروسی مستقیم (DAA) امکان درمان قطعی هپاتیت C در بیش از 95% بیماران وجود دارد.

منبع:

What Is Hepatitis