شیوع مجدد سرخک؛ ضرورت واکسیناسیون
سرخک یکی از قدیمی ترین بیماریهای عفونی شناختهشده در تاریخ پزشکی است که همچنان، حتی در عصر پیشرفته امروز و تولید واکسنهای جدید، بهعنوان یک تهدید جدی سلامت عمومی مطرح میشود. این بیماری ویروسی به دلیل قدرت سرایت بسیار بالا، بهویژه در جوامعی که پوشش واکسیناسیون کافی ندارند، میتواند به سرعت تبدیل به اپیدمی شود. بهعنوان مثال، در سالهای اخیر در کشورهایی که تصور میشد مردم در مقابل بیماری سرخک مصون شدهاند، با کاهش میزان واکسیناسیون دچار موجهای تازهای از شیوع شدهاند؛ که نشان میدهد تنها یک بی توجهی و سهل انگاری کوچک در کنترل ایمنی جمعی میتواند پیامدهای گستردهای به دنبال داشته باشد. بررسی این روندها نه تنها اهمیت برنامههای واکسیناسیون را یادآور میشود بلکه ضرورت کنترل مداوم و مدیریت علمی شیوع بیماری را برجسته میکند.
آنچه در این مقاله میخوانیم:
- سرخک چیست
- سرخک در کودکان
- سرخک در بزرگسالان
- علت بیماری سرخک
- بیماری سرخک چگونه سرایت میکند
- علائم سرخک
- علائم سرخک در کودکان
- علائم سرخک در بزرگسالان
- چه افرادی بیشتر در معرض بیماری قرار دارند؟
- پیشگیری از سرخک
- درمان سرخک
- مراقبت های فردی
- نتیجه گیری
- پرسش و پاسخ
سرخک چیست
سرخک که به آن روبئولا نیز گفته میشود، زمانی یک بیماری شایع دوران کودکی بود. اما طبق گزارشات میتواند افراد را نیز در سنین بزرگسالی درگیر کند. این بیماری توسط ویروسی ایجاد میشود که به راحتی از طریق هوا پخش میشود و روی سطوح قرار میگیرد. بنابراین تحقیقات انجام شده نشان می دهد که افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرخک هستند و نوزادانی که به اندازه کافی بزرگ نشدهاند تا واکسن بزنند، در صورت قرار گرفتن در معرض ویروس سرخک، در معرض خطر بیشتری نسبت به افراد عادی هستند.
فرد مبتلا به سرخک میتواند چهار روز قبل از ظاهر شدن بثورات پوستی و چهار روز بعد از آن، ویروس را منتقل کند. سرخک میتواند به راحتی گسترش یابد. حدود ۹۰٪ از افرادی که سرخک نگرفتهاند یا واکسینه نشدهاند، در صورت تماس با فرد مبتلا به سرخک، به آن مبتلا میشوند.
ابتلای افرادی که واکسینه شده اند نادر است، اما برخی افراد ممکن است پس از واکسیناسیون کامل به سرخک مبتلا شوند. در این تعداد کم از افراد، علائم معمولاً خفیف است. واکسن سرخک که در دو دوز تجویز میشود، به طور متوسط ۹۷٪ مواقع از سرخک جلوگیری میکند. واکسن میتواند از ابتلا به سرخک جلوگیری کند. اکثر افراد در حدود ۱۰ روز از سرخک بهبود مییابند.
سرخک میتواند ناخوشایند باشد، اما معمولاً در حدود ۷ تا ۱۰ روز بدون ایجاد هیچ مشکل دیگری برطرف میشود. وقتی یک بار به سرخک مبتلا شوید، بدن شما در برابر ویروس مقاومت (ایمنی) ایجاد میکند، بسیار بعید است که دوباره به آن مبتلا شوید.
سرخک در کودکان
سرخک یکی از مسریترین ویروسهای شناخته شده است. در مکانهایی که پوشش واکسیناسیون بالایی ندارند، شیوع بیماری معمولاً در بین کودکان خردسال و واکسینه نشده آغاز میشود. کودکان و خردسالانی که دوزهای واکسن سرخک را دریافت نکردهاند بدلیل اینکه سیستم ایمنی بدن آنها ضعیفتر است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری هستند.
در سالهای اخیر در برخی از کشورها بدلیل عدم توجه کافی به واکسیناسیون در زمان کودکی، شیوع بیماری سرخک افزایش یافته است. در کشورهایی که پوشش واکسیناسیون بالایی دارند، اکثر کودکان در برابر این بیماری محافظت میشوند. در نتیجه، بزرگسالانی که هرگز واکسینه نشدهاند یا در کودکی سرخک نگرفتهاند، میتوانند در طول شیوع بیماری به آن مبتلا شوند. موارد ابتلا در بزرگسالان در واقع میتواند شدیدتر از موارد ابتلا در دوران کودکی باشد.
عکس سرخک در کودکان
سرخک در بزرگسالان
طبق تحقیقات اخیر، تنها ۲۳٪ از موارد تایید شده سرخک در بزرگسالان بالای ۲۰ سال بوده است و امروزه اکثر بزرگسالان مسنتر ایمنی طبیعی در برابر ویروس دارند یا علیه آن واکسینه شدهاند. به همین دلیل، اکثر بزرگسالان مسن در معرض خطر ابتلا به ویروس یا بروز علائم جدی نیستند. بزرگسالان بالای ۲۰ سال علائم شدیدتری دارند و احتمال بستری شدن در بیمارستان در آنها بیشتر است. فردی که سرخک دارد، بیشتر در معرض خطر (مستعد) ابتلا به سایر عفونتها نیز هست، بنابراین ممکن است به عفونت باکتریایی جدیدی نیز مبتلا شود.
علت بیماری سرخک
سرخک توسط ویروس سرخک، یک ویروس RNA تک رشتهای، بدون قطعه، با جهت منفی و پوششدار از جنس موربیلیویروس در خانواده پارامیکسوویریده، ایجاد میشود. این ویروس یکی از مسریترین عوامل بیماریزای انسانی است و از طریق سرفه و عطسه از طریق تماس نزدیک با افراد آلوده منتقل میشود.
سرخک باعث سرکوب شدید سیستم ایمنی میشود که به آن «فراموشی ایمنی» میگویند و زمینه را برای عفونتهای ثانویه فراهم میکند. سرخک در میان شش بیماری کلاسیک دوران کودکی، «بیماری اول» است، اصطلاحی که در اوایل قرن بیستم برای سادهسازی تشخیص افتراقی بثورات تبدار ابداع شد.
بیماری سرخک چگونه سرایت میکند
سرخک یکی از مسریترین بیماریهای جهان است که از طریق تماس با ترشحات بینی یا گلوی آلوده (سرفه یا عطسه) یا تنفس هوایی که توسط فرد مبتلا به سرخک تنفس شده است، منتقل میشود. سرخک از طریق تنفس، سرفه یا عطسه فرد آلوده منتقل میشود. طبق نظریه محققان، ذرات تنفسی میکروسکوپی فرد مبتلا به سرخک، مدت زمان زیادی در هوا پخش میباشد و ویروس سرخک در این ذرات فعال هستند. در نتیجه این ویروس، به راحتی قابل سرایت به سایر افراد نزدیک به فرد بیمار است.
شما از زمانی که اولین علائم را دارید (حدود ۴ روز قبل از ظاهر شدن بثورات) تا ۴ روز پس از بروز بثورات، مسری هستید. کارهایی وجود دارد که میتوانید برای کاهش خطر ابتلا به سرخک یا شیوع آن انجام دهید.
علائم سرخک
علائم سرخک معمولاً در دو مرحله ظاهر میشود. در مرحله اول، سرخک معمولاً با علائمی شبیه سرماخوردگی شروع میشود و اکثر افراد تب، آبریزش بینی، قرمزی چشم و سرفه دارند. مرحله دوم چند روز بعد حدود روزهای ۳ تا ۷ شروع میشود که بثورات پوستی ظاهر میشود بثورات قرمز لکهدار روی صورت ظاهر میشوند و در کل بدن پخش میشوند. این بثورات معمولاً ۵ تا ۶ روز طول میکشد. برخی افراد ممکن است لکههای کوچکی در دهان خود نیز داشته باشند.
علائم سرخک در چند روز اول میتواند مانند سرماخوردگی همراه با تب (۱۰۳-۱۰۵ درجه)، سرفه، گلودرد، قرمزی و آبریزش چشم و آبریزش بینی به نظر برسد. حدود ۲-۴ روز بعد، بثورات قرمز و لکهدار ظاهر میشود که میتواند ۵-۷ روز طول بکشد.
علائم معمولاً ۷ تا ۱۴ روز پس از مواجهه ظاهر میشوند، اما میتوانند تا ۲۱ روز نیز طول بکشند. مهمترین علائم سرخک عبارتند از:
- تب.
- احساس ناخوشی.
- سرفه شدید.
- ورم ملتحمه (قرمزی چشم)
- آبریزش بینی.
- لکههای سفید در دهان (معروف به لکههای کوپلیک)
علائم سرخک در کودکان
علائم سرخک در کودکان با تب، آبریزش بینی، سرفه، قرمزی چشم، گلودرد و حساسیت به نور شروع میشود و به دنبال آن بثورات پوستی ظاهر میشود که معمولاً از پیشانی شروع شده و در سراسر بدن پخش میشود.
علائم سرخک خفیف در کودکان
علائم خفیف سرخک در کودکان یا همان علائم اولیه بیماری تقریبا مشابه یک عفونت ویروسی معمولی میباشد که قبل از بروز بثورات بروز پیدا میکند. علائم خفیف اغلب بصورت موارد ذیل مشاهده میشود:
- تب (اغلب در ابتدا خفیف، ممکن است در روزهای بعد شدید شود)
- آبریزش بینی
- سرفه
- قرمز شدن و آبریزش چشم (ورم ملتحمه)
- خستگی یا تحریک پذیری عمومی بدن
- بی اشتهایی
- لکههای سفید کوچک داخل دهان (لکههای کوپلیک). برای کودکانی که دچار سرخک میشوند، این لکهها بسیار خاص هستند و 2 تا 3 روز پس از علائم اولیه ظاهر میشوند، اما همه والدین متوجه آنها نمیشوند.
علائم سرخک در بزرگسالان
بثورات سرخک ۳ تا ۵ روز پس از اولین علائم ظاهر میشوند. معمولاً به صورت لکههای قرمز مسطح روی صورت در محل رویش مو شروع میشوند. سپس به سمت پایین به گردن، تنه، بازوها، پاها و کف پا گسترش مییابند. همچنین ممکن است برآمدگیهای کوچک برجستهای روی لکههای قرمز مسطح ظاهر شوند.
عکس سرخک در بزرگسالان
چه افرادی بیشتر در معرض بیماری قرار دارند؟
میزان احتمال ابتلا به سرخک بستگی به این دارد که میزان شیوع بیماری سرخک و سطح ایمنی جامعه در برابر سرخک چقدر است. سرخک میتواند افراد را در هر سنی آلوده کند، اما در کودکان بسیار شایعتر است، به خصوص در مناطقی که میزان واکسیناسیون پایین است. افراد واکسینه نشده، کسانی که برای واکسینه شدن خیلی کوچک هستند (نوزادان کمتر از ۱۲ ماه) و کودکان خردسالی که هنوز علیه سرخک واکسینه نشدهاند، بیشترین خطر ابتلا به سرخک و عوارض ناشی از ویروس را دارند. بزرگسالان واکسینه نشده (یا کسانی که مصونیت طبیعی در برابر سرخک ندارند)، از جمله زنان باردار و افراد دارای نقص سیستم ایمنی، بیشترین خطر ابتلا به سرخک را دارند.
پیشگیری از سرخک
واکسیناسیون در سطح جامعه موثرترین راه برای پیشگیری از سرخک است. همه افراد جامعه و کودکان باید علیه سرخک واکسینه شوند.
بهترین راه برای محافظت در برابر سرخک، واکسن ترکیبی سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) است. واکسن MMR برای حفاظت در برابر سرخک ایمن و مؤثر است. دو دوز واکسن MMR حدود ۹۷٪ در پیشگیری از سرخک مؤثر است؛ یک دوز حدود ۹۳٪ مؤثر است.
کودکان و نوجوانان به دو دوز واکسن سرخک نیاز دارند. دوز اول معمولاً به کودکان ۱۲ تا ۱۵ ماهه داده میشود. کودکان ممکن است به دلیل مسافرت یا شیوع محلی سرخک، بین ۶ تا ۱۱ ماهگی واکسن سرخک دریافت کنند. اما واکسنهای قبل از ۱۲ ماهگی محافظت طولانیمدت ایجاد نمیکنند.
درمان سرخک
سرخک معمولاً در حدود یک هفته شروع به بهبود میکند. پس از مراجعه به پزشک عمومی، میتوانید کارهایی را برای کاهش علائم و کاهش خطر شیوع عفونت انجام دهید. استراحت و نوشیدن مایعات فراوان، مانند آب، برای جلوگیری از کمآبی بدن میتواند مفید باشد و به بهبود سریعتر شما کمک کند.
روشهای درمانی و داروهایی که در درمان یا پیشگیری از سرخک استفاده میشوند شامل موارد ذیل میباشد:
- هیدراتاسیون بدن: درمان سرخک اساساً مراقبت حمایتی با حفظ هیدراتاسیون مناسب و جایگزینی مایعات از دست رفته از طریق اسهال یا استفراغ است.
- درمان ضد ویروسی. داروهای ضد ویروس (مثلاً ریباویرین).
- ویتامین A. شامل انواع مکمل ویتامین A.
- واکسن ویروس سرخک و ایمونوگلوبولین انسانی (Ig) .
درمان سرخک با هدف به حداقل رساندن ناراحتی در هنگام بروز علائم انجام میشود. از آنجایی که افراد مبتلا به سرخک معمولاً تب بالایی دارند، کاهش دما با حمام ولرم میتواند درد و سایر ناراحتیها را کاهش دهد. افزودن نمکهای معدنی یا بلغور جو دوسر به آب حمام میتواند خارش پوست را کاهش دهد.
استفاده از پمادهای موضعی میتواند به بهبود خارش و بثورات پوستی کمک کند. میتوانید برای بهبود خارش پوستی، لوسیون کالامین را روی پوست کودک خود بمالید.
مراقبت های فردی
سرخک توسط یک ویروس ایجاد میشود، بنابراین هیچ درمان پزشکی خاصی برای آن وجود ندارد. ویروس باید دوره خود را طی کند. برای محدود کردن شیوع بیماری، هر فرد مبتلا به سرخک و هر کسی که ممکن است آلوده باشد، باید تا چهار روز پس از برطرف شدن بثورات پوستی از رفتن به مهد کودک، مدرسه یا محل کار خودداری کنید. همچنین سعی کنید از تماس نزدیک با از تماس نزدیک با دیگران، خصوصا نوزادان و زنان باردار یا افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارد، خودداری کنید. استفاده از ماسک توسط افراد مبتلا به سرخک میتواند به جلوگیری از شیوع آن به دیگران کمک کند. اعضای خانواده یا سایر افراد نزدیک نیز باید برای جلوگیری از ابتلا به آن ماسک بزنند.
توجه به رعایت نکات بهداشتی،تغذیه مناسب و مراقبتهای فردی برای کودک نیز برای بهبودی سریعتر علائم و جلوگیری از شیوع بیماری از اهمیت ویژه ای برخودار میباشد. کودکی که بیمار است باید مایعات زیادی بنوشد، استراحت زیادی داشته باشد و تا بهبودی علائم از حضور در مدرسه، مهدکودک و سایر فعالیتهای اجتماعی یا گروهی اجتناب شود. کودک در خانه بماند تا از شیوع عفونت جلوگیری شود.
نتیجه گیری
براساس یافتههای جدید و آمارهای گزارششده، سرخک بهعنوان یک بیماری ویروسی با قابلیت سرایت بسیار بالا همچنان تهدیدی جدی برای سلامت عمومی محسوب میشود. با توجه به نبود روش درمان پزشکی اختصاصی، اقدامات درمانی بیشتر جهت پیشگیری و بر کاهش شدت علائم و پیشگیری از بروز عوارض جدی تمرکز دارند. در عین حال، شواهد اپیدمیولوژیک بهطور مکرر اثبات کردهاند که واکسیناسیون گسترده و منظم، مؤثرترین راهبرد پیشگیری و کنترل شیوع سرخک است. بنابراین، ادغام اقدامات پیشگیرانه، تقویت شبکه مراقبت درمانی و ارتقای آگاهی عمومی میتواند هم بروز بیماری را به حداقل برساند و هم پیامدهای بالینی آن را کاهش دهد؛ عملیاتی که در نهایت مسیر رسیدن به کنترل پایدار و حذف این بیماری را در سطح ملی و جهانی هموار میکند.
پرسش و پاسخ
1. گروههای آسیبپذیر در برابر سرخک چه کسانی هستند؟
سرخک خطر ابتلا به بیماری شدید را برای افراد زیر افزایش میدهد:
- افرادی که واکسینه نشدهاند.
- افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف.
- کودکان زیر ۵ سال.
- بزرگسالان ۲۰ سال یا بیشتر.
- افراد باردار.
2. آیا اگر واکسن سرخک زده باشید، باز هم امکان ابتلا به سرخک وجود دارد؟
واکسن سرخک خیلی خوب عمل میکند، اما گاهی اوقات افرادی که واکسن زدهاند، هنوز هم میتوانند به سرخک مبتلا شوند. این اتفاق در حدود ۳ نفر از هر ۱۰۰ نفر رخ میدهد. اگر بعد از واکسن به سرخک مبتلا شوید، بسیار خفیفتر از زمانی است که واکسینه نشدهاید.
3. برای خارش سرخک چکار کنیم؟
اگر پوست خودتان یا فرزندتان خیلی خارش دارد یا زخم است، از لوسیون کالامین یا ژلهای خنککننده استفاده کنید. این محصولات در داروخانهها موجود هستند و استفاده از آنها بسیار بیخطر است. آنها اثر تسکیندهنده و خنککننده دارند. بهعنوان مثال:
- ژل پاین تارسول را میتوان هنگام حمام به آب اضافه کرد یا رقیق کرد و برای تسکین خارش روی پوست مالید.
- لوسیون کالامین یک درمان سنتی برای خارش پوست است، اما ممکن است کاملاً خشککننده باشد و برای پوست خشک توصیه نمیشود.
منبع
