بیماری زونا چیست؟ آیا زونا واگیر دارد؟

زونا چیست

زونا یک عفونت ویروسی است که باعث ایجاد بثورات دردناک می‌شود. این بیماری می‌تواند در هر جایی از بدن شما ایجاد شود و معمولاً به صورت یک نوار تاول است که در سمت چپ یا راست تنه شما می‌پیچد.

زونا توسط ویروس واریسلا زوستر (همان ویروس عامل بروز آبله مرغان) ایجاد می‌شود. پس از ابتلا به آبله مرغان، ویروس تا آخر عمر در بدن شما باقی می‌ماند. سال‌ها بعد، ویروس ممکن است به صورت زونا دوباره فعال شود.

زونا جزو بیماری‌های خطرناک نیست، اما می‌تواند بسیار دردناک باشد. به منظور کنترل و پیشگیری از بیماری، واکسن‌ها می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به زونا کمک کنند. درمان زودهنگام ممکن است دوره عفونت زونا را کوتاه کند و احتمال عوارض را کاهش دهد. شایع‌ترین عارضه ناشی از زونا، نورالژی پس از زونا است که نوعی بیماری دردناک می‌باشد که باعث درد زونا برای مدت طولانی پس از بهبود تاول‌ها می‌شود.

علائم زونا

علائم بیماری زونا معمولاً فقط بخش کوچکی از یک طرف بدن شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد، سوزش یا گزگز
• حساسیت به لمس
• بثورات قرمز که چند روز پس از درد شروع می‌شود
• تاول‌های پر از مایع که باز می‌شوند و پوسته پوسته می‌شوند
• خارش

برخی افراد همچنین موارد زیر را تجربه می‌کنند:

• تب
• سردرد
• حساسیت به نور
• خستگی

درد معمولاً اولین علائم زونا است. برای برخی افراد، درد می‌تواند شدید باشد. بسته به محل درد، گاهی اوقات می‌توان آن را با مشکلات قلب، ریه‌ها یا کلیه‌ها اشتباه گرفت. برخی افراد بدون ایجاد بثورات، درد زونا را تجربه می‌کنند.

معمولاً بثورات زونا به صورت نواری از تاول‌ها ایجاد می‌شود که در سمت چپ یا راست تنه می‌پیچد. گاهی اوقات بثورات زونا در اطراف یک چشم یا در یک طرف گردن یا صورت ایجاد می‌شود.

برای آشنایی بیشتر با علائم زونا که بصورت بثورات پوستی در بدن ظاهر می‌شود، می‌توانید نمونه‌ای از عکس بیماری زونا در بزرگسالان را مشاهده کنید:

عکس بیماری زونا در بزرگسالان

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر علائمی را مشاهده می‌کنید که به زونا مشکوک هستید، به خصوص در موارد زیر، در اسرع وقت به پزشک خود مراجعه کنید:

• درد و بثورات پوستی در نزدیکی چشم رخ می‌دهد. در صورت عدم درمان، این عفونت ممکن است منجر به آسیب دائمی چشم شود.
• شما 50 سال یا بیشتر دارید. سن خطر عوارض را افزایش می‌دهد.
• شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان سیستم ایمنی ضعیفی دارید که ممکن است به دلیل سرطان، داروها یا بیماری‌های مزمن باشد.
• بثورات پوستی گسترده و دردناک هستند.

علت بیماری زونا

زونا توسط ویروس واریسلا زوستر (ویروسی آبله مرغان) بروز پیدا می‌کند. واریسلا زوستر بخشی از گروهی از ویروس‌ها به نام ویروس‌های هرپس است. این گروه شامل ویروس‌هایی است که باعث زخم‌های سرد و تبخال تناسلی می‌شوند. در نتیجه، زونا به عنوان “هرپس زوستر” نیز شناخته می‌شود. اما ویروسی که باعث آبله مرغان و زونا می‌شود، همان ویروسی نیست که باعث زخم‌های سرد یا تبخال تناسلی می‌شود، که یک عفونت مقاربتی است.

 افرادی که آبله مرغان گرفته باشند ممکن است به زونا مبتلا شوند. پس از بهبودی از آبله مرغان، ویروس وارد سیستم عصبی شما می‌شود و سال‌ها غیرفعال می‌ماند. گاهی اوقات ویروس دوباره فعال می‌شود و در امتداد مسیرهای عصبی به پوست شما می‌رود و بیماری زونا ایجاد می‌کند. اما همه کسانی که آبله مرغان گرفته‌اند به زونا مبتلا نمی‌شوند.

علت دقیق بروز بیماری زونا مشخص نیست. ممکن است به دلیل کاهش ایمنی در برابر عفونت‌ها با افزایش سن باشد. زونا در بزرگسالان، افراد مسن و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند شایع‌تر است.

عوامل خطر

هر کسی که تا به حال آبله مرغان گرفته باشد، می‌تواند به زونا مبتلا شود. اکثر بزرگسالان در ایالات متحده در کودکی به آبله مرغان مبتلا شده‌اند. این قبل از در دسترس بودن واکسیناسیون روتین دوران کودکی بود که اکنون در برابر آبله مرغان محافظت می‌کند.

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به زونا را افزایش دهند عبارتند از:

• سن. خطر ابتلا به زونا با افزایش سن افزایش می‌یابد. زونا معمولاً در افراد بالای 50 سال رخ می‌دهد و برای افراد بالای 60 سال احتمال بیشتری برای تجربه عوارض شدیدتری وجود دارد.
• برخی بیماری‌ها. بیماری‌هایی که سیستم ایمنی بدن شما را تضعیف می‌کنند، مانند HIV/AIDS و سرطان، می‌توانند خطر ابتلا به زونا را افزایش دهند.
• درمان‌های سرطان. پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی می‌تواند مقاومت شما را در برابر بیماری‌ها کاهش دهد و ممکن است باعث زونا شود.
• برخی داروها. داروهایی که از رد اعضای پیوندی جلوگیری می‌کنند، می‌توانند خطر ابتلا به زونا را افزایش دهند. استفاده طولانی مدت از استروئیدها، مانند پردنیزون، نیز ممکن است خطر ابتلا به زونا را افزایش دهد.

آیا زونا واگیر دارد

فرد مبتلا به زونا می‌تواند ویروس واریسلا زوستر را به هر کسی که در برابر آبله مرغان ایمن نیست، منتقل کند. این امر معمولاً از طریق تماس مستقیم با زخم‌های باز بثورات زونا رخ می‌دهد. با این حال، پس از ابتلا، فرد به جای زونا، به آبله مرغان مبتلا می‌شود.

آبله مرغان می‌تواند برای برخی افراد خطرناک باشد. تا زمانی که تاول‌های زونا شما پوسته پوسته نشوند، شما ناقل بیماری هستید. بنابراین از تماس فیزیکی با هر کسی که هنوز آبله مرغان نگرفته یا واکسن آبله مرغان نزده است، خودداری کنید که شامل افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، زنان باردار و نوزادان می‌شود.

بیماری زونا تا چه مدت واگیردار است

زونا فقط تا زمانی که تاول‌ها خشک و پوسته پوسته شوند، مسری است که معمولاً محدوده بین ۷ تا ۱۰ روز می‌باشد. بثورات پوستی ممکن است پس از هفته‌ها بطور کامل بهبود پیدا کنند. اما به محض اینکه تاول‌ها پوسته پوسته شوند، دیگر مسری نیست.

عوارض بعد از بیماری زونا

عوارض ناشی از زونا می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• نورالژی پس از زونا. برای برخی افراد، درد زونا مدت‌ها پس از بهبود تاول‌ها ادامه دارد. این بیماری به عنوان نورالژی پس از زونا شناخته می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که فیبرهای عصبی آسیب‌دیده، پیام‌های درد مبهم و اغراق‌آمیزی را از پوست شما به مغزتان ارسال می‌کنند.
• از دست دادن بینایی. زونا در داخل یا اطراف چشم (زونای چشمی) می‌تواند باعث عفونت‌های دردناک چشم شود که ممکن است منجر به از دست دادن بینایی شود.
• مشکلات عصبی. زونا ممکن است باعث التهاب مغز (آنسفالیت)، فلج صورت یا مشکلات شنوایی یا تعادل شود.
• عفونت‌های پوستی. اگر تاول‌های زونا به درستی درمان نشوند، ممکن است عفونت‌های باکتریایی پوست ایجاد شود.

پیشگیری از زونا

واکسن زونا ممکن است به پیشگیری از زونا کمک کند. افرادی که واجد شرایط هستند باید واکسن شینگریکس (Shingrix) را دریافت کنند که از زمان تأیید آن توسط سازمان غذا و دارو (FDA) در سال ۲۰۱۷ در ایالات متحده در دسترس بوده است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) توصیه می‌کند که بزرگسالان سالم ۵۰ سال به بالا، دو دوز واکسن شینگریکس را با فاصله ۲ تا ۶ ماه دریافت کنند. واکسن زوستاواکس دیگر در ایالات متحده در دسترس نیست، اما سایر کشورها هنوز می‌توانند از آن استفاده کنند.

واکسن شینگریکس برای افراد ۵۰ سال به بالا، چه زونا گرفته باشند و چه نه، تأیید و توصیه می‌شود. افرادی که در گذشته واکسن زوستاواکس (واکسن زنده ضعیف‌شده برای بیماران بالای 60 سال) زده‌اند یا نمی‌دانند که آیا آبله مرغان گرفته‌اند یا خیر، نیز می‌توانند واکسن شینگریکس را دریافت کنند.

شینگریکس همچنین برای افراد ۱۹ سال به بالا که به دلیل بیماری یا دارو سیستم ایمنی ضعیفی دارند، توصیه می‌شود.

شینگریکس یک واکسن غیرزنده است که از یک جزء ویروسی ساخته شده است. این واکسن در دو دوز و با فاصله ۲ تا ۶ ماه بین هر دوز تجویز می‌شود. شایع‌ترین عوارض جانبی واکسن زونا قرمزی، درد و تورم در محل تزریق است. برخی افراد همچنین خستگی، سردرد و سایر عوارض جانبی را تجربه می‌کنند.

واکسن زونا تضمین نمی‌کند که شما به زونا مبتلا نخواهید شد. اما این واکسن احتمالاً دوره و شدت بیماری را کاهش می‌دهد و احتمالاً خطر ابتلا به نورالژی پس از زونا را نیز کاهش می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد که واکسن شینگریکس بیش از پنج سال در برابر زونا محافظت ایجاد می‌کند.

در صورت وجود موارد زیر، با پزشک خود در مورد گزینه‌های واکسیناسیون صحبت کنید:

• به هر یک از اجزای واکسن زونا واکنش آلرژیک داشته‌اید
• به دلیل بیماری یا دارو سیستم ایمنی ضعیفی دارید
• پیوند سلول‌های بنیادی انجام داده‌اید
• باردار هستید یا قصد بارداری دارید

واکسن زونا فقط به عنوان راهی برای پیشگیری از زونا استفاده می‌شود. این واکسن برای درمان افرادی که در حال حاضر به این بیماری مبتلا هستند، در نظر گرفته نشده است.

تشخیص زونا

پزشک معمولاً زونا را بر اساس سابقه درد در یک طرف بدن، همراه با بثورات و تاول‌های آشکار، نمونه‌گیری بافتی از تاول‌ها و بررسی آنها در آزمایشگاه تشخیص می‌دهند. 

درمان قطعی زونا

هیچ درمان قطعی برای زونا وجود ندارد. پس از تشخیص بیماری توسط پزشک، استفاده از روش‌ دارو درمانی بر کاهش درد، کوتاه کردن دوره بیماری و پیشگیری از عوارض آن تمرکز دارد. کنترل و مدیریت درد می‌تواند شامل استفاده از داروهای بدون نسخه، مسکن‌های تجویز شده و در برخی موارد، داروهای مسدودکننده عصب باشد. علاوه بر دارو درمانی، اقدامات فردی و بهداشتی مانند تمیز و خشک نگه داشتن بثورات می‌تواند به جلوگیری از عفونت کمک کند. 

درمان سریع زونا

درمان زودهنگام با داروهای ضد ویروسی تجویزی ممکن است بهبودی را تسریع کرده و خطر عوارض را کاهش دهد. این داروها عبارتند از:

• داروی ضد ویرس:
  • ضد ویروس خوراکی:
    • قرص آسیکلوویر 200 و 400 میلی گرم: هر 4 ساعت 1 تا 2 عدد قرص آسیکلوویر 400 میلی گرم با آب زیاد و معده پر
    • قرص والاسیکلوویر 500 و 1000 میلی گرم: هر 8 ساعت یک عدد قرص آسیکلوویر 1000 میلی گرم با آب زیاد و معده پر به مدت 7 روز
  • ضد ویروس موضعی:
    • کرم آسیکلوویر: روزانه 4 تا 6 مرتبه روی دانه ها
    • ژل ملیسان گل دارو: روزانه 3 مرتبه روی دانه ها

• داروی ضد تب و لرز: 
  • ضد تب خوراکی:
    • قرص استامینوفن 500 میلی گرم: در صورت تب هر 6 ساعت یک عدد با معده پر - قرص استامینوفن همزمان با یک عدد قرص بروفن 400 میلی گرم، سریعا تب را کنترل میکند.
    • قرص بروفن 400 میلی گرم: در صورت تب هر 8 ساعت یک عدد با معده پر
  • ضد تب به صورت شیاف:
    • شیاف استامینوفن 325 میلی گرم: در صورت تب هر 6 ساعت یک عدد مقعدی
    • شیاف دیکلوفناک 50 یا 100 میلی گرم: در کنار شیاف استامینوفن به سرعت تب را کنترل میکند.
  • ضد تب تزریقی:
    • آمپول استامینوفن(آپوتل): تزریق یک عدد آمپول استامینوفن در سرم میتواند سریع تب را کنترل کند.

• داروی ضد درد: زونا می‌تواند باعث درد شدید شود، بنابراین پزشک ممکن است موارد زیر را نیز تجویز کند:
  • مسکن خوراکی مانند:
    • قرص بروفن 400 میلی گرم: در صورت درد هر 6 ساعت یک عدد با معده پر
    • کپسول نوافن: در صورت درد هر 8 ساعت یک عدد با معده پر
    • کپسول سلبرکس 200 میلی گرم: در صورت درد هر 24 ساعت یک عدد با معده پر
    • قرص موبیک 15 میلی گرم: در صورت درد هر 24 ساعت یک عدد با معده پر
  • مسکن موضعی: . اگرچه جهت خشک شدن زودتر دانه ها، مسکن موضعی توصیه نمیشود؛ اما گاها نیاز است که برای کاهش درد شدید از مسکن موضعی استفاده شود. مانند:
    • پماد زایلاپی: حاوی لیدوکائین و پریلوکائین
    • اسپری بی حسی لیدوکائین
  • مسکن به صورت شیاف: برای دردهای شدید که به داروی خوراکی جواب نداده اند، مناسب است. مانند:
    • شیاف دیکلوفناک 50 و 100 میلی گرم: در صورت درد شدید، روزانه 1 تا 2 عدد مقعدی
    • شیاف ناپروکسن 500 میلی گرم: در صورت درد شدید، روزانه 1 تا 2 عدد مقعدی
    • شیاف بروفن 75 و 150 میلی گرم: در صورت درد شدید، روزانه 1 تا 2 عدد مقعدی
  • مسکن تزریقی: به عنوان خط آخر برای کاهش درد. مانند:
    • آمپول کتورولاک: عضلانی یا وریدی
    • آمپول پیروکسیکام: عضلانی یا وریدی
    • آمپول دیکلوفناک: فقط عضلانی
  • مسکن برای رفع درد عصبی:
    • کپسول گاباپنتین 100 یا 300 میلی گرم: معمولا کپسول گاباپنتین 100 میلی گرم هر 12 ساعت یک عدد با معده پر

• داروی ضد خارش:
  • آنتی هیستامین خوراکی: 
    • قرص فکسوفنادین 180 میلی گرم: هر 24 ساعت یک عدد
    • قرص نئوتادین 5 میلی گرم: هر 24 ساعت یک عدد
    • قرص لوراتادین 10 میلی گرم: هر 12 ساعت یک عدد
  • ضد خارش موضعی:
    • لوسیون یا پماد کالامین: روزانه 4 تا 6 مرتبه روی دانه ها
  • آنتی هیستامین تزریقی:
    • آمپول کلرفنیرامین: عضلانی یا وریدی
    • آمپول کلماستین: عضلانی یا وریدی

• داروی ضد التهاب: در صورتی که التهاب و خارش دانه ها بسیار باشد، پزشک ممکن است داروی کورتون تجویز کند.
  • کورتون خوراکی: قرص پردنیزولون 5 میلی گرم: بعد از صبحانه یک عدد 
  • کورتون موضعی: پماد تریامسینولون ان ان: روزانه 3 مرتبه روی دانه ها

• داروی ضد گزگز: قرص ویتامین ب1 دوز 300 میلی گرم: بعد از صبحانه یک عدد جهت رفع سوزش و گزگز اندام ها و انرژی زایی

• داروی ضد عفونت: چنانچه محل زخم با عفونت شدید مواجه شود، پزشک ممکن است داروی آنتی بیوتیک تجویز کند.
• آنتی بیوتیک خوراکی: قرص سفیکسیم 400 میلی گرم: هر 24 ساعت یک عدد با آب زیاد و معده پر
• آنتی بیوتیک موضعی: پماد موپیروسین: روزانه 3 مرتبه روی دانه ها
• آنتی بیوتیک تزریقی: ویال سفتریاکسون 500 یا 1000 میلی گرم: تزریق در سرم

با پزشک یا داروساز خود در مورد مزایا و عوارض جانبی احتمالی هر دارویی که تجویز می‌کنید صحبت کنید.

زونا معمولاً بین ۲ تا ۶ هفته ادامه دارد. اکثر افراد فقط یک بار به زونا مبتلا می‌شوند. اما ممکن است دو یا چند بار به آن مبتلا شوند.

مراقبت‌های فردی

• دوش گرفتن. دوش آب سرد گرفتن روزانه و تمیز نگه داشتن تاول‌ها خطر گسترش عفونت را کاهش می‌دهد.
• تهیه کمپرس سرد. استفاده از کمپرس سرد و مرطوب روی تاول‌ها می‌تواند به تسکین خارش و درد کمک کند.
• بهترین پماد برای درمان زونا. استفاده از پمادها و لوسیون‌های موضعی مانند کالامین که می‌تواند سوزش و خارش را کاهش دهد. 
•  کاهش استرس. سعی کنید میزان استرس را در زندگی خود کاهش دهید.

رژیم غذایی

یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند سیستم ایمنی بدن شما را تقویت کند، التهاب را کاهش دهد و حتی فعالیت ویروس را متوقف کند. در اینجا 5 غذایی که نه تنها مغذی هستند، بلکه ممکن است باعث تسکین و بهبود شما از زونا نیز شوند، آورده شده است.

1. سبزیجات برگ‌دار. اسفناج و کلم پیچ سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌های ضروری هستند. این مواد مغذی برای تقویت سیستم ایمنی بدن شما بسیار مهم هستند که در مبارزه با عفونت‌هایی مانند زونا حیاتی است.

2. ماهی. اسیدهای چرب امگا 3 که به وفور در ماهی‌هایی مانند ماهی سالمون یافت می‌شوند، به دلیل خواص ضد التهابی خود شناخته شده‌اند. گنجاندن این مواد در رژیم غذایی شما می‌تواند التهاب مرتبط با زونا را کاهش دهد.

3. ماست. ماست که منبع خوبی از پروبیوتیک‌ها است، از سلامت روده پشتیبانی می‌کند. یک فلور روده سالم به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند و به طور غیرمستقیم در مبارزه شما با ویروس زونا کمک می‌کند.

4. سیر. سیر که به دلیل خواص ضد ویروسی خود شناخته شده است، می‌تواند ماده مغذی قدرتمندی در مبارزه با ویروس زونا باشد. افزودن سیر به رژیم غذایی شما ممکن است فعالیت ویروسی را مدیریت و کاهش دهد.

۵. لوبیا. لوبیا منبع عالی لیزین است، اسید آمینه‌ای که نشان داده شده است رشد ویروس را متوقف می‌کند. گنجاندن لوبیا در وعده‌های غذایی می‌تواند ویروس زونا را کنترل کند.

نکته: در صورت ابتلا به زونا، علاوه بر مصرف داروهای تجویزی، رعایت رژیم غذایی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. متخصصان توصیه می‌کنند که از خوردن غذاهای سرشار از آرژنین مانند دانه‌ها، شکلات و تن ماهی، غذاهای فرآوری شده، غذاهای تند، کربوهیدرات‌های تصفیه شده، نوشیدنی‌های شیرین و الکل خودداری کنید.

نتیجه گیری

بیماری زونا نمونه‌ای از بیماری است که بر اثر فعال‌سازی مجدد ویروس‌های نهفته در بدن ایجاد می‌شود و می‌تواند با علائمی دردناک و گاه ناتوان‌ کننده همراه باشد. این بیماری اگرچه اغلب افراد سالمند یا دارای ضعف ایمنی را درگیر می‌کند، اما در هر سنی ممکن است به‌دلیل استرس یا کاهش ایمنی رخ دهد. شروع روند درمان زونا با داروهای ضدویروسی درساعات اولیه پس از بروز علائم، نقش مهمی در کاهش شدت و دوره بیماری و پیشگیری از عوارض مزمن آن مانند نورالژی پس از زونا (PHN) دارد. در سال‌های اخیر، با ورود واکسن‌های جدید مانند Shingrix، پیشگیری مؤثرتری برای افراد بالای ۵۰ سال فراهم شده است. همچنین، یافته‌های تازه در ارتباط میان واکسیناسیون زونا با کاهش خطر سکته قلبی، مغزی و حتی زوال عقل، نقش مهم این مداخله را فراتر از کنترل یک بیماری پوستی ساده نشان می‌دهد. بنابراین، آگاهی از علائم اولیه، مراجعه زودهنگام به پزشک و استفاده از واکسن‌های مؤثر، سه عامل اصلی در کنترل و کاهش بار فردی و اجتماعی این بیماری محسوب می‌شوند.

پرسش و پاسخ

1. برای درمان زونا چه بخوریم؟

برای درمان سریع زونا مصرف غذاهای سرشار از ویتامین B  و ویتامین A، مواد غذایی حاوی زینک، میوه‌ها و سبزیجات تازه و مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها و مصرف مایعات کافی توصیه می‌شود. بطور خلاصه مواد غذایی توصیه شده عبارتند از:

• میوه‌ها و سبزیجات سرشار از آنتی‌اکسیدان.
• پروتئین‌های بدون چربی. 
• غلات کامل برای انرژی و فیبر. 
• غذاهایی با خواص ضد ویروسی.
• غذاهایی سرشار از لیزین.

2. درد زونا تا کی ادامه دارد؟

زونا یک عفونت ویروسی است که منجر به درد و خارش می‌شود که می‌تواند ۳ تا ۵ هفته ادامه داشته باشد. با پوسته پوسته شدن تاول‌ها، درد زونا معمولاً شروع به ناپدید شدن می‌کند.

3. چه جنسیتی بیشتر تحت تأثیر زونا قرار می‌گیرد؟

به دلایل نامعلوم، زنان بیشتر از مردان مستعد ابتلا به زونا هستند، به خصوص در دوران گذار یائسگی (پیش‌یائسگی)، که به احتمال زیاد به دلیل تغییرات هورمونی در پاسخ ایمنی بدن آنهاست. بنابراین عواملی مانند تغییرات هورمونی، ضعف سیستم ایمنی، استرس و سبک زندگی می‌تواند از عوامل مستعد ابتلای بیشتر زنان باشد.

منبع

Shingles: Causes, Symptoms and Treatment