عوامل خطر بیماری سنگ کلیه و روش‌های درمانی

علائم سنگ کلیه و نشانه‌هایی که نباید نادیده گرفت

 معمولاً تا زمان حرکت سنگ در کلیه یا به سمت لوله‌های حالب (میزنای)، علائم سنگ کلیه قابل تشخیص نمی‌باشد. میزنای‌ها، لوله‌هایی هستند که کلیه‌ها و مثانه را به هم متصل می‌کنند. اگر سنگ کلیه در میزنای‌ها باقی بماند، ممکن است جریان ادرار را مسدود کند و باعث تورم کلیه و اسپاسم میزنای شود؛ که می‌تواند بسیار دردناک باشد. در این مرحله، ممکن است علائم سنگ کلیه را که شامل موارد زیر می‌شود، تجربه کنید:

• درد شدید در پهلو، پشت و زیر دنده‌ها
• دردی که به قسمت تحتانی شکم و کشاله ران می‌رسد
• دردی که به صورت موج ناگهانی وارد شده و شدت آن در نوسان است
• درد یا احساس سوزش هنگام ادرار کردن

سایر علائم سنگ کلیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای
• ادرار کدر یا بدبو
• نیاز مداوم به ادرار کردن، دفع ادرار بیشتر از حد معمول یا ادرار کردن در مقادیر کم
• تهوع و استفراغ
• تب و لرز در صورت وجود عفونت
• از علائم سنگ کلیه، درد ناشی ازحرکت سنگ در کلیه که ممکن است با حرکت سنگ در دستگاه ادراری شما، شدت آن تغییر کرده و افزایش یابد.

علائم سنگ کلیه

علل تشکیل سنگ در دستگاه ادراری

عوامل اصلی تشکیل سنگ در دستگاه ادراری هنوز مشخص نشده، اگرچه عوامل متعددی ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند. این بیماری زمانی تشکیل می‌شود که ادرار شما حاوی مواد تشکیل‌دهنده کریستال -مانند اگزالات کلسیم و اسید اوریک- بیشتر از مایع موجود در ادرار باشد که می‌تواند رقیق شود. در عین حال، ادرار شما ممکن است فاقد موادی باشد که از چسبیدن کریستال‌ها به هم جلوگیری نموده و محیطی ایده‌آل برای تشکیل سنگ در دستگاه ادراری فراهم می‌کند.

انواع سنگ‌های کلیه

شناخت نوع سنگ‌های کلیه، به تعیین علت تشکیل آن کمک نموده و ممکن است در یافتن راهکارهای چگونگی کاهش خطر ابتلا به بیماری مؤثر باشد.

انواع سنگ کلیه عبارتند از:

• سنگ‌های کلسیمی : اغلب سنگ‌های کلیه، از نوع کلسیمی بوده که معمولاً به شکل اگزالات کلسیم هستند. اگزالات ماده‌ای است که روزانه توسط کبد ساخته شده یا از رژیم غذایی شما جذب می‌شود. برخی از میوه‌ها و سبزیجات و همچنین آجیل و شکلات دارای محتوای اگزالات بالایی هستند. عواملی مانند رژیم غذایی، دوزهای بالای ویتامین D، جراحی بای‌پس روده و چندین اختلال متابولیک باعث افزایش غلظت کلسیم یا اگزالات در ادرار می‌شوند.
• سنگ‌های کلسیمی : ممکن است به‌شکل فسفات کلسیم نیز تشکیل شوند. این نوع سنگ، اغلب در شرایط متابولیک مانند اسیدوز توبولار کلیوی، تشکیل می‌شود. همچنین ممکن است با داروهای خاصی که برای درمان میگرن یا تشنج استفاده می‌شوند، مانند توپیرامات (Topamax، Trokendi XR، Qudexy XR)، مرتبط باشد.
• سنگ‌های استروویت : در صورت وجود عفونت دستگاه ادراری، سنگ‌های استروویت تشکیل می‌شوند. گاهی اوقات این سنگ‌ها با علائم سنگ کلیه به‌طور نامحسوس، قابلیت رشد سریع در بدن بیمار را داشته و بسیار بزرگ می‌شوند.
• سنگ‌های اسید اوریک : سنگ‌های اسید اوریک در افرادی که به دلیل اسهال مزمن یا سوء جذب، مایعات زیادی از دست می‌دهند، افرادی که رژیم غذایی غنی از پروتئین داشته و افراد مبتلا به دیابت یا سندرم متابولیک، تشکیل می‌شوند. برخی عوامل ژنتیکی نیز ممکن است خطر ابتلا به سنگ‌های اسید اوریک را افزایش دهند.
• سنگهای سیستین : این سنگ‌ها در افراد مبتلا به یک اختلال ارثی به نام سیستینوری تشکیل شده که باعث دفع مقدار زیادی اسید آمینه خاص توسط کلیه‌ها می‌گردد.

عوامل خطر

عواملی که خطر ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• سابقه خانوادگی یا شخصی : اگر فردی در خانواده شما علائم سنگ کلیه داشته، احتمال بروز آن در شما نیز بیشتر است. اگر سابقه قبلی این بیماری را داشته باشید، در معرض خطر مجدد درگیرشدن به بیماری قرار دارید.
• کم آبی بدن : عدم نوشیدن آب کافی در روز، می‌تواند خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهد. افرادی که درمحیط گرم و خشک زندگی می‌کنند و کسانی که میزان تعرق زیادی دارند، ممکن است بیشتر از دیگران در معرض خطر این بیماری باشند. 
• رژیم‌های غذایی خاص : داشتن رژیم غذایی سرشار از پروتئین، سدیم (نمک) و قند ممکن است خطر ابتلا و علائم سنگ کلیه را افزایش دهد. این امر به ویژه در مورد رژیم غذایی با سدیم بالا، صادق است.
• مصرف زیاد نمک : وجود نمک به مقدار زیاد در رژیم غذایی، میزان کلسیم فیلترشده توسط کلیه‌ها و خطر ابتلا به بیماری را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
• چاقی : شاخص توده بدنی بالا (BMI)، اندازه دور کمر بزرگ و افزایش وزن با افزایش خطر ابتلا به این بیماری مرتبط است.
• بیماری‌های گوارشی و عمل جراحی : جراحی بای‌پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می‌تواند باعث تغییراتی در فرآیند گوارش شود که بر جذب کلسیم و آب بدن شما تأثیر داشته و مقدار مواد سنگ‌ساز را در ادرار افزایش می‌دهد.
• سایر اختلالات پزشکی : مانند اسیدوز توبولار کلیه، سیستینوری، هیپرپاراتیروئیدیسم و ​​عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری نیز می‌توانند خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهند.
• برخی از مکمل‌ها و داروها : مکمل‌هایی مانند ویتامین C، مکمل‌های غذایی، ملین‌ها (در صورت استفاده بیش از حد)، آنتی اسیدهای مبتنی بر کلسیم و داروهای خاص درمان میگرن یا افسردگی، می‌توانند خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهند.

تشخیص بیماری

اگر پزشک شما بعد از انجام معاینه، مشکوک به وجود سنگ در هر یک از بخش‌های دستگاه ادراری باشد، ممکن است آزمایش‌ها و روش‌های مختلف تشخیص بیماری را انجام دهد:

•  آزمایش خون : درآزمایش خون بیمار، ممکن است کلسیم یا اسید اوریک به مقدار زیاد مشاهده شود. نتایج آزمایش خون، امکان بررسی کامل سلامت کلیه‌های شما را فراهم نموده و ممکن است پزشک، وضعیت سلامتی شما را برای سایر بیماری‌ها بررسی کند.
• آزمایش ادرار : در آزمایش نمونه ادرار 24 ساعته بیمار ممکن است نتایجی شامل دفع زیاد مواد معدنی سنگ‌ساز یا مواد بازدارنده تشکیل سنگ، مشخص شود. برای این آزمایش، پزشک ممکن است از شما درخواست کند که آزمایش نمونه ادرار خود را دو مرتبه در دو روز متوالی انجام دهید. 
• تصویربرداری : آزمایشات تصویربرداری ممکن است سنگ را در دستگاه ادراری بیمار نشان دهد. در توموگرافی کامپیوتری با سرعت بالا یا انرژی دوگانه (CT) ممکن است حتی سنگ‌های ریز هم مشخص شوند. معاینه تشخیصی حفره شکمی با اشعه ایکس، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا در این نوع آزمایش تصویربرداری، ممکن است سنگ‌های کوچک کلیه قابل تشخیص نباشند.
• سونوگرافی : یک آزمایش غیرتهاجمی با عملکرد سریع و آسان، از دیگر گزینه‌های تصویربرداری برای تشخیص این بیماری است. 
• تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی سنگ  کلیه : ممکن است از شما خواسته شود که هنگام گرفتن نمونه ادرار، به منظور جداسازی و بررسی سنگ‌ها در کلیه، از یک صافی استفاده کنید. تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی بررسی این سنگ‌ها، ساختار سنگ‌های موجود در کلیه بیمار را نشان می‌دهد. پزشک شما از این اطلاعات برای تعیین علت ایجاد سنگ در کلیه و توصیه راهکارهایی برای جلوگیری از تشکیل آن استفاده می‌کند.

درمان فوری سنگ کلیه

درمان سنگ کلیه

درمان سنگ کلیه بسته به نوع سنگ و علت آن متفاوت است.

درمان سنگ کلیه (با ابعاد کوچک همراه با حداقل علائم)

در نوع خفیف بیماری، علائم سنگ کلیه نامحسوس بوده، سنگ‌های کوچکی تشکیل شده و نیازی به درمان تهاجمی ندارند. این نوع سنگ‌های کوچک با برخی روش‌ها دفع می‌شوند:

• نوشیدن آب : نوشیدن 1.8 تا 3.6 لیتر آب در روز، ادرار شما را رقیق نگه داشته و ممکن است از تشکیل سنگ جلوگیری کند. مگر اینکه پزشک دستورالعمل دیگری برای شما داشته باشد. برای تولید ادرار شفاف، مایعات (به طور ایده‌آل بیشتر آب) کافی بنوشید.
• مسکن‌ها : حرکت یک سنگ کوچک، احساس درد خفیفی را در قسمت پهلو ایجاد می‌کند. برای تسکین درد خفیف و درمان سنگ کلیه پزشک ممکن است مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن (Advil، Motrin IB و …) یا ناپروکسن سدیم (Aleve) را توصیه کند.
• درمان سنگ کلیه به روش پزشکی : پزشک شما ممکن است دارویی برای دفع سنگ‌های کلیه به شما تجویز کند. این نوع دارو که به عنوان مسدود‌کننده آلفا شناخته می‌شود، ماهیچه‌های حالب را شل کرده و به شما کمک می‌کند تا سنگ‌ها را سریع‌تر و با درد کمتری دفع کنید. نمونه‌هایی از مسدود‌کننده‌های آلفا عبارتند از تامسولوسین (Flomax) و ترکیب دارویی دوتاستراید و تامسولوسین (Jalyn).

درمان سنگ کلیه (با ابعاد بزرگ همراه با علائم شدید)

نوع حاد بیماری با تشدید علائم سنگ کلیه و افزایش حجم سنگ‌‌‌های موجود، که به خودی خود دفع نشده یا باعث خونریزی، آسیب کلیه یا عفونت‌های مجاری ادراری می‌شوند، ممکن است به درمان پیشرفته نیاز داشته باشند. روش‌های درمان سنگ کلیه شامل موارد زیر می‌باشد:

• استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ‌ها : برای برخی از سنگ‌های کلیه -بسته به اندازه و موقعیت- پزشک ممکن است روشی به نام سنگ‌شکنی با موج شوک خارج از بدن (ESWL) را توصیه کند. در روش(ESWL)، از امواج صوتی برای ایجاد ارتعاشات قوی (امواج ضربه‌ای) برای شکستن سنگ‌ها استفاده شده که قطعات ریز سنگ‌ها، در ادرار دفع می‌شوند. مدت زمان انجام این روش حدود 45 تا 60 دقیقه و همراه با درد خفیفی می‌باشد، بنابراین ممکن است پزشک قبل  از انجام آن، از آرامبخش یا بیهوش‌کننده خفیف استفاده کند. انجام این روش می‌تواند منجر به مشاهده خون در ادرار، کبودی در پشت یا شکم، خونریزی در اطراف کلیه و سایر اندا‌م‌های مجاور و ناراحتی در هنگام حرکت قطعات سنگ از مجرای ادراری شود.
• جراحی سنگ‌های بسیار بزرگ در کلیه : این نوع روش درمان سنگ کلیه یک روش جراحی به نام نفرولیتوتومی از راه پوست می‌باشد که شامل برداشتن سنگ‌های کلیه با استفاده از یک لوله کوچک است که از طریق یک برش کوچک در پشت شما وارد می‌شود. در حین جراحی، بیمار، بیهوشی عمومی دریافت خواهد کرد و تا زمان بهبودی یک تا دو روز در بیمارستان خواهد بود. اگر روش (ESWL) ناموفق باشد، پزشک ممکن است این جراحی را توصیه کند.
• استفاده از اسکوپ برای شکستن سنگ : برای برداشتن سنگ‌های کوچک‌تر در حالب (میزنای) یا کلیه، پزشک ممکن است یک لوله نازک با نور (یورتروسکوپ) مجهز به دوربین را از طریق مجرای ادرار و مثانه به میزنای شما عبور دهد و هنگامی که سنگ مشاهده شد، با ابزارهای خاصی، سنگ را پیدا نموده یا آن را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کند که در ادرار شما دفع شود. سپس پزشک ممکن است با وارد کردن یک لوله کوچک (استنت) در میزنای، تورم را تسکین داده و روند بهبودی را تسریع بخشد. ممکن است در طول این عمل، نیاز به بیهوشی عمومی یا موضعی داشته باشید.
• جراحی غده پاراتیروئید : برخی از سنگ‌های فسفات کلسیمی بر اثر فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید تشکیل شده که در چهار گوشه غده تیروئید، درست زیر غضروف سپری (محافظ تیروئید) (Adam's apple) قرار دارند. هنگامی که تولید هورمون پاراتیروئید از این غدد، بیش از حد معمول باشد(هیپرپاراتیروئیدیسم)، همراه با افزایش سطح کلسیم بدن، ممکن است سنگ‌هایی در دستگاه ادراری تشکیل شود. هیپرپاراتیروئیدیسم، گاهی اوقات با شکل‌گیری یک تومور کوچک و خوش‌خیم در یکی از غدد پاراتیروئید یا افزایش تولید هورمون پاراتیروئید بر اثر برخی بیماری‌های دیگر به وجود می‌آید . با توقف رشد غده،  تشکیل سنگ در دستگاه ادراری نیز متوقف می‌گردد یا ممکن است پزشک، برای درمان سنگ کلیه، روش درمانی را توصیه نماید که باعث تولید بیشتر هورمون غده پاراتیروئید می‌شود.

قوی‌ ترین قرص دفع سنگ کلیه 

پیشگیری از تشکیل سنگ در دستگاه ادراری

پیشگیری از تشکیل سنگ در دستگاه ادراری ممکن است شامل ترکیبی از تغییرات سبک زندگی و داروها باشد. 

تغییر سبک زندگی

ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهید اگر…

• به مقدار کافی در طول روز آب بنوشید : برای افرادی که سابقه این بیماری را دارند، پزشکان معمولاً نوشیدن مایعات کافی برای دفع 2 لیتر ادرار در روز را توصیه می‌کنند. ممکن است پزشک برای اطمینان یافتن از نوشیدن آب به مقدار کافی، از شما بخواهد که حجم خروجی ادرار خود را اندازه‌گیری کنید. اگر در آب و هوای گرم و خشک زندگی می‌کنید یا به طور مکرر ورزش می‌کنید، ممکن است نیاز به نوشیدن آب بیشتر برای تولید ادرار کافی داشته باشید. اگر ادرار شما روشن و شفاف است، احتمالاً آب کافی می‌نوشید.
• غذاهایی با مقدار کمتر اگزالات مصرف کنید : اگر بدن شما مستعد تشکیل سنگ‌های اگزالات کلسیمی باشد، ممکن است پزشکتان مصرف غذاهای غنی از اگزالات را محدود کند. این غذاها عبارتند از: ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، چغندر سوئیسی، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات، فلفل سیاه و محصولات سویا.
• غذاهای کم‌نمک و پروتئین غیرحیوانی مصرف کنید : مقدار نمک مصرفی خود را کاهش دهید و از منابع پروتئینی غیر‌حیوانی مانند حبوبات؛ و به جای نمک، از طعم‌دهنده‌های جایگزین نمک استفاده کنید.
• غذاهای غنی از کلسیم مصرف کنید : طبق توصیه پزشکان، مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم، محدودیتی نداشته اما در مصرف مکمل‌های کلسیم احتیاط کنید. کلسیم موجود در غذا، تأثیری بر خطر ابتلا به بیماری ندارد. به خوردن غذاهای غنی از کلسیم ادامه دهید، مگر اینکه پزشکتان محدودیت پزشکی برای شما در نظر بگیرد. قبل از مصرف مکمل‌های کلسیم با پزشک خود مشورت کنید، زیرا این مکمل‌ها با افزایش خطر ابتلا به بیماری مرتبط هستند. ممکن است با مصرف مکمل‌ها همراه با وعده‌های غذایی، این خطر کاهش یابد. اگر در رژیم‌های غذایی خود مقدار کافی کلسیم دریافت نمی‌کنید، خطر تشکیل و بروز علائم سنگ کلیه افزایش می‌یابد. از پزشک خود بخواهید که برای دریافت یک برنامه غذایی مناسب که  خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد؛ شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد.

داروی سنگ کلیه

داروها، کنترل‌کننده‌ی میزان مواد معدنی و املاح در ادرار هستند و ممکن است برای بدن افرادی که مستعد این بیماری هستند، مفید باشند. نوع دارویی که پزشک شما تجویز می‌کند به نوع سنگ موجود در کلیه شما بستگی دارد. در اینجا انواع سنگ‌‌های کلیه آورده شده است:

• سنگ‌های کلسیمی : برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی، پزشک ممکن است داروی دیورتیک تیازیدی یا یک داروی حاوی فسفات تجویز کند.
• سنگ‌های اسید اوریک : پزشک ممکن است آلوپورینول (زیلوپریم، آلوپریم) را برای کاهش سطح اسید اوریک در خون و ادرار و دارویی برای قلیایی نگه داشتن ادرار تجویز کند. در برخی موارد، آلوپورینول و یک عامل قلیایی ممکن است سنگ‌های اسید اوریک را حل کنند.
• سنگ‌های استروویت : برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های استروویت، پزشک ممکن است راهکارهایی را برای پاکسازی ادرار از باکتری‌های عامل عفونت، توصیه کند؛ از جمله نوشیدن مایعات برای حفظ جریان متعادل ادرار و دفع مکرر ادرار. در موارد نادر، استفاده طولانی‌مدت از آنتی بیوتیک‌ها در دوزهای کوچک یا متناوب ممکن است به دستیابی به این هدف کمک کند. به‌عنوان مثال، پزشک ممکن است قبل و بعد از جراحی، آنتی بیوتیک را برای درمان سنگ کلیه توصیه کند.
• سنگ سیستین : همراه با پیشنهاد رژیم غذایی کم نمک و پروتئین غیرحیوانی، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که مایعات بیشتری بنوشید تا ادرار بسیار بیشتری تولید کنید. در صورتی‌که این روش مؤثر نبود، پزشک ممکن است دارویی را نیز تجویز کند که حلالیت سیستین را در ادرار افزایش دهد.

نتیجه‌گیری 

سنگ کلیه، از تجمع مواد معدنی و نمک‌های موجود در ادرار و تشکیل رسوبات در نقاطی از دستگاه ادراری، از کلیه‌ها تا مثانه، تشکیل می‌شوند. علائم سنگ کلیه شامل درد شدید در ناحیه‌های پشت، پهلو یا شکم، خون در ادرار، تکرر ادرار و حالت تهوع و استفراغ می‌باشد. درمان سنگ کلیه به اندازه و موقعیت سنگ بستگی دارد. در برخی موارد، سنگ‌های کوچک به‌طور خودبه‌خود از بدن دفع می‌شوند. در سایر موارد، ممکن است نیاز به درمان‌های پزشکی مانند مصرف دارو یا جراحی باشد. 

پرسش و پاسخ

1. عوامل خطر سنگ کلیه چیست؟

برخی مشاغل و سبک زندگی، بر افزایش احتمال ابتلا به این بیماری مؤثر هستند. نمونه‌هایی از مشاغل مرتبط با خطر بالای ابتلا به این بیماری عبارتند از: مشاغل اداری، مشاغل ساختمانی، رانندگان، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و افرادی که دسترسی محدودی به آب و حمام در طول روز کاری دارند. شرایط و سبک زندگی که با خطر بالای ابتلا و بروز علائم سنگ کلیه مرتبط هستند، عبارتند از: کم تحرکی، چاقی، فشار خون بالا، دیابت، بیماران بای‌پس معده و افراد الکلی. علائم سنگ کلیه در آقایان، و افراد دارای اضافه وزن و چاقی، بیشتر دیده می‌شود. افراد مبتلا به بیماری ممکن است دلایل ژنتیکی یا متابولیکی زمینه‌ای برای ایجاد سنگ در کلیه داشته باشند.

2. چه مدت طول می‌کشد تا سنگ در دستگاه ادراری تشکیل شود؟

مدت زمان تشکیل سنگ، در هر بیمار متفاوت است. به طور معمول، چند ماه طول می‌کشد تا حتی سنگ‌های کوچک تشکیل شوند، اما برای افراد مستعد تشکیل سنگ، می‌تواند در عرض چند هفته اتفاق بیفتد.

3. شایع‌ترین علائم سنگ کلیه چه مواردی هستند؟

شایع‌ترین علائم سنگ کلیه در افراد مبتلا به بیماری، حالت تهوع و استفراغ برای افراد مبتلا می‌باشد. به دلیل درد زیاد، در اغلب اوقات، فرد دچار حالت تهوع می‌شود. همچنین تشکیل این سنگ‌‌ها، باعث تحریک شدن اعصاب در دستگاه گوارش‌ شده و منجر به بروز ناراحتی معده می‌شود.

4. برای دفع سنگ کلیه چکار کنیم؟

برای دفع سنگ کلیه در اندازه‌های کوچک، نوشیدن آب، مسکن‌های ضددرد، درمان‌های پزشکی و در موارد سنگ‌‌های بزرگ درمان از طریق استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ‌ها، جراحی برای برداشتن سنگ‌های بسیار بزرگ در کلیه استفاده از اسکوپ برای برداشتن سنگ، جراحی غده پاراتیروئید توصیه می‌شود.

5. چرا کلیه سنگ ساز میشود؟

علت اصلی بیماری سنگ کلیه کمبود آب بدن است. این بیماری بیشتر در افرادی مشاهده‌ می‌شود که کمتر از 8 تا 10 لیوان آب در روز مصرف می‌کنند. هنگامی‌که آب کافی برای رقیق کردن اسید اوریک موجود در ادرار وجود نداشته‌ باشد، ادرار اسیدی‌تر می‌شود. در چنین شرایطی با محیط بیش‌ از‌حد اسیدی ادرار، سنگ کلیه تشکیل می‌شود. 

منبع

Kidney Stones Treatment