تابستان بدون گرمازدگی! توصیه‌های ویژه را جدی بگیرید
با نزدیک شدن فصول گرما و به‌ویژه تابستان، اغلب افراد ممکن است در مورد بیماری‌ها و عارضه‌هایی که ممکن است براثر گرمای هوا آنها را درگیر کند، دچار نگرانی شوند. بنابراین اغلب افراد و والدین به این فکر هستند که چگونه می‌توانند خود و فرزندانشان را در هوای گرم ایمن نگه دارند. یکی از جدی‌ترین عارضه‌های ناشی از گرمای هوا، به‌عنوان گرمازدگی شناخته می‌شود.
گرمازدگی وضعیتی است که در اثر گرمای بیش از حد بدن ایجاد می‌شود که معمولاً به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در معرض - یا فعالیت بدنی در دمای بالا است. اگر دمای بدن شما به 40 درجه سانتیگراد یا بالاتر برسد و معمولاً در ماه‌های گرم تابستان تجربه شود، گرمازدگی می‌تواند رخ دهد. برای مصونیت خود و فرزندان در برابر این عارضه، یکی از مهمترین کارهایی که می‌توانید به عنوان والدین انجام دهید این است که محیط و محل زندگی را برای خود و کودکان به اندازه کافی خنک دارید تا از گرمازدگی جلوگیری کنید. این مقاله با مرور جامع عوامل موثر در بروز گرمازدگی، علائم رایج و پروتکل‌های درمانی گرمازدگی، گامی موثر در جهت افزایش آگاهی و بهبود مدیریت و پیشگیری این فوریت پزشکی مهم برداشته است.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
- چگونگی بروز گرمازدگی
- چگونگی کاهش دمای بدن
- تنظیم حرارت
- تعریق بدن
- چه عواملی باعث گرمازدگی می‌شوند؟
- انواع گرمازدگی
- گرمازدگی ناشی از شرایط بدنی (کلاسیک)
- گرمازدگی ناشی از فعالیت
- علائم گرمازدگی
- عوامل خطر
- علائم گرمازدگی در کودکان چیست؟
- گرمازدگی در سالمندان
- چه افرادی بیشتر در معرض گرمازدگی قرار دارند؟
- راهکارهای درمان گرمازدگی
- درمان خانگی گرمازدگی
- پیشگیری از بیماریهای مرتبط با گرما
- نتیجه گیری
- پرسش و پاسخ
چگونگی بروز گرمازدگی
گرمازدگی ( Heat Stroke) و سایر شرایط سلامتی مربوط به گرما، زمانی رخ می‌دهد که بدن در معرض سطوح بالایی از گرما قرار می‌گیرد و قادر به خنک کردن خود نیست. گرمازدگی شدیدترین نوع بیماری مرتبط با گرما (هیپرترمی) است. زمانی اتفاق می افتد که بدن شما بیش از حد گرم می‌شود و نمی‌تواند خنک شود. اگر در یک فضای بسیار گرم باشید، مانند خانه‌ای بدون تهویه مطبوع، یا اگر فعالیت بدنی شدیدی را برای مدت طولانی انجام می‌دهید که گرمای زیادی در بدن ایجاد می‌کند، احتمال بروز گرمازدگی وجود دارد.
اگر بخواهیم مکانیسم گرمازدگی را از لحاظ علمی بررسی کنیم؛ می‌توان گفت که مکانیسم بیماری‌زای اولیه گرمازدگی شامل انتقال از یک فاز تنظیم کننده حرارت قابل جبران (که در آن اتلاف گرما از افزایش گرما بیشتر است) به فاز غیرقابل جبران (که در آن افزایش گرما بیشتر از تلفات گرما است) است، زمانی که برون ده قلبی برای مقابله با نیازهای تنظیم حرارت بالا کافی نیست. چند مرحله آسیب گرمایی وجود دارد و گرمازدگی جدی‌ترین مرحله است که اگر دمای بدن به 104 فارنهایت (40 درجه سانتیگراد) یا بالاتر برسد، ممکن است اتفاق بیفتد. مهمترین راه‌کاری که در هنگام مواجه شدن با وضعیت گرمازدگی توصیه می‌شود، کاهش دمای بدن می‌باشد که در ادامه مطالب توضیحاتی در مورد آن ارائه شده است.
چگونگی کاهش دمای بدن
در هنگام مواجه شدن با شرایط گرما، بدن به‌طور طبیعی با روش‌های مختلفی می‌تواند دمای خود را کاهش دهد که در ادامه مطالب به نحوه انجام این فرایند اشاره شده است:
تنظیم حرارت
به طور معمول بدن انسان می‌تواند دمای خود را با وجود دمای متفاوت خارج از محیط حفظ کند. به این روند، تنظیم حرارت می‌گویند. دمای طبیعی پوست 32-34 درجه سانتیگراد (89.6-93.2 درجه فارنهایت) است. بدن به‌طور معمول از برخی تکنیک‌ها برای خنک کردن خود هنگام افزایش دمای بدن استفاده می‌کند. این موارد عبارتند از:
- تبخیر؛ زمانی که بدن عرق تولید می‌کند که تبخیر شده و بدن را خنک می‌کند
- ساطع شدن گرما از بدن به صورت امواج
- جریان‌های همرفتی؛ هوای خنک یا آبی که برای خنک کردن، از روی پوست می‌گذرد
- رسانایی؛ هنگامی که یک جسم سردتر با بدن تماس پیدا می‌کند و گرما را می‌گیرد
تعریق بدن
وقتی دمای محیط بالاتر از دمای بدن می‌باشد، تعریق اولین و مهمترین راه خنک کردن بدن است. تعریق توسط بخشی از مغز به‌نام هیپوتالاموس تنظیم می‌شود. این قسمت مانند یک ترموستات عمل می‌کند و در پاسخ به گرمای بیش از حد محیط، تعریق را تحریک می‌کند. همچنین از بدن می‌خواهد که وقتی بدن خنک است، تعریق را متوقف کند. اگر هوای محیط از آب اشباع نشود، عرق، تبخیر شده و سطح بدن را خنک می‌کند. تبخیر 1.7 میلی لیتر عرق، 1 کیلو کالری انرژی گرمایی مصرف می‌کند. در بهترین حالت، تعریق می‌تواند حدود 600 کیلوکالری گرما را در ساعت دفع کند.
کمبود شدید تعریق بدن ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- کم آبی بدن و کمبود آب بدن
- پوشیدن لباس‌هایی بدون قابلیت گردش هوا و لباس‌های تنگ
این موارد ممکن است منجر به افزایش دمای مرکزی بدن شود، زیرا بدن نمی‌تواند خود به خود خنک شود. بنابراین نه تنها دمای محیط، بلکه عوامل دیگری مانند هوای مرطوب و فعالیت بدنی نیز ممکن است منجر به گرمازدگی شود.
چه عواملی باعث گرمازدگی می‌شوند؟
بطور معمول، عارضه گرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که مکانیسم‌های تنظیم حرارت و دمای بدن به دلیل قرارگیری طولانی‌مدت در معرض محیط‌های گرم و مرطوب یا فعالیت بدنی شدید در هوای گرم دچار اختلال شوند. کارشناسان مهمترین علل بروز گرمازدگی را افزایش دمای محیط، افزایش رطوبت محیط که مانع تعریق مؤثر می‌شود، کم‌آبی بدن ناشی از عدم مصرف مایعات به مقدار کافی، پوشیدن لباس‌های ضخیم یا بدون قابلیت گردش هوا و فعالیت جسمانی و فیزیکی شدید بدون داشتن استراحت کافی، عنوان کرده‌اند. همچنین، برخی گروه‌های پرخطر مانند سالمندان، کودکان، بیماران قلبی، مبتلایان به دیابت و افرادی که داروهای خاص مانند دیورتیک‌ها و آنتی‌هیستامین‌ها مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض خطر گرمازدگی قرار دارند. همه این عوامل می‌توانند منجر به تجمع گرمای بیش از حد در بدن و در نتیجه اختلال در عملکرد اندام‌های حیاتی شوند.
انواع گرمازدگی
گرمازدگی به دو نوع گرمازدگی کلاسیک و گرمازدگی ناشی از فعالیت تقسیم می‌شود.
گرمازدگی ناشی از شرایط بدنی (کلاسیک)
گرمازدگی ناشی از شرایط بدنی یا کلاسیک معمولاً نوزادان و نوزادان زیر دو سال، افراد مسن و مبتلایان به بیماریهای طولانی مدت مانند دیابت، بیماری قلبی و کلیوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این نوع گرمازدگی معمولا در طول موج‌های گرما و هوای گرم دیده می‌شود.
گرمازدگی ناشی از فعالیت
از سوی دیگر، گرمازدگی ناشی از فعالیت شامل افزایش دمای مرکزی بدن ناشی از فعالیت بدنی شدید در هوای گرم است و ممکن است بر افراد جوان‌تر تأثیر بگذارد، به‌ویژه اگر فعالیت بدنی شدیدی را در شرایط وضعیت هوایی گرم برای مدت طولانی انجام دهند. این گرمازدگی معمولاً در بین ورزشکاران، پرسنل نظامی، آتش نشانان و کارگران ساختمانی و کارگران یدی که در زیر نور خورشید کار می‌کنند، دیده می‌شود. هر فردی که در هوای گرم ورزش می‌کند یا فعالیتی را انجام می‌دهد ممکن است دچار گرمازدگی ناشی از فعالیت شود. همچنین اگر به دمای بالا عادت نداشته باشید، به احتمال زیاد این اتفاق می افتد.
علائم گرمازدگی
هنگامی‌که افراد در شرایط گرمازدگی قرار می‌گیرند، در مراحل اولیه با برخی علائم مواجه خواهند شد. این افراد، تغییرات در وضعیت ذهنی یا رفتار، مانند گیجی، آشفتگی و گفتار نامفهوم، پوست گرم و خشک یا تعریق شدید، حالت تهوع و استفراغ و برافروختگی پوست را تجربه خواهند کرد. شایع‌ترین علائم گرمازدگی عبارتند از:
- سردرد مداوم
- تشنگی
- از دست دادن اشتها
- دمای بالای 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر
- حالت تهوع و گرفتگی در معده
- گرفتگی در اندام‌ها
- سرگیجه و گیجی
- تعریق بیش از حد
- پوست رنگ پریده
- تنفس سریع و/یا نبض سریع
با مشاهده علائم فوق یا تشدید علائم، حتما به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه نمائید.
عوامل خطر
عارضه گرمازدگی ممکن است در افراد مختلف مشاهده شود، اما عوامل متعددی خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند:
- سن، توانایی مقابله با گرمای شدید به قدرت سیستم عصبی مرکزی بستگی دارد.
- ورزش در هوای گرم.
- قرار گرفتن ناگهانی در هوای گرم.
- کمبود تهویه مطبوع.
- برخی داروهای خاص.
- برخی از شرایط سلامتی.
علائم گرمازدگی در کودکان چیست؟
گرمازدگی در کودکان به روشی مشابه در بزرگسالان خود را نشان می‌دهد. با این حال، کودکان و نوجوانان (نوزادان و کودکان زیر دو سال) نیز مستعد ابتلا به این عارضه هستند، زیرا تعریق آنها کمتر است و بیشتر تحت تاثیر کم آبی بدن قرار می‌گیرند. بنابراین بیشتر از بزرگسالان در برابر گرمازدگی آسیب پذیر هستند، زیرا با فعالیت، گرمای بیشتری تولید می‌کنند و تعریق آنها کمتر می‌باشد. به عنوان والدین، آگاهی از علائم گرمازدگی در کودکان و درک چگونگی پیشگیری از آن ضروری است. گرمازدگی در کودکان معمولا با این علائم همراه است: دمای بدنی که به طور خطرناکی بالا می رود - بالای 104 درجه فارنهایت. عدم تعریق. سردرگمی، گیجی. پوست برافروخته و گرم و خشک. (پوست ممکن است خیس باشد.)
گرمازدگی در سالمندان
در افراد مسن و کسانی که دچار بیماریهای زمینه‌ای طولانی مدت هستند، تنظیم حرارت مغز کافی نیست. این امر، این افراد را در معرض خطر بیشتری برای گرمازدگی قرار می‌دهد. خطر گرمازدگی بیشتر در زنان مسن بیشتر از مردان مسن اتفاق می‌افتد. این ممکن است به این دلیل باشد که آنها غدد عرق کمتری نسبت به مردان دارند.
چه افرادی بیشتر در معرض گرمازدگی قرار دارند؟
گروه‌های پرخطر عبارتند از:
- کسانی که به بیماری آلزایمر مبتلا هستند
- بیماران معلول و بستری
- نوزادان و کودکان
- کسانی که بیش از حد الکل مصرف کرده اند - زیرا الکل باعث کم آبی بدن می‌شود.
- کسانی که بی اشتهایی دارند
- کسانی که فیبروز کیستیک دارند
- کسانی که صرع دارند
- کسانی که دیابت بی مزه دارند
- افرادی که گاستروانتریت و اسهال دارند
- کسانی که به بیماری پارکینسون مبتلا هستند
- افرادی که پرکاری تیروئید و تیروتوکسیکوز دارند
- کسانی که سطح پتاسیم خونشان پایین است و غیره
- افرادی که چاق هستند
- کسانی که زمانی که در یک جلسه فعالیت بدنی غیرعادی قرار می‌گیرند، عادت به فعالیت ندارند
- کسانی که لباس های تنگ، غیر نخی و نامناسب می‌پوشند
- بی‌خوابی و کم خوابی
- کسانی که دچار اختلال عملکرد غدد عرق هستند
علاوه بر این، برخی از داروها نیز خطر بیماریهای مرتبط با گرما را افزایش می‌دهند و شامل داروهای سوء مصرفی هستند، مانند:
- آمفتامین‌ها (اسپید و کریستال مت)
- کوکائین
- دی اتیل آمید اسید لیسرژیک (LSD)
- فن سیکلیدین (PCP)
- اکستازی و غیره
داروهایی که خطر گرمازدگی را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- داروهای ضد روان پریشی که برای درمان اختلالات روانی استفاده می‌شود
- آرام بخش‌هایی مانند بنزودیازپین‌ها
- مسدود کننده‌های بتا و مسدود کننده‌های کانال کلسیم و دیورتیک‌ها یا قرص‌های آب مورد استفاده در درمان بیماریهای قلبی و فشار خون بالا
- آنتی کولینرژیک‌ها
- آلفا آدرنرژیک (مورد استفاده در فشار خون بالا)
- آنتی هیستامین‌ها (مورد استفاده در آلرژی)
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای و مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) (هر دو در اختلالات افسردگی استفاده می‌شوند)
- آسپرین
- لیتیوم (عامل تثبیت کننده خلق و خو)
راهکارهای درمان گرمازدگی
گرمازدگی ممکن است برای همه افراد اتفاق افتد و با توجه به شرایط ویژه هر فرد، مانند سن، وضعیت و شرایط سلامت بدنی و …، ممکن است خطرناک باشد. بنابراین آگاهی از اقدامات لازم و راهکارهای اولیه در هنگام مواجه شدن با این عارضه، بسیار ضروری می‌باشد. در هنگام مواجه شدن با گرمازدگی، اقدمات زیر توصیه می‌شود:
- از شرایط و محیط گرما خارج شوید و به یک منطقه خنک‌تر در داخل خانه یا منطقه سایه دار در خارج از منزل بروید.
- دراز بکشید و پاها را بالا بیاورید.
- لباس‌های آزاد و خنک بپوشید یا خارج کنید.
- از هر طریقی که می‌توانید بدن خود را خنک کنید شروع به خنک شدن کنید: از اسپری آب خنک استفاده کنید، از اسفنج یا پارچه خنک و مرطوب بر روی پوست بدن خود استفاده کنید. لباس‌ها و پوست خود را خیس کنید، دوش یا حمام خنک بگیرید، کمپرس یخ یا یخ خرد شده را در یک حوله مرطوب روی گردن، کشاله ران و زیر بغل قرار دهید.
- در صورت امکان جرعه های کوچک آب بنوشید.
بطور کلی راه‌های فوری برای کاهش گرمای بدن عبارتند از:
- مایعات سرد بنوشید.
- یک دوش خنک بگیرید.
- لباس های سبک و گشاد بپوشید.
- از کمپرس خنک کننده استفاده کنید.
- از نوشیدنی‌های کافئین دار یا قندی خودداری کنید.
- در یک محیط خنک استراحت کنید.
- میوه‌ها و سبزیجات تازه بخورید.
- تمرینات تنفسی را انجام دهید.
درمان خانگی گرمازدگی
بدن فرد را با پارچه خنک و مرطوب خنک نگه دارید. اگر فرد هوشیار است، آب خنک، نوشیدنی ورزشی حاوی الکترولیت یا نوشیدنی غیرالکلی دیگر بدون کافئین به او بدهید. اگر فرد هوشیاری خود را از دست داد و هیچ نشانه‌ای از گردش خون مانند تنفس، سرفه یا حرکت نشان نداد، CPR ( احیای قلبی ریوی) را شروع کنید.
پیشگیری از بیماریهای مرتبط با گرما
به‌منظور پیشگیری از احتمال بروز گرمازدگی برای خود یا دیگران، برخی اقدامات ضروری توسط کارشناسان توصیه می‌شود که برای آگاهی بیشتر شما، در ادامه مطالب، آورده شده اند:
- لباس مناسب بپوشید. لباس‌های سبک و گشاد را انتخاب کنید.
- در محل سکونت و در داخل خانه یا هر محیطی که هستید، دمای محیط و هوا را خنک نگه دارید. تا حد امکان در مکانی با تهویه مطبوع بمانید.
- در فصول گرما، بچه‌ها یا افراد دیگر را به مدت طولانی در ماشین رها نکنید.
- فعالیت‌های خارج از منزل را با دقت برنامه ریزی کنید و از قرار گرفتن غیرضروری در هوای گرم اجتناب کنید.
- کارهای خود را ( خصوصا در شرایط گرما) با سرعت ملایم انجام دهید.
- از ضد آفتاب استفاده کنید.
- از خوردن غذاهای گرم و سنگین خودداری کنید.
نتیجه گیری
گرمازدگی به عنوان یک فوریت پزشکی ناشی از اختلال در سیستم تنظیم حرارت بدن، نیازمند توجه جدی هم از جنبه پیشگیری و هم درمان می‌باشد. مطالعات نشان می‌دهند که برخی راهکارهای پیشگیرانه شامل اجتناب از قرار گرفتن در معرض گرما، حفظ هیدراتاسیون کافی، استفاده از پوشش مناسب خنک و آزاد و توجه به گروه‌های پرخطر می‌تواند به میزان قابل توجهی از بروز موارد گرمازدگی بکاهد. از سوی دیگر، تشخیص سریع علائم و انجام مداخلات درمانی به موقع شامل خنک‌سازی فیزیکی، جبران مایعات و الکترولیت‌ها و در موارد شدید مراقبت‌های پزشکی ویژه، از بروز عوارض جدی جلوگیری می‌نماید. با توجه به تغییرات اقلیمی جهانی و افرایش گرما در جهان، توسعه برنامه‌های آموزشی و افزایش آگاهی عمومی در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد. مطالعات آینده می‌توانند بر ارزیابی اثربخشی روش‌های جدیدتر پیشگیری و درمان گرمازدگی متمرکز شوند.
پرسش و پاسخ
1. چه مکمل‌هایی برای گرمازدگی مفید هستند؟
گرمای شدید می تواند شرایطی مانند گرمازدگی و گرمازدگی ایجاد کند. این خطر برای افرادی که دارای بیماری های مزمن هستند که بر نحوه تنظیم دمای بدن آنها تأثیر می گذارد، می تواند افزایش یابد. مکمل های تنظیم کننده گرما مانند منیزیم، الکترولیت ها و اسیدهای چرب امگا 3 ممکن است به بدن شما در مدیریت گرما کمک کنند.
2. نشانه‌های گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی یک وضعیت تهدید کننده زندگی است که در آن گرما بر توانایی بدن شما برای مدیریت دمای خود غلبه می‌کند. علائم شامل سرگیجه، غش، تاری دید، تکلم نامفهوم و گیجی است. گرمازدگی باعث کاهش جریان خون و آسیب به اندام‌های حیاتی می‌شود.
3. برای رفع گرمازدگی چکار کنیم؟
به منظور بهبود و رفع گرمازدگی، توصیه می‌شود اقدامات سریع و مؤثری انجام شود تا بدن به حالت عادی بازگردد و از عوارض جدی مانند گرمازدگی شدید (هایپرترمی) یا شوک گرمایی جلوگیری شود. در ادامه مطالب، مراحل ضروری آورده شده است:
- انتقال فرد به محیط خنک و سایه
- کاهش دمای بدن (کمپرس آب سرد، خیس کردن پوست با آب خنک (نه یخ) به‌ویژه روی گردن، زیر بغل، کشاله ران و پشت زانوها، پوشیدن لباس آزاد و خنک)
- نوشیدن مایعات خنک و الکترولیت‌دار ( آب خنک، آبمیوه رقیق یا نوشیدنی‌های الکترولیتی)
- استراحت و دراز کشیدن
- استفاده از روش‌های طبیعی خنک‌کننده (استفاده از شربت نعناع یا عرق کاسنی)
منبع
