همه چیز درباره سلامت چشم

ساختار چشم

چشمان شما اندام‌های پیچیده‌ای با بخش‌های زیادی هستند که باید با هم کار کنند تا دید واضحی ایجاد کنند. بخش‌های اصلی ساختار چشم در ادامه توضیح داده شده است. مشکلات یا عملکرد نادرست در قسمت‌های مختلف چشم می‌تواند باعث بسیاری از بیماری‌های رایج چشم شود.

قرنیه

بخشی از چشم که به تمرکز نور کمک می‌کند، قرنیه نام دارد.

مجاری اشک

منافذ مجرای اشک در پلک بالا و پایین در گوشه داخلی هر چشم قرار دارند. عمدتاً اشک توسط غده اشکی تولید می‌شود و از پلک بیرونی و بالایی روی سطح چشم پخش می‌شود. اشک قرنیه شما را روان و پاک از زباله نگه می‌دارد. اشک از طریق مجاری اشک تخلیه می‌شود.

عنبیه و مردمک چشم

قسمت رنگی چشم شما عنبیه است. این ساختاری است که شامل ماهیچه‌هایی برای کنترل مردمک می‌باشد، که روزنه وسط چشم شما است. عنبیه میزان نوری که از مردمک وارد می‌شود را کنترل می‌کند.

عدسی و شبکیه چشم

عدسی پشت مردمک است. نور را روی شبکیه، سلول‌های حساس به نور در پشت کره چشم متمرکز می‌کند. شبکیه تصاویر را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند که به عصب بینایی شما ارسال می‌شود.

عصب بینایی

دسته‌ای ضخیم از رشته‌های عصبی که به پشت چشم شما متصل شده است، عصب بینایی می‌باشد. این عصب اطلاعات بصری را از شبکیه به مغز شما منتقل می‌کند.

عیوب انکساری

زمانی که چشمان شما نور را به درستی متمرکز نکنند، تاری دید را تجربه خواهید کرد. انواع عیوب انکساری عبارتند از:

• نزدیک بینی، یعنی زمانی که اجسام دور تار به نظر می‌رسند.
• دوربینی، یعنی زمانی که اشیاء نزدیک تار به نظر می‌رسند.
• آستیگماتیسم، که می‌تواند منجر به تاری دید شود، زیرا قرنیه شما کاملاً به شکل درست نیست تا نور را به چشم شما هدایت کند.
• پیرچشمی، مانند دوربینی است که به دلیل از بین رفتن خاصیت ارتجاعی عدسی چشم شما به دلیل افزایش سن ایجاد می‌شود.

معمولاً عینک، لنز یا جراحی می‌تواند این مشکلات را اصلاح کند.

گلوکوم

گلوکوم افزایش فشار مایع داخل چشم شما است. این بیماری می‌تواند باعث آسیب عصب بینایی شود. گلوکوم یکی از علل شایع نابینایی است. با توجه به منبع معتبر مؤسسه ملی چشم، خطر ابتلا به گلوکوم در شرایط زیر بیشتر است:

• افراد دارای سن بالای 40 سال
• سابقه خانوادگی داشتن این بیماری

آب مروارید

آب مروارید کدر شدن عدسی است که باعث تاری دید یا رنگی شدن دید می‌شود. افراد مبتلا به آب مروارید اغلب گزارش می‌دهند که "هاله" اطراف اشیایی را که به آنها نگاه می‌کنند، مشاهده می‌کنند، به ویژه در شب. در افراد مسن این عارضه بیشتر دیده می‌شود. با جراحی که عدسی آسیب دیده را با عدسی مصنوعی جایگزین می‌کند، می‌توان آب مروارید را درمان کرد.

دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD)

AMD زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های حساس به نور در ناحیه ماکولا شبکیه از بین برود. این سلول‌ها بخشی از چشم هستند که مسئول موارد زیر می‌باشند:

• ثبت آنچه می‌بینیم و ارسال اطلاعات به مغزمان
• دیدن جزئیات دقیق
• تمرکز کردن

این بیماری عمدتاً با افزایش سن مرتبط است، اما برخی از اشکال دژنراسیون ماکولا بر افراد جوان‌تر نیز تأثیر می‌گذارد. AMD باعث تاری دید به خصوص در مرکز میدان دید می‌شود.

آمبلیوپی

آمبلیوپی معمولاً به عنوان "تنبلی چشم" شناخته می‌شود. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که بینایی در چشم‌ها به درستی رشد نکرده باشد. این اتفاق در صورتی رخ می‌دهد که یکی از چشم‌ها در طول سال‌های حساس از تولد تا ۶ سالگی مانع از تولید تصاویر واضح شود. یک چشم ممکن است تحت تأثیر مشکلاتی مانند افتادگی پلک، تومور یا ناهماهنگی (استرابیسم) قرار گیرد که در سنین پایین اصلاح نمی شود. اگر یک کودک خردسال مشکلات بینایی داشته باشد یا اگر چشمانش در یک راستا نیستند، برای یک چشم پزشک ضروری است که آنها را ارزیابی کند تا اطمینان حاصل شود که این بیماری به درستی تشخیص داده شده و درمان می‌شود.

رتینوپاتی دیابتی

آسیب به عروق خونی شبکیه به دلیل دیابت، رتینوپاتی دیابتی نامیده می‌شود. این بیماری باعث ایجاد لکه‌های تاری یا تیره در میدان بینایی می‌شود و در نهایت می‌تواند منجر به نابینایی شود. بهترین راه برای جلوگیری از این عارضه این است که قند خون خود را مدیریت کنید و هر سال برای معاینه اتساع چشم به چشم پزشک مراجعه کنید. مراقبت مناسب می‌تواند عوارض را کاهش دهد.

جدا شدن یا پارگی شبکیه

هنگامی که شبکیه از پشت چشم شما جدا می‌شود، به آن شبکیه جدا شده می‌گویند. این بیماری باعث تاری دید و از دست دادن جزئی یا کامل بینایی می‌شود و باید به عنوان یک فوریت پزشکی درمان شود.

سندرم چشم خشک

خشکی چشم کمبود اشک است. این عارضه معمولاً به دلیل مشکل در مجاری اشک، پلک‌ها یا تشکیل اشک (مانند تولید کم یا تبخیر خیلی سریع) است. همچنین می‌تواند از عوارض جانبی برخی داروها باشد. این وضعیت می‌تواند باعث درد و تاری دید شود.

 مکمل‌هایی مفید برای سلامت چشم

مکمل‌های زیر برای برخی افراد مفید هستند:

1. ویتامین A

کمبود ویتامین A یکی از شایع‌ترین علل کاهش بینایی در جهان است. این ویتامین برای حفظ سلول‌های حساس به نور چشم که به عنوان گیرنده‌های نوری نیز شناخته می‌شوند، ضروری است. اگر ویتامین A کافی مصرف نکنید، بسته به شدت کمبود آن، ممکن است شب کوری، خشکی چشم یا حتی شرایط جدی‌تر را تجربه کنید. شکل فعال ویتامین A، معروف به رتینول، تنها در غذاهای حیوانی یافت می‌شود. غنی ترین منابع غذایی شامل جگر، زرده تخم مرغ و محصولات لبنی است. با این حال، بدن شما نیز می‌تواند برخی از ترکیبات گیاهی آنتی اکسیدانی را به رتینول تبدیل کند. اینها کاروتنوئیدهای پروویتامین A نامیده می‌شوند و به مقدار زیاد در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات وجود دارند. پروویتامین A کاروتنوئیدها به طور متوسط حدود 30 درصد از ویتامین A مورد نیاز افراد را تأمین می‌کنند. کارآمدترین آنها بتاکاروتن است که به مقدار زیاد در کلم پیچ، اسفناج و هویج یافت می‌شود.

2. لوتئین و زآگزانتین

لوتئین و زآگزانتین آنتی اکسیدان‌های زرد رنگ کاروتنوئیدی هستند که به عنوان رنگدانه‌های ماکولا شناخته می‌شوند. آنها در ماکولا، قسمت مرکزی شبکیه چشم، که لایه‌ای از سلول‌های حساس به نور در دیواره پشتی کره چشم است، متمرکز شده‌اند. لوتئین و زآگزانتین به عنوان یک ضد آفتاب طبیعی عمل می‌کنند. لوتئین و زآگزانتین معمولاً با هم در غذاها وجود دارند. اسفناج، کاهو، کلم پیچ، جعفری، پسته و نخود سبز از جمله بهترین منابع هستند. علاوه بر این، زرده تخم مرغ، ذرت شیرین و کدو تنبل نیز ممکن است دارای لوتئین و زآگزانتین بالایی باشند. در واقع، زرده تخم مرغ به دلیل داشتن چربی بالا، یکی از بهترین منابع محسوب می‌شود. کاروتنوئیدها وقتی با چربی مصرف شوند بهتر جذب می‌شوند، بنابراین بهتر است مقداری آووکادو یا روغن‌های سالم را به سالاد سبزیجات برگ دار خود اضافه کنید. مکمل حاوی این رنگدانه‌ها نیز به افزایش تراکم آنها در شبکیه چشم کمک می‌کند. آنها همچنین نور آبی و فرابنفش پر انرژی را که می‌تواند به چشم شما آسیب برساند، جذب می‌کنند.

3. روی

چشمان شما حاوی سطوح بالایی از روی است و روی به طور طبیعی در چشم شما یافت می‌شود. روی بخشی از بسیاری از آنزیم‌های ضروری از جمله سوپراکسید دیسموتاز است که به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می‌کند. همچنین به نظر می‌رسد که در تشکیل رنگدانه‌های بصری در شبکیه شما نقش دارد. به همین دلیل، کمبود روی ممکن است منجر به شب کوری شود. منابع غذایی طبیعی روی شامل صدف، گوشت، دانه کدو تنبل و بادام زمینی است. هنگام مصرف روی، جذب مس کمتر می‌شود. توصیه می‌شود روی با مکمل‌های مس ترکیب شود.

4. ویتامین B1 (تیامین)

ویتامین B1 برای سلامت چشمان شما ضروری است. شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه ویتامین B1 که همراه با سایر ویتامین‌ها مصرف می‌شود، ممکن است خطر ابتلا به آب مروارید را کاهش دهد، اما تحقیقات بیشتری لازم است. ویتامین B1 که به عنوان یکی از ویتامین‌های B ضد استرس شناخته می‌شود، التهاب را کاهش می‌دهد. همچنین ، تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که ممکن است برای درمان یووئیت، یک بیماری التهابی چشم که می‌تواند منجر به نابینایی شود، مؤثر باشد.

5. اسیدهای چرب امگا 3

رژیم غذایی اکثر افراد به مقدار کافی حاوی اسیدهای چرب امگا 3، که منبع اصلی آن ماهی است، نمی‌باشد. اسیدهای چرب امگا 3 با زنجیره بلند EPA و DHA برای سلامت چشم مهم هستند. DHA به مقدار زیاد در شبکیه یافت می‌شود، که می‌تواند به حفظ عملکرد چشم کمک کند. همچنین این ماده برای رشد مغز و چشم در دوران نوزادی مهم است و در کاهش التهاب و کمک به سلول‌های شبکیه و قرنیه در بهبود و بازسازی پس از آسیب ناشی از قرار گرفتن در معرض نور و افزایش سن نقش دارد. منبع معتبر تحقیقاتی نشان داده است که نوزادانی که شیر خشک آنها حاوی DHA است نسبت به نوزادانی که DHA به آنها داده نمی‌شود، دید بهتری دارند. بنابراین، کمبود DHA می‌تواند بینایی را مختل کند. شواهد همچنین نشان می‌دهد که مصرف مکمل‌های امگا 3 ممکن است برای افرادی که بیماری خشکی چشم دارند، مفید باشد. یک بررسی در سال 2023 نشان داد که مصرف مکمل‌های EPA و DHA به طور قابل توجهی علائم خشکی چشم را با افزایش تشکیل مایع اشک کاهش می‌دهد. اسیدهای چرب امگا 3 ممکن است به پیشگیری از سایر بیماری‌های چشمی نیز کمک کند. بهترین منبع غذایی EPA و DHA ماهی‌های چرب هستند. علاوه بر این، مکمل‌های امگا 3 مشتق شده از ماهی یا ریزجلبک‌ها به طور گسترده در دسترس هستند.  تعدادی از مطالعات منبع معتبر نشان می‌دهد که افرادی که بیشتر از دو اسید چرب امگا 3، DHA و ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) مصرف می‌کنند، کمتر به AMD مبتلا هستند. سطوح پایین اسیدهای چرب امگا 3 با سندرم چشم خشک و رتینوپاتی مرتبط است، بیماری که باعث آسیب پیشرونده به شبکیه می‌شود. 

6. ویتامین C

غلظت ویتامین C در زلالیه چشم 20 برابر بیشتر از پلاسمای خون است.سطح ویتامین C موجود در زلالیه با مصرف رژیم غذایی آن نسبت مستقیم دارد. به عبارت دیگر، می‌توانید غلظت آن را با مصرف مکمل‌ها یا خوردن غذاهای غنی از ویتامین C افزایش دهید. مقادیر زیادی ویتامین C در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات، از جمله فلفل دلمه‌ای، مرکبات، گواوا، کلم پیچ و کلم بروکلی یافت می‌شود.

7. ویتامین E

ویتامین E گروهی از آنتی اکسیدان‌های محلول در چربی است که از اسیدهای چرب در برابر اکسیداسیون مضر محافظت می‌کند. از آنجایی که شبکیه چشم  دارای غلظت بالایی از اسیدهای چرب است، مصرف کافی ویتامین E برای سلامت بهینه چشم مهم است. بهترین منابع غذایی ویتامین E شامل بادام، تخمه آفتابگردان و روغن‌های گیاهی مانند روغن بذر کتان است.

ارتقای سلامت چشم

چشم‌ها و بینایی شما تحت تأثیر عوامل زیادی از جمله ژنتیک و سن قرار دارند. حفظ یک سبک زندگی سالم و خوردن یک رژیم غذایی متعادل حاوی غذاهای غنی از آنتی اکسیدان می‌تواند به طور قابل توجهی به سلامت چشم شما کمک کند. رژیم غذایی همیشه باید منبع اصلی ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد. علاوه بر رژیم غذایی و مکمل ها، کارهای دیگری نیز وجود دارد که می‌توانید در خانه برای ارتقای سلامت چشم انجام دهید:

• اگر خانه شما خشک است از یک مرطوب کننده در خانه خود استفاده کنید. بسته به آب و هوای محل زندگیتان ممکن است فقط نیاز به استفاده فصلی یا استفاده از آن در طول سال داشته باشید.
• آب فراوان بنوشید. اگرچه توصیه‌ها بر اساس وزن متفاوت است، بزرگسالان باید روزانه تقریباً بین 1.5 لیتر تا 2 لیتر مایعات بنوشند.
• چشمان خود را با اشک مصنوعی مرطوب نگه دارید.
• از محیط‌هایی با هوای دارای گرد و غبار یا کثیف خودداری کنید.

نتیجه‌گیری

چشمان شما پیچیده هستند و دانستن قسمت‌های مختلف و نحوه عملکرد آنها مهم است. دانستن اینکه هر قسمت چگونه کار می‌کند می‌تواند به شما کمک کند مشکلات بینایی و علائم بیماری‌های رایج چشمی را بشناسید تا بتوانید زودتر درمان شوید و سلامت چشم خود را حفظ کنید. عادات سبک زندگی سالم، مانند پیروی از یک رژیم غذایی مغذی و ورزش منظم، ممکن است به پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های مزمن از جمله بیماری‌های چشمی کمک کند.

پرسش و پاسخ

1. چرا غربالگری منظم بینایی برای پیشگیری از بیماری‌های چشمی اهمیت دارد؟

غربالگری منظم بینایی برای تشخیص زودهنگام مشکلات چشم و پیشگیری از بروز عوارض جدی‌تر اهمیت زیادی دارد. بسیاری از بیماری‌های چشمی در مراحل اولیه علائم واضحی ندارند و ممکن است به تدریج باعث آسیب دائمی به بینایی شوند. با انجام معاینات منظم، پزشکان می‌توانند بیماری‌هایی مانند گلوکوم، دژنراسیون ماکولا و مشکلات مربوط به شبکیه را زودتر شناسایی کرده و درمان مناسبی را تجویز کنند. به‌ویژه برای افرادی که سابقه خانوادگی مشکلات چشمی دارند یا در معرض خطراتی مانند دیابت و فشار خون بالا هستند، غربالگری منظم ضروری است.

2. چه مواد غذایی برای بهبود سلامت بینایی مفید هستند و چرا؟

مواد غذایی غنی از ویتامین A، C، E و مواد معدنی مانند روی و سلنیوم به بهبود سلامت بینایی کمک می‌کنند. به عنوان مثال، هویج و سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج حاوی ویتامین A هستند که نقش مهمی در جلوگیری از خشکی چشم و بهبود عملکرد شبکیه دارند. مرکبات و توت‌ها منبع خوبی از ویتامین C هستند که می‌تواند به محافظت از چشم‌ها در برابر آسیب‌های ناشی از اکسیداسیون کمک کند. همچنین ماهی‌های چرب مانند سالمون و تن، دارای اسیدهای چرب امگا-۳ هستند که به کاهش خشکی چشم و تقویت سلامت شبکیه کمک می‌کنند.

3. چگونه می‌توان از خشکی چشم جلوگیری کرد و درمان‌های مؤثر چیست؟

خشکی چشم یکی از مشکلات شایع بینایی است که ممکن است به دلیل استفاده طولانی‌مدت از کامپیوتر، قرار گرفتن در معرض هوای خشک یا افزایش سن ایجاد شود. برای جلوگیری از خشکی چشم، می‌توان از تکنیک‌های "۲۰-۲۰-۲۰" استفاده کرد، به این معنا که هر ۲۰ دقیقه به مدت ۲۰ ثانیه به نقطه‌ای ۲۰ فوت (۶ متر) دورتر نگاه کنید. همچنین استفاده از اشک مصنوعی، افزایش مصرف آب و استفاده از مرطوب‌کننده‌های محیطی می‌تواند به بهبود این مشکل کمک کند. در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است داروهای تجویزی یا روش‌های درمانی دیگر را پیشنهاد کند.

4. چه علائم و نشانه‌هایی نشان دهنده وجود بیماری‌های جدی‌تر چشمی هستند که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند؟

برخی علائم نشان دهنده بیماری‌های جدی چشمی عبارتند از: کاهش ناگهانی بینایی، مشاهده لکه‌ها یا نورهای فلش‌مانند، درد شدید در چشم، قرمزی یا ترشح غیرعادی و دوبینی. این علائم ممکن است نشان‌دهنده مشکلاتی مانند گلوکوم حاد، پارگی شبکیه، عفونت چشم یا دژنراسیون ماکولا باشند. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، لازم است فوراً به چشم پزشک مراجعه شود تا مشکل در مراحل اولیه شناسایی و درمان شود.

5. آیا استفاده مکرر از عینک مطالعه می‌تواند باعث ضعیف‌تر شدن چشم شود؟

خیر، استفاده مکرر از عینک مطالعه باعث ضعیف‌تر شدن چشم نمی‌شود. عینک فقط به تصحیح مشکل بینایی کمک می‌کند و تأثیری بر قدرت چشم‌ها ندارد. ضعف بینایی معمولاً به دلایل دیگری از جمله افزایش سن یا تغییرات در ساختار چشم به وجود می‌آید. استفاده درست از عینک مناسب می‌تواند از خستگی چشم جلوگیری کرده و کیفیت بینایی را بهبود بخشد.

منبع:

All About Eye Health