بررسی علائم، عوارض و درمان مسمومیت با دود

مسمومیت با دود چیست؟

مسمومیت با دود برخی اوقات بر اثر حوادثی مانند آتش سوزی (بدون اینکه دچار سوختگی پوستی شوند) یا قرار گرفتن در معرض دودهای مضر در محیط‌های صنعتی، ممکن است افراد را دچار مشکلات جدی کند. استنشاق مقادیر کم دود معمولاً عوارض جدی و پایداری ندارد. با این حال، اگر دود حاوی مواد شیمیایی سمی خاصی باشد یا به طور غیرمعمول متراکم باشد یا اگر فرد برای مدت طولانی در معرض استنشاق دود قرار بگیرد، ممکن است عوارضی را برای فرد بوجود آورد. حتی مواد معمولی خانگی مانند پلاستیک و پارچه در هنگام سوختن می‌توانند مواد شیمیایی سمی (محصولات سمی احتراق) تولید کنند.

مسمومیت با دود ممکن است برخی مشکلات رایج را ایجاد کند که عبارتند از:

• ایجاد تنگی نفس با مونوکسید کربن: مونوکسید کربن گازی است که در بسیاری از آتش سوزی‌ها تولید می‌شود. مونوکسید کربن هنگام استنشاق، از حمل اکسیژن توسط خون جلوگیری می‌کند تا بافت‌ها اکسیژن کافی دریافت نکنند .
• ایجاد مسمومیت در بدن با مواد شیمیایی سمی: بسیاری از مواد خانگی و صنعتی هنگام سوختن سیانید آزاد می‌کنند و باعث مسمومیت با سیانید می‌شوند.
• آسیب رساندن به نای، مجاری تنفسی و/یا ریه‌ها در اثر مواد شیمیایی سمی: استنشاق مواد شیمیایی آزاد شده در دود مانند کلرید هیدروژن، فسژن، دی اکسید گوگرد، مواد شیمیایی سمی آلدهید و آمونیاک می‌تواند باعث تورم و آسیب به نای و حتی ریه‌ها شود. در نهایت، مجاری تنفسی کوچک منتهی به ریه‌ها باریک می‌شوند و جریان هوا را بیشتر مسدود می‌کنند.
• سوزش دهان و گلو در اثر گازهای داغ: دود داغ معمولا فقط دهان و گلو را می‌سوزاند تا ریه‌ها را زیرا دود به سرعت خنک می‌شود. با این حال، یک استثنا بخار است که انرژی گرمایی بسیار بیشتری نسبت به دود حمل می‌کند و بنابراین می‌تواند مجاری هوایی در ریه‌ها را نیز بسوزاند.

Inhalation of chemicals released in the smoke, such as hydrogen chloride, phosgene, sulfur dioxide, toxic aldehyde chemicals, and ammonia, can cause swelling and damage to the windpipe (trachea) and even the lungs. Eventually, the small airways leading to the lungs narrow, further obstructing airflow

مسمومیت با انواع دودها

در شرایطی که افراد در محیط‌هایی در معرض دودهای مضر قرار می‌گیرند ممکن است دچار مسمومیت تنفسی با دود شوند. این عارضه به دلیل استنشاق مواد سمی و خطرناک موجود در دود رخ می‌دهد. بطور کلی برخی از موارد مهم مسمومیت تنفسی با دود شامل موارد زیر است:

مسمومیت با گاز مونوکسید کربن (CO)

مونوکسید کربن نوعی گاز بی‌بو و بی‌رنگ است  که در طی احتراق ناقص سوخت‌های حاوی کربن مانند گاز طبیعی، نفت سفید و چوب تولید می‌شود. میزان تولید آن در محدوده گاز در واقع بیشتر از دی اکسید نیتروژن است و در محیط‌های داخلی می‌تواند چندین برابر بیشتر از محیط‌های بیرون یافت شود. همچنین در بسیاری از آتش سوزی‌ها، بر اثر سوختن ناقص برخی سوخت‌ها تولید می‌شود و در صورتی‌که فرد در معرض آن قرار بگیرد، ترکیبات مضر این گاز به هموگلوبین خون متصل شده و از حمل اکسیژن توسط خون جلوگیری و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها را مختل می‌کند. بنابراین می‌توان گفت مونوکسید کربن نوعی گاز مضر است؛ زیرا به هموگلوبین خون متصل می‌شود و توانایی خون برای حمل اکسیژن را کاهش می‌دهد. این امر در رساندن اکسیژن به اندام‌های بدن اختلال ایجاد می‌کند. شایع‌ترین علائم قرار گرفتن در معرض CO عبارتند از: خستگی، سردرد، گیجی و سرگیجه به دلیل اکسیژن رسانی ناکافی به مغز.

مسمومیت با دی‌اکسید گوگرد (SO₂)

دی اکسید گوگرد گازی با بوی تند و تحریک‌کننده است که عمدتاً در دودهای صنعتی و سوخت‌های فسیلی یافت می‌شود. استنشاق این گاز می‌تواند به سیستم تنفسی آسیب برساند و باعث تحریک دستگاه تنفسی شود و علائمی چون تنگی نفس، سرفه، التهاب و تحریک مجاری تنفسی، سوزش گلو و چشم‌ها و در موارد شدیدتر برونشیت و مشکلات تنفسی مزمن ایجاد کند. مسمومیت با دی‌اکسید گوگرد (SO₂) افراد را دچار علائم شدید و خطرناکی می‌کند.

مسمومیت با دی‌اکسید نیتروژن (NO₂)

 این گاز عمدتاً از احتراق سوخت در خودروها، نیروگاه‌ها و دودهای صنعتی تولید می‌شود. این گاز باعث بروز اختلالات تنفسی می‌شود و می‌تواند التهاب ریه‌ها و مشکلات تنفسی مزمن ایجاد کند. مسمومیت با دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی داشته باشد. برخی از علائم مسمومیت با دی‌اکسید نیتروژن شامل موارد زیر است:

• تنگی نفس: اختلال در تنفس و احساس خفگی.
• سرفه: سرفه خشک یا همراه با خلط.
• سردرد: سردرد شدید و مداوم.
• سرگیجه و گیجی: احساس عدم تعادل.
• تهوع و استفراغ: حالت تهوع و استفراغ.
• ضعف و خستگی: ضعف و خستگی عمومی بدن.
• تحریک چشم‌ها و پوست: سوزش و تحریک چشم‌ها و پوست.
• درد قفسه سینه: درد و فشار در ناحیه قفسه سینه.
• تپش قلب: ضربان سریع و نامنظم قلب.
• کاهش هوشیاری: گیجی، بی‌حسی یا کاهش هوشیاری

مسمومیت با آمونیاک (NH₃)

آمونیاک گازی بی‌رنگ و با بوی تند است که در دودهای شیمیایی و صنعتی یافت می‌شود و می‌تواند باعث تحریک شدید دستگاه تنفسی و سوزش چشم‌ها و پوست شود. مسمومیت با آمونیاک می‌تواند به دلیل استنشاق یا تماس با این ماده سمی رخ دهد که می‌تواند به بافت‌های بدن آسیب برساند. برخی از علائم رایج مسمومیت با آمونیاک شامل تحریک شدید دستگاه تنفسی، سوزش و خارش بینی و گلو، تنگی نفس، سرفه‌های شدید و در موارد شدیدتر سوختگی‌های شیمیایی پوست و آسیب به چشم‌ها می‌شود.

مسمومیت با کلر (Cl₂)

 این گاز در صنعت و استخرهای شنا کاربرد دارد و استنشاق آن باعث تحریک شدید دستگاه تنفسی و بروز اختلالات تنفسی می‌شود. فردی که دچار مسمومیت با کلر (Cl₂) شده است با علائم زیر قابل تشخیص می‌باشد:

• تحریک دستگاه تنفسی: سرفه، تنگی نفس، احساس خفگی و سوزش گلو.
• تحریک چشم‌ها: التهاب، سوزش و آبریزش چشم‌ها.
• تحریک پوست: سوزش، قرمزی و در موارد شدیدتر سوختگی شیمیایی.
• درد قفسه سینه: درد و فشار در ناحیه قفسه سینه.
• تهوع و استفراغ: حالت تهوع و استفراغ.
• سرگیجه و سردرد: احساس سرگیجه و سردرد شدید.
• افزایش ضربان قلب: ضربان قلب نامنظم و سریع.

در صورتی که در معرض گاز کلر قرار داشته اید و این علائم را مشاهده می‌کنید، باید فوراً در محیط‌های باز برای دریافت اکسیژن قرار بگیرید و به پزشک مراجعه کنید. در صورت تماس با چشم‌ها و پوست، باید با آب فراوان شسته شوند.

مسمومیت با انواع دودهای شیمیایی

 علاوه بر گازهای مذکور، در سایر دودهای شیمیایی ممکن است مواد سمی دیگری نیز باشند که به دستگاه تنفسی و سایر ارگان‌های بدن آسیب می‌رسانند.

مسمومیت با دود آتش سوزی

دود آتش سوزی حاوی ذرات بسیار کوچکی است که هنگام استنشاق به اعماق ریه‌های شما وارد می‌شوند. این ذرات می‌توانند باعث تحریک و التهاب شوند که تا زمانی که کیفیت هوا بهبود یابد ادامه پیدا می‌کند. بیشتر علائم نسبتاً خفیف هستند و بدون مراقبت پزشکی قابل کنترل هستند که شامل گلودرد می‌باشد. استنشاق دود برای مدت کوتاه می‌تواند عوارض فوری ایجاد کند. دود چشم‌ها، بینی و گلو را تحریک می‌کند و بوی آن می‌تواند حالت تهوع آور باشد. مطالعات نشان می‌دهد که برخی از افرادی که در معرض دود شدید قرار می‌گیرند، تغییرات موقتی در عملکرد ریه دارند که تنفس را دشوارتر می‌کند. افراد همچنین می‌توانند تغییراتی در عملکرد قلب داشته باشند. 

 ذرات ریز، محرک سیستم تنفسی هستند و قرار گرفتن در معرض غلظت‌های بالا می‌تواند باعث بروز علائمی مانند سرفه مداوم، خلط، خس خس سینه و مشکل در تنفس شود. حتی در افراد سالم، قرار گرفتن در معرض ذرات ریز به طور بالقوه می‌تواند منجر به کاهش گذرا در عملکرد ریه و التهاب ریوی شود. سردرد. تنگی نفس، آسم یا تحریک ریه. ضربان قلب نامنظم، درد قفسه سینه یا خستگی از شایع‌ترین علائم مسمومیت تنفسی با دود آتش سوزی هستند.

علائم مسمومیت با دود

علائم مسمومیت ناشی از دودهای مختلف ممکن است متفاوت باشند. مسمومیت با گاز مونوکسید کربن شامل علائمی مانند سردرد، حالت تهوع، احساس خواب آلودگی، گیجی و کما است. در صورتی‌که فرد دچار آسیب به نای، مجاری تنفسی یا ریه‌ها شده باشد، علائمی مانند سرفه، خس خس سینه و/یا تنگی نفس نشان می‌دهد. این علائم ممکن است بلافاصله یا تا 24 ساعت بعد ظاهر شوند. سوختگی دهان و گلو ناشی از استشاق دود، باعث تورم می‌شود که می‌تواند تنفس را دشوار کند. افراد ممکن است دوده در دهان یا بینی داشته باشند، موهای بینی آویزان شده باشند، یا اطراف دهان دچار سوختگی شوند.

بنابراین مسمومیت تنفسی با دود بسته به نوع ماده سمی موجود در دود، می‌تواند شدت و نوع علائم متفاوت باشد. برخی از علائم شایع استنشاق دود شامل موارد زیر است:

• تنگی نفس: اختلال در تنفس و احساس خفگی.
• سرفه: سرفه خشک یا همراه با خلط.
• سردرد: سردرد شدید و مداوم.
• سرگیجه و گیجی: احساس ناپایداری و عدم تعادل.
• تهوع و استفراغ: حالت تهوع و استفراغ.
• ضعف و خستگی: احساس ضعف و خستگی عمومی.
• تحریک چشم‌ها و پوست: سوزش و تحریک چشم‌ها و پوست.
• درد قفسه سینه: درد و فشار در ناحیه قفسه سینه.
• تپش قلب: ضربان سریع و نامنظم قلب.
• کاهش هوشیاری: گیجی، بی‌حسی یا کاهش هوشیاری.

عوارض مسمومیت با دود

هنگامی‌که در معرض استنشاق دود قرار می‌گیرید، علاوه بر مشکلات آنی که ممکن است افراد را درگیر کند، احتمال بروز برخی عوارض جدی ناشی از آن وجود دارد. عوارض ممکن است بستگی به مدت زمان قرار گرفتن در معرض دود و نوع ترکیباتی که در دود وجود دارد، متفاوت باشد. برخی عوارض مسمومیت تنفسی با دود شامل موارد زیر است:

• مشکلات تنفسی: تنگی نفس، خس‌خس، سرفه‌های مزمن و ایجاد بیماری‌های تنفسی مانند آسم و برونشیت.
• آسیب به ریه‌ها: التهاب و تحریک ریه‌ها که می‌تواند به فیبروز ریوی (سفتی ریه‌ها) منجر شود.
• اختلالات قلبی: افزایش فشار خون و افزایش خطر مشکلات قلبی به دلیل کاهش اکسیژن در خون.
• آسیب به سیستم عصبی: سردرد، سرگیجه، گیجی و در موارد شدیدتر اختلالات شناختی و حافظه.
• مشکلات پوستی: تحریک و سوزش پوست و در موارد شدید سوختگی شیمیایی.
• مشکلات چشمی: التهاب، سوزش و آبریزش چشم‌ها که می‌تواند به آسیب‌های دائمی منجر شود.
• سرطان: قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض دودهای سمی می‌تواند خطر ابتلا به سرطان‌های ریه و دستگاه تنفسی را افزایش دهد.

تشخیص مسمومیت با دود

در صورت بروز مسمومیت تنفسی با دود، فرد باید سریعا جهت دریافت کمک‌های پزشکی اقدامات لازم را انجام دهد. اولین اقدام درمانی، معاینه توسط پزشک است تا میزان درگیر شدن فرد تشخیص داده شود و اقدامات لازم انجام شود. گاهی اوقات تنها معاینه پزشک است که برای افرادی که علائم کمی دارند یا بدون علائم هستند و فقط در معرض دود قرار گرفته اند، لازم است. در مرحله بعد اغلب، رادیوگرافی قفسه سینه ویا آزمایش خون انجام می‌شود. افراد مبتلا به علائم معمولاً نیاز به آزمایش هایی مانند آزمایش خون برای اندازه گیری سطح اکسیژن و مونوکسید کربن و عکسبرداری با اشعه ایکس قفسه سینه دارند. گاهی لازم است برای ارزیابی میزان آسیب ناشی از استنشاق دود در افرادی که علائم قابل توجهی دارند، پزشک ممکن است با استفاده از لارنگوسکوپ یا برونکوسکوپ (یک لوله قابل انعطاف برای بررسی نای، حنجره) را به داخل نای عبور دهد. از این طریق پزشک می‌تواند ریه‌ها را بررسی کند و میزان آسیب احتمالی به ریه را تشخیص دهد. 

درمان مسمومیت با دود و راه‌کارهای مدیریتی

اقدامات اولیه جهت بهبود علائم مسمومیت، به میزان و شدت مسمومیت و همچنین علل ایجاد آن در فرد بستگی دارد. برای تشخیص و پیگیری اقدامات درمانی، فرد باید سریعا اقدامات لازم برای دریافت کمک‌های پزشکی انجام دهد.

 درمان مسمومیت با دود بطور کلی با روش‌های ذیل انجام می‌شود:

• برای افرادی که در معرض استنشاق دود معمولی قرار گرفته اند، معمولا استفاده از ماسک اکسیژن توصیه می‌شود.
• برای افرادی که دچار سوختگی نای می‌شوند، پزشک از لوله تنفسی استفاده می‌کند.
• برای افرادی که دچار  مشکلات تنفسی می‌شوند، گاهی اوقات داروها و/یا دستگاه تنفس مصنوعی توصیه می‌شود.

افرادی که علائم ناشی از دود استنشاقی دارند، از طریق ماسک صورت اکسیژن دریافت می‌کنند. اگر مشکوک به سوختگی نای باشد، در صورتی‌که نای متورم شده و جریان هوا را مسدود کرده است، لوله تنفسی از طریق بینی یا دهان وارد می‌شود. اگر افراد شروع به خس‌خس سینه کنند، داروهایی که مجاری تنفسی کوچک را باز می‌کنند، مانند آلبوترول، معمولاً به صورت غباری که با اکسیژن ترکیب شده و از طریق ماسک صورت استنشاق می‌شود، تجویز می‌شود. اگر آسیب ریه باعث تنگی نفس شود که علیرغم استفاده از ماسک صورت و آلبوترول ادامه پیدا کند، ممکن است ونتیلاتور (دستگاه تنفس) ضروری باشد.

People who have symptoms caused by inhaled smoke are given oxygen through a face mask. If a tracheal burn is suspected, a breathing tube is inserted through the nose or mouth in case the trachea later swells and obstructs airflow

درمان مسمومیت با دود معمولاً شامل استفاده از اکسیژن خالص برای بهبود سطح اکسیژن خون و کاهش علائم تنفسی است. در مواردی که علائم التهابی شدید هستند، پزشک ممکن است داروهای ضد التهاب مانند استروئیدها و داروهای ضد احتقان برای کاهش التهاب و بهبود علائم تنفسی تجویز کند. همچنین، در صورت نیاز، داروهای ضد درد و آرام‌بخش نیز برای کنترل درد و تسکین علائم تجویز می‌شوند. در موارد شدید، مراقبت‌های بیمارستانی و درمان‌های پیشرفته‌تری مانند تهویه مکانیکی ممکن است لازم باشد. تمامی این درمان‌ها باید توسط پزشک متخصص انجام شود تا از ایمنی و اثر بخشی آنها اطمینان حاصل شود.

• راهکار دیگر درمان مسمومیت با دود استفاده از داروها می باشد. از جمله:
  • برای درمان تنگی نفس: اسپری دهانی آتروونت هر 8 ساعت یک پاف در دهان
  • برای درمان التهاب ریه: اسپری دهانی سروفلو 250 هر 8 ساعت یک پاف در دهان
  • برای درمان سوزش و آبریزش بینی: اسپری بینی آزمیکس اف هر 6 ساعت یک پاف در بینی
  • برای درمان سوزش و آبریزش چشم: قطره چشمی اولانتین هر 4 ساعت یک قطره در چشم
  • برای درمان مسمومیت تنفسی: کپسول دیپ لانگ ساپورت هر 8 ساعت یک عدد با معده پر
  • برای درمان سرفه: کپسول ژلوکاف هر 6 ساعت یک عدد و شربت برونکلد هر 6 ساعت یک قاشق غذاخوری

اقدامات پیشگیرانه مسمومیت با دود

به منظور جلوگیری از بروز مسمومیت تنفسی با دود و عوارض ناشی از آن رعایت نکات ایمنی و توجه به اقدامات پیشگیرانه حائز اهمیت می‌باشد. برخی اقدامات ضروری برای کنترل ایمنی توصیه می‌شوند که که مهمترین آنها استفاده از تهویه مناسب، نصب دستکاه هشداردهنده دود و مونوکسیدکربن، کنترل وسایل گرمایشی، تعمیرات وسایل گرمایشی و بخاری‌ها و شومینه‌ها و بررسی عملکرد صحیح آنها می‌باشند. همچنین استفاده از وسایل ایمنی مانند ماسک صورت در محیط‌های صنعتی، آموزش افراد جهت آشنایی با خطرات ناشی از قرار گرفتن در معرض دودهای مضر، برای جلوگیری از استنشاق دود و بروز مسمومیت با انواع دودها در موقعیت‌هایی که در معرض دودهای مضر  قرار می‌گیرید، ضروری هستند.

نتیجه گیری

مسمومیت تنفسی با دود زمانی رخ می‌دهد که در شرایط‌های مختلف، فردی به‌طور ناخواسته دود سمی یا مضر را استنشاق کند. اگر دود حاوی مواد شیمیایی سمی خاصی باشد یا اگر فرد برای مدت طولانی در معرض استنشاق دود قرار بگیرد، ممکن است مشکلات جدی برای سلامت فرد ایجاد کند. مشکلات تنفسی، اختلالات قلبی، مشکلات پوست و برخی سرطان‌ها از شایع‌ترین عوارض مسمومیت تنفسی با دود هستند. بنابراین رعایت نکات ایمنی مانند کنترل وسایل گرمایشی، تهویه مناسب و آموزش افراد برای آشنایی با خطرات دود به منظور پیشگیری از بروز این نوع مسمومیت توصیه می‌شود. در صورتی که در معرض استنشاق دودهای مضر قرار گرفتید، وارد محیط آزاد شوید تا اکسیژن کافی دریافت کنید و فورا جهت دریافت کمک‌های پزشکی اقدام نمائید.

پرسش و پاسخ

1. خطرات استنشاق دود برای چه افرادی بیشتر است؟

همه افراد باید از مناطق پر دود اجتناب کنند و در زمانی که نمی توان از سطوح بالای دود جلوگیری کرد، فعالیت بدنی را محدود کنند. افراد مبتلا به بیماری های قلبی عروقی یا تنفسی مانند آسم، کودکان خردسال و افراد مسن ممکن است بیشتر در معرض خطر عوارض ناشی از دود برای سلامتی باشند.

2. چگونه متوجه می‌شوید که استنشاق دود جدی است؟

مهمترین علائم استنشاق دود خصوصا علائم مسمومیت با مونوکسید کربن شامل سردرد، حالت تهوع، خواب آلودگی، گیجی و کما است. آسیب به نای، مجاری تنفسی یا ریه‌ها می‌تواند باعث سرفه، خس خس سینه و یا تنگی نفس شود. این علائم ممکن است بلافاصله یا تا 24 ساعت بعد ایجاد شوند.

3. برای درمان مسمومیت با دود چه روش‌هایی توصیه می‌شود؟

متخصصان پزشکی از روش‌های درمانی متعددی برای استنشاق دود استفاده می‌کنند که شامل موارد زیر هستند: اکسیژن رسانی: ممکن است اکسیژن را از طریق لوله تنفسی در بینی، ماسک یا لوله تنفسی در گلو دریافت کنید. اگر به دلیل تورم گلو یا سایر مشکلات مشکل تنفسی زیادی دارید، ممکن است به لوله تنفسی نیاز داشته باشید.

منبع

Smoke Inhalation Management Instructions