بیماری سلیاک یا حساسیت (آلرژی) به گندم

ویدئوی توضیحات سرکار خانم دکتر ذنوبی در رابطه با بیماری سلیاک

آیا بیماری سلیاک جدی است؟

در حالی که خود بیماری سلیاک معمولاً تهدید کننده زندگی نیست، اما در صورت عدم مدیریت می‌تواند منجر به عوارض و علائم جدی شود. بیماری سلیاک درمان نشده نیز خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان را افزایش می‌دهد.

بیماری سلیاک در مقابل عدم تحمل گلوتن

بیماری سلیاک همان عدم تحمل گلوتن یا حساسیت به گلوتن نیست. علائم عدم تحمل گلوتن می‌تواند شبیه برخی از علائم گوارشی بیماری سلیاک باشد. اما افراد مبتلا به عدم تحمل گلوتن، پاسخ ایمنی یا آسیبی به روده کوچک نشان نمی‌دهند.

بیماری سلیاک در مقابل آلرژی به گندم

بیماری سلیاک مشابه آلرژی غذایی نیست، بنابراین علائم آن متفاوت است. اگر به گندم آلرژی دارید و غذایی که در آن گندم وجود دارد مصرف کنید، ممکن است علائم آلرژی بروز کند مثلا چشم‌هایتان خارش یا آبریزش داشته باشد یا تنفس سخت باشد. در حالیکه در سلیاک پرزهای روده از بین میروند.

علائم بیماری سلیاک

علائم بیماری سلیاک از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است. برخی از افراد متوجه علائم نمی‌شوند، اگرچه این بیماری همچنان می‌تواند به روده آنها آسیب برساند. ممکن است بلافاصله پس از خوردن یا نوشیدن چیزی حاوی گلوتن متوجه علائم گوارشی شوید. علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• درد شکم
• نفخ یا احساس سیری
• یبوست
• اسهال
• سوزش سردل
• حالت تهوع
• مدفوع کم رنگ، با بوی بد

ممکن است در طول زمان علائم دیگری داشته باشید زیرا بدن شما مواد مغذی کافی دریافت نمی کند، که عبارتند از:

• کم خونی
• درد استخوان یا مفصل
• بثورات خارش دار و تاولی (پزشکان به آن درماتیت هرپتی فرمیس می‌گویند یعنی التهاب مزمن پوستی به علت حساسیت به گلوتن)
• سردرد
• خستگی
• استخوان‌های ضعیف شده
• تغییرات خلق و خوی
• زخم‌های دهان و مشکلات دندانی
• مشکلات سیستم عصبی، از جمله بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن دست‌ها یا پاها، مشکلات تعادل، یا تغییر در آگاهی
• کاهش عملکرد طحال (هیپوسپلنیسم)
• کاهش وزن

علائم بیماری سلیاک در زنان

برخی از علائم به طور خاص بر زنان تأثیر می‌گذارد. این علائم ممکن است ناشی از سوء‌تغذیه و/یا واکنش ایمنی بدن شما به گلوتن باشند. آنها عبارتند از:

• پریودهای نامنظم
• یائسگی زودرس
• سقط جنین

بیماری سلیاک درمان نشده بر افزایش  ناباروری (مشکل باردار شدن) در زنان و مردان تاثیر گذار است.

علائم بیماری سلیاک در کودکان

 اگرچه بیماری سلیاک در بزرگسالان بیشتر از کودکان و در مردان بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد اما کودکان مبتلا به سلیاک بیشتر از بزرگسالان به مشکلات روده‌ای مبتلا می‌شوند، از جمله:

• نفخ یا تورم شکم
• یبوست
• اسهال
• مدفوع کم رنگ و بدبو
• ناراحتی معده یا استفراغ
• کاهش وزن

اگر بیماری سلیاک بدن کودک را از جذب مواد مغذی مورد نیاز خود باز دارد، ممکن است مشکلاتی از جمله موارد زیر رخ دهد:

• کم خونی
• مینای دندان آسیب دیده
• بلوغ با تأخیر
• در نوزادان، عدم رشد
• بدخلقی یا تغییرات خلقی
• مشکلات عصبی مانند ناتوانی‌های یادگیری و اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
• رشد آهسته و کوتاه قدی

بثورات سلیاک (درماتیت هرپتی فورمیس)

حدود 1 نفر از هر 4 نفر مبتلا به بیماری سلیاک، دچار بثورات خارش دار و تاول دار می‌شوند. ایجاد بثورات در این مناطق بیشتر رایج است:

• باسن
• آرنج
• زانو
• پوست سر
• پایین کمر

علل و عوامل خطر بیماری سلیاک

علل بیماری سلیاک

بیماری سلیاک ناشی از پاسخ غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن به گلوتن است. سیستم ایمنی بدن به پروتئین که به طور معمول بی ضرر است، طوری واکنش نشان می‌دهد که گویی تهدیدی برای بدن است و علیه آن آنتی بادی تولید می‌کند. این امر باعث التهاب (تورم) در روده می‌شود که به پرزها آسیب می‌رساند و منجر به علائم بیماری سلیاک می‌شود. به طور کامل مشخص نیست که چرا این واکنش رخ می‌دهد. دانشمندان بر این باورند که بیماری سلیاک بیشتر افرادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که دارای تغییرات ژنی خاص (جهش) هستند. اما همه کسانی که جهش دارند به این بیماری مبتلا نمی‌شوند. پزشکان فکر می‌کنند که بیماری سلیاک می‌تواند توسط چیزهایی ایجاد شود که برای بدن و سیستم ایمنی استرس‌زا هستند، مانند عفونت ویروسی، جراحی، بارداری یا ضربه روحی.

عوامل خطر بیماری سلیاک

اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده مانند والدین یا خواهر و برادر به بیماری سلیاک مبتلا باشد، احتمال ابتلا به این بیماری 1 در 10 است. مانند بسیاری از اختلالات ایمنی، احتمال بیشتری دارد که بر زنان تأثیر بگذارد. زنان 60 تا 70 درصد از افراد مبتلا به این بیماری را تشکیل می دهند. این بیماری همچنین در میان افراد سفیدپوست و افرادی که بیماری‌های دیگری از جمله موارد زیر را دارند، شایع‌تر است:

• تیروئیدیت هاشیموتو
• دیابت نوع 1
• بیماری آدیسون
• سندرم داون
• روماتیسم مفصلی
• سندرم ترنر (شرایطی که در آن یک زن فاقد کروموزوم X است)
• مولتیپل اسکلروزیس (MS)
• هپاتیت خود ایمنی
• سندرم شوگرن
• کاردیومیوپاتی اتساع ایدیوپاتیک
• نفروپاتی IgA
• لوپوس
• سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
• پانکراتیت مزمن
• پسوریازیس
• اسکلرودرمی
• سندرم ویلیامز
• سیروز صفراوی اولیه
• عدم تحمل لاکتوز
• لنفوم روده
• سرطان روده

چه زمانی بیماری سلیاک ایجاد می‌شود؟

در هر سنی ممکن است ابتلا به بیماری سلیاک ایجاد شود. اما در افراد زیر به احتمال زیاد تشخیص داده می‌شود:

• در کودکان بین 8 ماه تا 1 سال (زمانی که برای اولین بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن می‌کنند)
• در بزرگسالان در سنین میانسالی، بین 40 تا 60 سال

برخی از افراد قبل از تشخیص درست، سال‌ها به بیماری سلیاک مبتلا هستند.

عوارض بیماری سلیاک

با گذشت زمان، بیماری سلیاک درمان نشده می‌تواند منجر به سایر مشکلات سلامتی شود. سوء تغذیه طولانی مدت ناشی از بیماری سلیاک می‌تواند باعث موارد زیر شود:

• استخوان‌های ضعیف یا نرم شده
• ضعیف شدن مینای دندان
• تأخیر در رشد و نمو در کودکان
• مشکلات تعادل و هماهنگی
• گزگز و بی حسی اعصاب
• مسائل مربوط به یادگیری و توجه

التهاب مداوم (مزمن) ناشی از بیماری سلیاک درمان نشده می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

• عدم تحمل سایر غذاها، مانند عدم تحمل لاکتوز. لاکتوز قندی است که به طور طبیعی در محصولات لبنی یافت می‌شود.
• زخم و اسکار در روده، که می تواند منجر به باریک شدن و انسداد شود. یک زخم همچنین می‌تواند به یک سوراخ خطرناک در دیواره روده تبدیل شود.
• سیستم ایمنی ضعیف، که شما را در برابر بیماری‌های دیگر، از جمله سایر اختلالات خود ایمنی، آسیب پذیرتر می‌کند.
• بیماری کبدی که ممکن است به دلیل سطوح بالای غیر طبیعی آنزیم های کبدی ایجاد شود. چندین نوع بیماری کبدی با بیماری سلیاک مرتبط است.
• بیماری روده کوچک به نام کلاژنوس اسپروی(سوء جذب گرمسیری)، که در آن بافتی به نام کلاژن ساخته شده و در روده کوچک شما رسوب ایجاد می‌کند. این امر می‌تواند برای همیشه با توانایی روده برای جذب مواد مغذی تداخل ایجاد کند.
• در موارد نادر سرطان. بیماری سلیاک با خطر بالاتر آدنو کارسینوم روده کوچک، لنفوم سلول T مرتبط با انتروپاتی (EATL) و لنفوم غیر هوچکین مرتبط است.

تشخیص بیماری سلیاک

تشخیص بیماری سلیاک می‌تواند سخت باشد زیرا علائم آن بسیار رایج است و شبیه بسیاری از مشکلات گوارشی دیگر است. اگر پزشک تشخیص دهد که ممکن است به آن مبتلا شده باشید، با پرسیدن سؤالاتی در مورد علائم و سابقه سلامت شخصی و خانوادگی‌تان شروع می‌کند. همچنین، احتمالاً یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهند تا ببینند آیا شما علائم فیزیکی بیماری را دارید یا خیر. سپس آزمایش‌هایی را برای تشخیص انجام می‌دهند.

آزمایش‌های بیماری سلیاک

انواع اصلی آزمایش‌های مورد استفاده برای تشخیص بیماری سلیاک عبارتند از:

آزمایشات خون. پزشک با آزمایش نمونه کوچکی از خون شما برای آنتی بادی‌های گلوتن (به نام لنفوسیت) شروع می‌کند. به این آزمایش سرولوژی می‌گویند. اگر در رژیم غذایی بدون گلوتن هستید، باید قبل از انجام این آزمایش، رژِیم بدون گلوتن را کنار بگذارید تا نتایج صحیح باشد. همچنین ممکن است آزمایش ژنتیکی روی خون شما انجام دهند تا ببینند آیا شما یکی از دو ژن بیماری سلیاک را دارید یا خیر.

بیوپسی. برای این آزمایش، پزشک نمونه‌ای از بافت روده کوچک را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند تا آسیب ناشی از بیماری سلیاک را بررسی کند. برای گرفتن نمونه، متخصص آندوسکوپی این کار را انجام می‌دهد. آنها یک لوله بلند و انعطاف‌پذیر را در گلو و تا انتها به روده وارد می‌کنند. در انتهای لوله یک دوربین کوچک قرار دارد که متخصص را در هنگام گرفتن نمونه راهنمایی می‌کند.

نوع دیگری از آندوسکوپی که آندوسکوپی کپسولی نامیده می‌شود، از دوربینی استفاده می‌کند که آن را در یک قرص می‌بلعید. همانطور که در روده حرکت می‌کند، تصاویری می‌گیرد که پزشک می‌تواند علائم بیماری سلیاک را بررسی کند.

اگر بیماری سلیاک در شما تشخیص داده شود، پزشک آزمایش‌های بیشتری انجام می‌دهد تا ببیند آیا کمبود مواد مغذی و سایر عوارض را دارید یا خیر. این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا ببینند وضعیت تا چه حد پیشرفت کرده است و تعیین کنند که چه مسائلی را باید درمان کنند. این آزمایش‌ها عبارتند از:

• آزمایش خون برای بررسی سایر قسمت‌های سیستم ایمنی بدن.
• آزمایش پروتئین اتصال دهنده به اسید چرب روده برای نشان دادن آسیب به روده.
• شمارش کامل گلبول خون برای بررسی کم خونی (گلبول‌های قرمز پایین).
• آزمایش‌های پروتئین واکنشی C برای نشان دادن وجود التهاب.
• پانل‌های متابولیک برای آزمایش عملکرد کبد و کلیه.
• آزمایش ویتامین D ، B12 و فولات برای بررسی کمبود.
• آزمایش آهن و فریتین برای بررسی کمبود آهن

اگر بثورات پوستی دارید، پزشکان نمونه کوچکی از پوست را می‌گیرند تا علائم ناشی از بیماری سلیاک را جستجو کنند. این راش با سایر مشکلات پوستی به راحتی اشتباه گرفته می‌شود.

مراحل بیماری سلیاک

پزشکان از چیزی که سیستم امتیاز مارش نامیده می‌شود برای توصیف میزان آسیب به روده کوچک استفاده می‌کنند. امتیاز بر اساس چیزی است که پزشک در نمونه بافت روده شما در طول بیوپسی می بیند.

مرحله 0: سالم بدون هیچ نشانه‌ای از بیماری سلیاک.

مرحله 1: آنتی بادی‌های بیشتری نسبت به گلوتن (لنفوسیت‌ها) در پوشش روده نسبت به حالت عادی وجود دارد. این امر می‌تواند به این معنی باشد که شما مبتلا به بیماری سلیاک هستید و از یک رژیم غذایی بدون گلوتن پیروی می‌کنید. همچنین ممکن است به این معنی باشد که شما یک بیماری دیگر مانند عدم تحمل غذایی یا بیماری التهابی روده دارید که سطح لنفوسیت‌ها را افزایش می‌دهد.

مرحله 2: شما آنتی بادی‌های گلوتن بیشتری نسبت به حالت عادی دارید، همراه با آنچه که هیپرپلازی کریپت نامیده می‌شود. کریپت‌ها شیارهایی بین پرزهای روده شما هستند. هیپرپلازی به این معنی است که این شیارها طولانی‌تر از آنچه باید باشند، هستند. این مرحله نادر است و ممکن است به این معنی باشد که شما بثورات مرتبط با بیماری سلیاک (درماتیت هرپتی فرمیس) دارید.

مرحله 3. تعداد لنفوسیت‌ها و کریپت‌های طولانی‌تری نسبت به حالت عادی دارید، و پرزهای روده شما صاف و منقبض شده به نظر می‌رسند (آتروفی پرز). این مرحله معمولاً به معنای تشخیص بیماری سلیاک است. مرحله 3 بر اساس میزان آسیب به پرزهای شما به 3a ، 3b و 3c تقسیم می‌شود.

انواع بیماری سلیاک

1)بیماری سلیاک غیرپاسخگو

اگر با پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن، وضعیت شما بهبود نیافت، به این بیماری سلیاک غیر پاسخگو می‌گویند. بیشتر اوقات، بدون اینکه متوجه شوید در معرض گلوتن قرار می‌گیرید. همچنین ممکن است مشکل دیگری داشته باشید، مانند:

• بیماری روده‌ای دیگر، مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یا کولیت میکروسکوپی
• مشکل در هضم برخی از انواع قند، مانند لاکتوز (نوعی که در محصولات لبنی یافت می‌شود) یا فروکتوز (نوعی که در میوه‌ها وجود دارد)
• باکتری بیش از حد در روده کوچک

2)بیماری سلیاک مقاوم به درمان

اگر به مدت 6 ماه تا یک سال از یک رژیم غذایی سخت بدون گلوتن پیروی می‌کنید و همچنان علائم بیماری سلیاک را دارید، ممکن است به بیماری سلیاک مقاوم به درمان مبتلا باشید. این نوع نادر تنها 1٪ تا 2٪ از افراد مبتلا به بیماری سلیاک را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آنها تقریباً همیشه 50 سال یا بیشتر سن دارند. اگر وضعیت شما به رژیم غذایی بدون گلوتن پاسخ ندهد، پزشک به دنبال مسائل دیگری می‌گردد که می‌تواند باعث علائم شما شود. هیچ درمان استانداردی برای بیماری سلیاک مقاوم به درمان وجود ندارد، بنابراین باید تحت نظر یک متخصص باشید.

درمان بیماری سلیاک

مهمترین راه برای درمان بیماری سلیاک، اتخاذ یک رژیم غذایی بدون گلوتن برای بقیه عمر است. بعد از اینکه چند هفته رژیم گرفتید، روده کوچک شما باید شروع به بهبودی کند و شما احساس بهتری خواهید داشت.

رژیم غذایی بیماری سلیاک

حتی مقادیر کم گلوتن می‌تواند مضر باشد. بنابراین باید از تمام غذاها و نوشیدنی‌هایی که حاوی گندم، چاودار یا جو هستند یا با آن تهیه می‌شوند، خودداری کنید. این بدان معناست که برچسب‌های غذاهای آماده یا فرآوری شده‌ای را که می‌خرید بخوانید و منوی رستوران‌ها را ببینید که چه غذاهایی فاقد گلوتن هستند. گاهی اوقات حتی غذاهایی که به طور طبیعی حاوی گلوتن نیستند در شرایطی تهیه یا بسته‌بندی می‌شوند که آنها را در معرض آن قرار می‌دهد.

به جای نان، ماکارونی، غلات و سایر نشاسته‌های تهیه شده با گندم، چاودار یا جو، می‌توانید موارد زیر را انتخاب کنید:

• برنج
• سیب زمینی و سیب زمینی شیرین
• ذرت و ذرت بوداده
• لوبیا
• آجیل
• جو دوسر
• ارزن
• کوینو
• آمارانت
• پاستا، نان و غلات که برچسب فاقد گلوتن دارند

همچنین:

• میوه‌ها و سبزیجات تازه، منجمد یا کنسرو شده را بدون نان و سس انتخاب کنید.
• گوشت، ماهی و مرغ را بدون مواد افزودنی به جای گوشت اغذیه فروشی یا سوسیس بخرید.
• از محصولات لبنی حاوی پرکننده یا افزودنی خودداری کنید (این مورد شامل برخی از محصولات لبنی کم چرب و بدون چربی و همچنین بستنی می‌شود).
• سوپ‌های خانگی، سس‌های سالاد و دسرها را انتخاب کنید.

گاهی اوقات گلوتن را در جایی که ممکن است انتظارش را ندارید پیدا کنید، مانند موارد زیر:

• سس سویا
• سرکه مالت
• مکعب‌های بویلون
• پنیر آبی
• مخلوط پودینگ

محصولات رایج مانند داروها و خمیردندان‌ها نیز می‌توانند حاوی گلوتن باشند، بنابراین مهم است که برچسب‌ها را بررسی کنید. یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما در طراحی و پایبندی به یک رژیم غذایی سالم بدون گلوتن کمک کند.

داروهای بیماری سلیاک

همچنین، موارد زیر را ممکن است پزشک تجویز کند:

• کورتیکواستروئیدها برای درمان هرگونه التهاب باقی مانده پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی یا بیماری سلیاک مقاوم. کورتون مانند قرص پردنیزولون
• داروها، مانند داپسون، برای درمان بثورات ناشی از بیماری سلیاک
• مکمل‌های ویتامین یا مواد معدنی در صورت کم خونی یا کمبودهای تغذیه‌ای جدی

چه زمانی برای پیگیری به پزشک مراجعه کنیم؟

می‌توانید انتظار داشته باشید که 3 تا 6 ماه پس از تشخیص بیماری سلیاک، قرار ملاقات بعدی را با پزشک خود داشته باشید. آنها علائم شما را بررسی می‌کنند، تعیین می‌کنند که آیا کمبود تغذیه‌ای دارید یا خیر، و احتمالاً یک آزمایش خون برای بررسی سطح آنتی بادی‌های سلیاک انجام می‌دهند.

یک سال پس از تشخیص، قرار ملاقات دیگری خواهید داشت. پزشک شما آزمایش خون را همراه با هر آزمایش دیگری که فکر می‌کند نیاز دارید تکرار می‌کند. هدف در این مرحله این است که تقریباً هیچ لنفوسیتی در خون شما وجود نداشته باشد.

پس از آن، قرار ملاقات‌های سالانه منظمی خواهید داشت تا ببینید رژیم بدون گلوتن شما چقدر خوب کار می‌کند و بررسی کنید که آیا علائمی از عوارض دارید یا خیر.

نتیجه‌گیری

بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که در آن بدن شما به گلوتن موجود در گندم، چاودار و جو واکنش غیرعادی نشان می‌دهد. اغلب تشخیص آن سخت است زیرا می‌تواند طیف وسیعی از علائم را ایجاد کند، یا اصلاً علائمی نداشته باشد. اما می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. درمان اصلی این است که تا آخر عمر از یک رژیم غذایی سخت بدون گلوتن پیروی کنید.

پرسش و پاسخ

1. بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی مزمن است که در آن مصرف گلوتن (پروتئینی موجود در گندم، جو و چاودار) باعث تحریک سیستم ایمنی بدن می‌شود و به پوشش داخلی روده کوچک آسیب می‌زند. این آسیب می‌تواند باعث مشکلات جذب مواد مغذی از غذا شود و به مشکلات جدی تغذیه‌ای و سلامتی منجر شود.

2. درمان بیماری سلیاک چیست؟

تنها درمان مؤثر برای بیماری سلیاک، پیروی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن است. این به معنی اجتناب کامل از مصرف غذاها و محصولات حاوی گلوتن است. باید از مصرف گندم، جو، چاودار و محصولات مرتبط با آن‌ها خودداری کرد. این امر شامل بسیاری از غذاهای آماده، سس‌ها، و حتی برخی از داروها و محصولات آرایشی نیز می‌شود. رعایت این رژیم می‌تواند به بهبود علائم و جلوگیری از آسیب‌های بیشتر به روده کوچک کمک کند.

3. آیا افراد مبتلا به بیماری سلیاک می‌توانند محصولات بدون گلوتن را به طور کامل مصرف کنند؟

بله، افراد مبتلا به بیماری سلیاک می‌توانند محصولات بدون گلوتن را به طور کامل مصرف کنند، اما باید بسیار دقت کنند که این محصولات به درستی تهیه شده و هیچگونه آلودگی با گلوتن نداشته باشند. محصولات با برچسب "بدون گلوتن" (gluten-free) باید مطابق با استانداردهای مشخصی تهیه شوند و محتوای گلوتن آن‌ها بسیار کم (کمتر از 20 قسمت در میلیون) باشد. این افراد باید از مصرف محصولات مشکوک یا آن‌هایی که به درستی برچسب‌گذاری نشده‌اند خودداری کنند و همیشه برچسب مواد غذایی را با دقت بررسی کنند. همچنین، باید آگاه باشند که برخی از غذاهای طبیعی مانند میوه‌ها، سبزیجات، گوشت و ماهی به طور طبیعی بدون گلوتن هستند و می‌توانند آن‌ها را بدون نگرانی مصرف کنند.

منبع: 

Celiac and Treatment