تهوع: علل و درمان

علل تهوع و استفراغ

حالت تهوع و استفراغ بیماری نیستند، اما هر دو علائم رایج بسیاری از بیماری‌ها هستند، مانند:

• بیماری کیسه صفرا
• مسمومیت غذایی
• عفونت‌ها (مانند "آنفولانزای معده")
• زخم‌ها
• پرخوری عصبی یا سایر بیماری‌های روانی
• گاستروپارزی یا تخلیه کند معده (بیماری که در افراد دیابتی دیده می‌شود)

همچنین، تهوع و استفراغ می‌تواند ناشی از موارد زیر نیز باشد:

• بیماری حرکت یا دریازدگی
• مراحل اولیه بارداری (تهوع در 50 تا 90 درصد بارداری‌ها و استفراغ در 55 تا 25 درصد رخ می‌دهد).
• بلعیدن چیزی سمی
• واکنش به داروها
• درد شدید
• استرس عاطفی (مانند ترس)
• نوشیدن بیش از حد الکل
• استفاده از داروهای غیرمجاز
• پرخوری
• واکنش به بوهای خاص

استفراغ در کودکان

کودکان بیشتر از بزرگسالان مستعد استفراغ هستند. برخی از دلایل رایج استفراغ کودکان عبارتند از:

• عفونت ویروسی
• مسمومیت غذایی
• حساسیت به شیر
• بیماری حرکت
• پرخوری
• سرفه کردن
• بیماری‌های دیگری که باعث تب شدید کودک می‌شود

استفراغ در بزرگسالان

یکی از علل شایع استفراغ در بزرگسالان، گاستروانتریت، عفونت روده ناشی از باکتری است. اغلب به آن "آنفولانزای معده" می‌گویند، اگرچه اصلاً نوعی آنفولانزا نیست. سایر علل شایع عبارتند از:

• بارداری
• مسمومیت غذایی
• میگرن
• لابیرنتیت، عفونت گوش داخلی که باعث سرگیجه می‌شود
• بیماری حرکت
• آپاندیسیت

شرایط مزمن معده

برخی از مشکلات معده طولانی مدت، مانند آلرژی غذایی و زخم معده، می‌تواند باعث استفراغ شود. بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) نیز می‌تواند باعث آن شود، به خصوص اگر خیلی سریع یا بیش از حد غذا بخورید یا غذاهای خاصی بخورید. هر دو حالت تهوع و استفراغ از عوارض سندرم روده تحریک پذیر (IBS) هستند که زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از روده شما بیش از حد فعال شود. آنها همچنین علائم بیماری کرون هستند، یک بیماری التهابی روده که معمولاً روده‌های شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

انتخاب‌ سبک زندگی

نوشیدن بیش از حد الکل می‌تواند باعث استفراغ شود، زیرا الکل مخاط معده شما را تحریک می‌کند. الکل همچنین تولید اسید معده را افزایش می‌دهد و تخلیه معده را به تأخیر می‌اندازد. هر دوی این موارد می‌تواند باعث استفراغ شود. استفاده بیش از حد ماری جوانا یا مصرف سایر داروهای غیرقانونی نیز ممکن است منجر به استفراغ شود.

پرخوری (غذا خوردن حتی بعد از سیر شدن) نیز گاهی اوقات می‌تواند باعث استفراغ شود.

اختلالات خوردن

استفراغ می‌تواند نشانه اختلال خوردن باشد. افراد مبتلا به بی اشتهایی ترس شدیدی از افزایش وزن دارند و میزان کالری دریافتی خود را محدود می‌کنند، که گاهی تا حدی تهدید کننده زندگی است. آنها همچنین ممکن است از ملین استفاده کنند یا بعد از غذا خوردن استفراغ کنند. افراد مبتلا به پرخوری عصبی نیز ترس شدیدی از افزایش وزن دارند. آنها مقادیر زیادی غذا را در مدت کوتاهی می‌خورند (پرخوری) و به دنبال آن استفراغ یا استفاده از ملین‌ها را به دنبال دارد.

شرایط دیگر

گاهی اوقات، استفراغ یکی از عوارض جانبی بیماری‌های جدی است مانند:

• آنسفالیت
• مننژیت
• برخی از انواع سرطان
• حمله قلبی
• ضربه مغزی
• تومور مغزی
• انسداد روده
• آپاندیسیت، التهاب آپاندیس

حالت تهوع با علائم دیگر

اگر می‌خواهید بفهمید که چه چیزی باعث حالت تهوع شما می‌شود، در نظر بگیرید که چه زمانی رخ می‌دهد و چه علائم دیگری ممکن است داشته باشید.

آیا حالت تهوع نشانه COVID-19 است؟

حالت تهوع می‌تواند نشانه‌ای از کووید باشد، چیزی که اغلب نادیده گرفته می‌شود. ویروس COVID-19 معمولاً به ریه‌ها حمله می‌کند، اما گاهی اوقات به دستگاه گوارش نیز حمله می‌کند. علائم دیگر کووید شامل تب و سرفه است.

حالت تهوع و سردرد

اگر حالت تهوع شما همراه با سردرد باشد، ممکن است دچار میگرن شده باشید. حدود 60 تا 90 درصد افراد مبتلا به میگرن در حین حمله حالت تهوع دارند. سایر علائم میگرن ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• هاله (علائم بینایی یا حسی مانند توهم، بی حسی یا ضعف عضلانی)
• حساسیت به نور
• تغییر در خلق و خو یا رفتار

ارتباط تهوع و میگرن مشخص نیست. برخی فکر می‌کنند بین سر درد و حالت تهوع ارتباطی وجود دارد. اما اغلب تهوع قبل از سردرد ظاهر می‌شود.

بارداری و حالت تهوع

حالت تهوع در سه ماهه اول بارداری بسیار شایع است. گاهی اوقات به آن "بیماری صبحگاهی" می‌گویند، اگرچه ممکن است در هر زمانی از روز اتفاق بیفتد. دانشمندان فکر می‌کنند که با افزایش هورمونی به نام گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به تهوع شدید صبحگاهی، وضعیتی به نام هایپر استفراغ بارداری، سطوح بالاتری از HCG نسبت به سایرین دارند.

حالت تهوع بعد از غذا خوردن

حالت تهوع بعد از غذا خوردن می‌تواند نشانه‌ای از موارد زیر باشد:

• عفونت باکتریایی یا ویروسی
• مسمومیت غذایی
• آلرژی غذایی
• استرس یا اضطراب
• رفلاکس اسید
• سندرم روده تحریک‌پذیر
• پرخوری

اگر احساس تهوع می‌کنید یا مدت کوتاهی پس از غذا استفراغ می‌کنید، علت ممکن است مسمومیت غذایی، گاستریت (التهاب مخاط معده)، زخم معده، یا پرخوری عصبی باشد. اگر 1 تا 8 ساعت بعد از غذا خوردن اتفاق بیفتد، ممکن است نشان دهنده مسمومیت غذایی باشد.

حالت تهوع و اسهال

نوروویروس که با نام «آنفولانزای معده» یا «حشره معده» نیز شناخته می‌شود، یک ویروس بسیار مسری است که باعث تهوع، استفراغ و اسهال می‌شود. نوروویروس می‌تواند هر کسی را آلوده و بیمار کند. هنگامی که غذای آلوده به آن را بخورید یا به کسی یا جسم آلوده به آن دست بزنید و مثلاً انگشتانتان را در دهان خود قرار دهید، می‌توانید به نوروویروس مبتلا شوید. اگر علائم دارید و در عرض 2 تا 3 روز بهبود نیافتند، به پزشک مراجعه کنید.

آیا پریود می‌تواند باعث تهوع شود؟

در طول قاعدگی ممکن است دچار حالت تهوع شوید. این امر ممکن است به دلیل تغییرات هورمونی در بدن شما باشد. همچنین در صورت داشتن دیسمنوره (قاعدگی‌های بسیار دردناک) یا سندرم پیش از قاعدگی (PMS) ممکن است دچار حالت تهوع شوید.

استفراغ با علائم دیگر

دلایل مختلفی وجود دارد که ممکن است استفراغ همراه با علائم دیگر داشته باشید. در ادامه برخی از این موارد مورد بررسی قرار می‌گیرند.

آیا استفراغ از علائم COVID-19 است؟

مانند حالت تهوع، استفراغ نیز می‌تواند نشانه COVID-19 باشد. معمولاً علائم تنفسی مانند سرفه و مشکلات تنفسی نیز خواهید داشت. اما در برخی موارد، تنها علائم کووید، علائم گوارشی مانند استفراغ و اسهال است.

استفراغ و اسهال

استفراغ همراه با اسهال اغلب در نتیجه آنفولانزای معده یا مسمومیت غذایی ایجاد می‌شود. وقتی هر دو علامت را دارید، از دست دادن مایعات می‌تواند شما را در معرض خطر کم آبی بدن قرار دهد که می‌تواند جدی باشد. کم آبی بدن ممکن است به سرعت در کودکان و افراد مسن به وجود بیاید. و علائم کم آبی، مانند افزایش تشنگی و خشکی دهان، ممکن است در ابتدا ظاهر نشوند.

استفراغ و سردرد

حدود 50 تا 62 درصد از افرادی که به میگرن مبتلا می‌شوند، دچار استفراغ می‌شوند. برای برخی افراد، استفراغ می‌تواند حمله میگرنی را متوقف کند. اگر به دلیل استفراغ نمی‌توانید داروی میگرن خود را کاهش دهید، پزشک می‌تواند آن را به صورت اسپری بینی، قرص حل شونده یا شیاف تجویز کند. می‌توانید همراه با درمان میگرن از یک داروی ضد تهوع نیز استفاده کنید.

استفراغ خون

اگر خون استفراغ می‌کنید، ممکن است در مری خونریزی داشته باشید که از دهان به معده می‌رسد. این امر ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که شما زیاد سرفه کنید. همچنین ممکن است به دلایل زیر استفراغ خون کنید:

• گاستریت (پوشش معده ملتهب)
• یک زخم معده
• بیماری کبدی مرتبط با الکل
• سوزش سر دل و رفلاکس اسید

آیا استفراغ مضر است؟

خود استفراغ معمولاً بی ضرر است. بزرگترین خطر کم آبی بدن است که در نتیجه از دست دادن بیش از حد مایعات از بدن شما به وجود می‌آید. اگر به طور مکرر برای مدت طولانی استفراغ می‌کنید، مانند زمانی که دچار اختلال خوردن یا یک بیماری هستید که باعث استفراغ می‌شود، اسید معده می‌تواند به مری یا مینای دندان شما آسیب برساند.

کم آبی در کودکان

بزرگسالان معمولاً می‌توانند علائم کم آبی بدن را تشخیص دهند. اما کودکان خردسال بیشتر در معرض خطر کم آبی هستند، به خصوص اگر اسهال نیز داشته باشند، زیرا اغلب نمی توانند به شما بگویند که علائم دارند.

بزرگسالانی که از کودکان بیمار مراقبت می‌کنند باید این علائم قابل مشاهده را بدانند:

• خشکی لب و دهان
• چشم‌های فرو رفته
• تنفس سریع یا نبض

در نوزادان، مراقب کاهش ادرار کردن و فرورفتگی فونتانل (نقطه نرم بالای سر نوزاد) باشید.

درمان تهوع و استفراغ

حالت تهوع و استفراغ معمولاً خود به خود از بین می‌روند. اما اقداماتی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش آنها و احساس بهتر در این مدت انجام دهید.

داروهای تهوع و استفراغ

• مایعات شفاف مانند آب، زنجبیل یا لیموناد بنوشید. ابتدا جرعه‌های کوچک بنوشید و به تدریج مقدار آن را افزایش دهید.
• تا زمان رفع استفراغ از خوردن غذای جامد خودداری کنید.
• غذاهای ملایم مانند کراکر، نان تست و ژلاتین بخورید. اگر می‌توانید آن‌ها را تحمل کنید، به سراغ غذاهایی مانند غلات، برنج و میوه بروید.
• از غذاهای چرب خودداری کنید.
• از بوهای تندی مانند بوی غذا و عطر اجتناب کنید. همچنین ممکن است لازم باشد از سوسو زدن چراغ‌ها و رانندگی اجتناب کنید.
• اگر استفراغ و اسهال بیش از 24 ساعت طول کشید، از محلول آبرسان خوراکی که می‌توانید از داروخانه تهیه کنید، استفاده بنمایید.
• زنان بارداری که حالت تهوع صبحگاهی دارند می‌توانند قبل از بلند شدن از رختخواب کراکر بخورند. همچنین می‌توانید قبل از رفتن به رختخواب یک میان وعده با پروتئین بالا مانند گوشت بدون چربی یا پنیر بخورید.

داروهایی نیز برای درمان تهوع و استفراغ وجود دارند که بهتر است با توجه به علت آن، با مشورت و تجویز پزشک استفاده شوند.

عوارض تهوع و استفراغ

اگر حالت تهوع یا استفراغ برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، مانند زمانی که بیماری دارید یا دارویی مصرف می‌کنید که باعث آن می‌شود، ممکن است در دریافت مواد مغذی کافی دچار مشکل شوید. این می‌تواند باعث سوء تغذیه و کاهش وزن شود. پزشک ممکن است توصیه کند که از نوشیدنی‌های تغذیه‌ای برای افزایش کالری و مواد مغذی دریافتی خود استفاده کنید.

سندرم استفراغ چرخه‌ای

حالت تهوع و استفراغ مداوم می‌تواند نشانه‌ای از سندرم استفراغ چرخه‌ای باشد که در آن حملات مکرر حالت تهوع و استفراغ بدون دلیل شناخته شده، وجود دارد. این حملات ممکن است ساعت‌ها یا روزها ادامه داشته باشند.

هایپر استفراغ بارداری

استفراغ‌های مکرر در دوران بارداری را استفراغ بارداری می‌گویند. با این نوع شدید تهوع صبحگاهی، ممکن است بیش از سه بار در روز استفراغ کنید. این امر می‌تواند منجر به عدم تعادل مایعات و مواد معدنی شود که می‌تواند زندگی شما یا جنین را به خطر بیندازد.

سندروم مالوری-ویس

در موارد نادر، استفراغ بیش از حد می‌تواند پوشش مری را پاره کند، که به عنوان سندروم مالوری-ویس شناخته می‌شود. اگر مری پاره شود، به آن سندرم بوئرهاو می‌گویند و یک اورژانس پزشکی است.

چگونه می‌توان از حالت تهوع جلوگیری کرد؟

برای جلوگیری از ایجاد حالت تهوع:

• در طول روز به جای سه وعده غذایی زیاد، وعده‌های غذایی کوچک بخورید.
• آهسته غذا بخورید
• از غذاهای سخت هضم خودداری کنید.
• اگر از بوی غذاهای گرم دچار حالت تهوع می‌شوید، غذاهای سرد یا در دمای اتاق بخورید.
• پس از صرف غذا در حالی که سر خود را حدود 30 سانتیمتر بالاتر از پاهایتان قرار داده اید، استراحت کنید.
• بین وعده‌های غذایی مایعات بنوشید نه در طول وعده‌های غذایی.
• سعی کنید در مواقعی غذا بخورید که حالت تهوع کمتری دارید.
• اگر فکر می‌کنید ممکن است در حین رانندگی با ماشین دچار بیماری حرکت شوید، از قبل از داروهای لازم با مشورت پزشک استفاده کنید.

چگونه از استفراغ پس از احساس تهوع جلوگیری کنیم؟

هنگامی که احساس تهوع دارید، ممکن است بتوانید از استفراغ با موارد زیر جلوگیری کنید:

• نوشیدن مقدار کمی مایعات شفاف و شیرین مانند نوشابه یا آب میوه. از آب پرتقال و گریپ فروت که بیش از حد اسیدی هستند خودداری کنید.
• استراحت، چه در حالت نشسته و چه در حالت دراز کشیده. ممکن است فعالیت حالت تهوع را بدتر کند و در نتیجه منجر به استفراغ شود.

برای جلوگیری از استفراغ در کودکان:

• اگر به دلیل بیماری حرکت در ماشین احساس تهوع می‌کنند، آنها را طوری بنشانید که رو به شیشه جلو باشند. (دیدن حرکت از پنجره‌های کناری می‌تواند حالت تهوع را بدتر کند.)
• به آنها اجازه ندهید بازی‌های ویدیویی بازی کنند، زیرا این کار می‌تواند باعث بیماری حرکت یا بدتر شدن آن شود.
• اجازه ندهید همزمان غذا بخورند و بازی کنند. حرکت در حین غذا خوردن می‌تواند منجر به استفراغ شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در مورد حالت تهوع و استفراغ با پزشک خود مشورت کنید اگر:

• بیش از چند روز طول می‌کشد یا امکان باردار شدن دارید.
• درمان خانگی کارساز نیست.
• علائم کم آبی دارید.
• مصدوم شده‌اید.
• استفراغ برای بزرگسالان بیش از 2 روز، برای کودکان زیر 2 سال 24 ساعت و برای نوزادان 12 ساعت طول می‌کشد.
• بیش از یک ماه است که در مواقع مختلف استفراغ داشته‌اید.
• همچنین کاهش وزن غیرقابل توجیهی دارید.

چه زمانی برای کودکانی که استفراغ می‌کنند به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشیم:

کودکان زیر 6 سال را نزد پزشک ببرید اگر:

•  اسهال یا تب دارند.
• بیش از چند ساعت استفراغ کرده‌اند.
• فکر می‌کنید ممکن است کم آبی داشته باشند.
• 4 ساعت یا بیشتر ادرار نکرده‌اند.

کودکان بالای 6 سال را نزد پزشک ببرید اگر:

• استفراغ یک روز کامل طول می‌کشد، به خصوص اگر اسهال هم داشته باشند.
• دمای آنها بالای 38 درجه سانتیگراد است.
• شما متوجه علائم کم آبی می‌شوید.
• 6 ساعت است که ادرار نکرده‌اند.

به اورژانس زنگ بزنید اگر:

• دارای درد قفسه سینه، درد شدید معده، تاری دید، گیجی، تب بالا، سفت شدن گردن یا خونریزی از راست روده هستید.
• سردرد شدید دارید و این اتفاق قبلاً رخ نداده است.
• علائم کم آبی شدید مانند تشنگی بیش از حد، ادرار تیره و ضعف یا سرگیجه دارید.
• استفراغ شما حاوی خون است یا شبیه تفاله قهوه است.

نتیجه‌گیری

حالت تهوع و استفراغ علائم بسیاری از بیماری‌ها یا شرایط هستند. بیشتر اوقات، می‌توان آنها را با داروهای خانگی یا خودمراقبتی درمان کرد. اما در برخی شرایط، مانند زمانی که با سردرد همراه است یا استفراغ شما بیش از 2 روز طول می‌کشد، باید به پزشک مراجعه کنید.

پرسش و پاسخ

1. آیا حالت تهوع به معنی بارداری یا بیماری است؟

اگر فکر می‌کنید باردار هستید، این موضوع را با آزمایش بارداری تأیید کنید. اگر فکر می‌کنید ممکن است بیمار باشید، علائم دیگری را که دارید در نظر بگیرید. اگر بدون هیچ دلیل مشخصی حالت تهوع دارید و در عرض یکی دو روز از بین نمی رود، به پزشک مراجعه کنید. این امر می‌تواند نشانه یک مشکل جدی باشد.

2. چگونه تهوع و استفراغ می‌توانند بر کودکان تأثیر متفاوتی داشته باشند؟

تهوع و استفراغ در کودکان ممکن است ناشی از دلایل متفاوتی نسبت به بزرگسالان باشد و معمولاً تأثیرات شدیدتری بر آن‌ها دارد. به‌عنوان مثال، در کودکان، کم‌آبی ناشی از استفراغ می‌تواند سریع‌تر از بزرگسالان ایجاد شود، به خصوص اگر کودک اسهال نیز داشته باشد. همچنین بیماری‌های ویروسی، حساسیت به برخی مواد غذایی، و حتی سرفه شدید می‌توانند منجر به تهوع و استفراغ در کودکان شوند. والدین باید به علائم کم‌آبی مانند خشکی دهان، کاهش تعداد دفعات ادرار و خواب‌آلودگی توجه ویژه‌ای داشته باشند.

3. چرا تهوع صبحگاهی در دوران بارداری رخ می‌دهد و چه اقداماتی می‌توان برای کاهش آن انجام داد؟

تهوع صبحگاهی در بارداری به دلیل تغییرات هورمونی، به‌ویژه افزایش سطح هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG)، رخ می‌دهد. این هورمون از ابتدای بارداری شروع به افزایش می‌کند و ممکن است باعث تحریک سیستم گوارشی شود. برای کاهش تهوع صبحگاهی، می‌توان اقداماتی مانند مصرف وعده‌های کوچک‌تر غذا، پرهیز از غذاهای چرب و ادویه‌دار، و استراحت در حالی که سر بالاتر از پاها قرار دارد، انجام داد. همچنین مصرف برخی مکمل‌های غذایی مانند ویتامین B6 می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.

4. تهوع و استفراغ ناشی از داروها چگونه درمان می‌شوند؟

برخی داروها می‌توانند باعث تحریک سیستم گوارشی و ایجاد تهوع و استفراغ شوند. در این موارد، پزشکان ممکن است داروهای ضدتهوع تجویز کنند تا علائم را کاهش دهند. تغییر در دوز مصرفی یا زمان مصرف دارو نیز ممکن است کمک‌ کننده باشد. به عنوان مثال، مصرف دارو همراه با غذا می‌تواند به کاهش تحریک معده کمک کند. همچنین در مواردی که تهوع شدید است، پزشک ممکن است داروهای ضدتهوع قوی‌تر تجویز کند.

5. چگونه می‌توان تهوع و استفراغ ناشی از اختلالات اضطرابی را کنترل کرد؟

اضطراب و استرس می‌توانند علائمی مانند تهوع و استفراغ ایجاد کنند. این علائم معمولاً به دلیل تحریک سیستم عصبی خودمختار و افزایش فعالیت در معده رخ می‌دهند. برای مدیریت این علائم، می‌توان از تکنیک‌های کاهش استرس مانند تمرینات تنفسی، مدیتیشن، و یوگا استفاده کرد. در برخی موارد، مشاوره روان‌شناسی و داروهای ضداضطراب ممکن است توصیه شوند. پزشک ممکن است داروهای ضدتهوع را نیز برای کنترل علائم تجویز کند.

6. آیا می‌توان از مکمل‌های طبیعی برای کاهش تهوع استفاده کرد؟

بله، برخی از مکمل‌های طبیعی می‌توانند به کاهش تهوع کمک کنند. زنجبیل یکی از مکمل‌های معروف است که به دلیل خواص ضدتهوع خود مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصرف چای زنجبیل یا مکمل‌های زنجبیل می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. همچنین نعناع نیز به عنوان یک مکمل طبیعی شناخته شده که می‌تواند معده را آرام کند. با این حال، قبل از استفاده از هر نوع مکمل، به ویژه در دوران بارداری، بهتر است با پزشک مشورت شود.

منبع:

Nausea: Causes and Treatments