علائم پوکی استخوان و مؤثرترین روش‌های درمان آن

گام‌های ساده برای داشتن استخوان‌های قوی‌تر

فارغ از سن، هیچوقت دیر نیست که به سلامت استخوان خود فکر کنید. اگرچه استخوان‌ها توپر به نظر می‌رسند، اما در واقع با سوراخ‌های کوچکی پر شده‌اند. استخوان‌ها یکسان نمی‌مانند؛ بدن به طور مداوم بافت استخوانی را از دست می‌دهد یا آن را تشکیل می‌دهد. بافت استخوانی بیشتر به معنای تراکم استخوان بیشتر و استخوان‌های قوی‌تر است. اما با افزایش سن، از دست دادن استخوان از تشکیل استخوان پیشی می‌گیرد. با کاهش تراکم استخوان، سوراخ‌ها بزرگتر می‌شوند.

اگرچه ژن‌ها بر تراکم استخوان تأثیر می‌گذارند، اما عادات سبک زندگی نیز اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال، رویکرد صحیح در مورد رژیم غذایی و ورزش، باعث استخوان سازی بیشتری می‌شود و از تحلیل بیش از حد استخوان جلوگیری می‌کند.

تراکم استخوان چیست و چرا مهم است؟

تراکم استخوان که به آن تراکم معدنی استخوان (BMD) نیز گفته می‌شود، مقدار مواد معدنی موجود در مقدار معینی از استخوان است. استخوان‌ها از پروتئین و مواد معدنی مانند کلسیم ساخته شده اند.‌ استخوان‌هایی که مواد معدنی بیشتری دارند متراکم‌تر و قوی‌تر هستند.

انواع پوکی استخوان

پوکی استخوان را در حالت کلی به ۲ نوع تفکیک می‌شود:

پوکی استخوان اولیه

پوکی استخوان اولیه به روند طبیعی پیری مرتبط است. بین مقدار هورمون استروژن و پروژسترون و میزان از دست رفتن استخوان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. استروژن استئوکلاست‌ های تجزیه کننده استخوان را تنظیم کرده و پروژسترون نیز استئوبلاست‌ها را که به ساخت استخوان جدید کمک می‌کنند کنترل می‌نماید. در این میان هورمون‌های دیگری نیز نقش دارند. پوکی استخوان اولیه خود به ۲ نوع تقسیم می‌شود:

• پوکی استخوان اولیه نوع ۱

این نوع پوکی استخوان معمولا در دوران یائسگی به وجود می‌آید و در زنان یائسه دیده می‌شود. زمانی‌که یک زن یائسه می‌شود، سطح هورمون استروژن در بدن وی کاهش می‌یابد و حدود ۱۰ تا ۱۵ سال بعد در سنین بین ۵۰ تا ۷۰ سالگی با تحلیل رفتن استخوان‌ها پوکی استخوان به وجود می‌آید. از بین رفتن ساختار استخوان به دلیل افزایش تحلیل استخوان می‌تواند به کمبود استروژن در زنان و کمبود تستوسترون در مردان مرتبط باشد. افراد بالای 50 سال که در اثر کمبود تولید هورمون جنسی در بدن  از این نوع پوکی استخوان رنج می‌برند، بیشتر در معرض خطر شکستگی ستون فقرات و مچ دست قرار دارند. علت این امر عمدتا به از دست دادن قدرت استخوان و کاهش مقدار استخوان ترابکولار موجود در ستون فقرات و انتهای استخوان‌های بلند مانند مچ دست برمی‌گردد.

• پوکی استخوان اولیه نوع ۲

یکی دیگر از انواع پوکی استخوان اولیه، نوع دوم آن است که معمولا بر اثر کمبود طولانی مدت ماده معدنی کلسیم در بدن ایجاد می‌شود. زنان ۲ برابر بیش از مردان به پوکی استخوان اولیه نوع ۲ مبتلا می‌شوند. این نوع پوکی استخوان منجر به از بین رفتن ساختار استخوان خارجی و همچنین استخوان ترابکولار داخلی شده و استخوان‌ها را ضعیف و شکننده می‌کند. علاوه بر کمبود کلسیم، کمبود ویتامین D یا فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید را به عنوان عواملی می‌توان دانست که احتمال بروز این نوع از پوکی استخوان را بیشتر می‌کنند

پوکی استخوان ثانویه

پوکی استخوان ثانویه نیز از انواع پوکی استخوان است و در مواقعی ایجاد می‌شود که برخی از شرایط پزشکی و مصرف بعضی داروها سبب کاهش بازسازی استخوان شود و در این حالت در پروسه بازیابی استخوان، اختلال به وجود آید. در پوکی استخوان ثانویه به دلیل عدم تعادل بین تولید استخوان جدید و از بین رفتن استخوان قدیمی، توده استخوان آسیب می‌بیند. عدم تعادل در هورمون‌ها بر اثر افزایش فعالیت غدد پاراتیروئید یا هایپرپاراتیروئیدیسم نیز می‌تواند به پوکی استخوان منجر شود. عدم تعادل هورمونی گاه از طریق پرکاری تیروئید نیز می‌تواند حاصل شود. پوکی استخوان ثانویه در میان بیماران مبتلا به دیابت نیز بسیار شایع است که در این صورت می‌تواند منجر به افزایش قند خون شود.

علت بروز پوکی استخوان

پوکی استخوان شرایطی است که موجب کاهش تراکم استخوان شده و در نتیجه استخوان‌ها در معرض خطر شکستگی قرار گرفته و آسیب‌پذیر می‌شوند. استخوان‌ها به طور مداوم در حال بازسازی هستند و مرتب استخوان‌های جدید جایگزین استخوان‌های قدیمی می‌شوند. اما با افزایش سن سرعت از دست رفتن استخوان‌ها بیشتر از سرعت ساخته شدن آنها می‌شود و در نتیجه توده استخوانی بیشتری بدون اینکه جایگزینی برای آن وجود داشته باشد، از دست می‌رود و استخوان‌ها شکننده و ضعیف می‌شوند. به طور کلی تراکم استخوان در مردان و زنان پس از ۳۵ سالگی شروع به کاهش می‌کند.

خرید بهترین مکمل های درمانی بیماری های استخوانی و مفاصل از داروخانه حاتم

چه غذاهایی برای استخوان‌ها مهم هستند؟

با لبنیات، بیشترین سود را به دست می‌آورید. لبنیات بیشترین میزان کلسیم را در هر وعده دارد. اما بسیاری از غذاهای دیگر حاوی کلسیم نیز وجود دارند، مانند سبزیجات با برگ‌های تیره، و ماهی‌های کنسرو شده با استخوان مانند ساردین و سالمون.

علاوه بر کلسیم، افراد باید مطمئن شوند که پروتئین کافی نیز دریافت می‌کنند. بدن از پروتئین برای ساختن استخوان‌ها استفاده می‌کند و بسیاری از افراد مسن به اندازه کافی در رژیم غذایی خود پروتئین دریافت نمی‌کنند.

نکته اصلی این است که شما باید یک رژیم غذایی سالم و متعادل با میوه ها، سبزیجات و غلات کامل و مقدار کافی پروتئین داشته باشید. این غذاها مواد مغذی مهم دیگری مانند منیزیم، ویتامین K و غیره را نیز برای استخوان‌ها تأمین می‌کنند.

چه عادات سبک زندگی برای استخوان‌های شما مضر است؟

کشیدن سیگار در نحوه جذب و استفاده استخوان‌ها از کلسیم اختلال ایجاد می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که سیگار کشیدن و در درجه بعد قرار گرفتن در معرض دود سیگار می‌تواند توده استخوانی را کاهش داده و آن را در برابر پوکی استخوان آسیب‌پذیر کند.

مصرف بیش از حد الکل یکی دیگر از موارد است. این کار می‌تواند جذب مواد مغذی از جمله کلسیم و ویتامین D را مختل کند و در نتیجه روند استخوان سازی را دچار اختلال نماید.

نوشیدنی‌های گازدار یا کافئین‌دار به تراکم استخوان آسیب می‌رسانند. آیا این موضوع حقیقت دارد؟

مشکل این نوع نوشابه‌ها کربناته شدن نیست. نگرانی این است که فسفریک اسیدی که برای طعم دادن به برخی نوشابه‌ها اضافه می‌شود، می‌تواند کلسیم را از استخوان‌ها بگیرد. اما این امر فقط با مقدار قابل توجهی فسفریک اسید اتفاق می‌افتد که آن را با یک، دو یا سه نوشابه دریافت نمی‌کنید.

کافئین مسئله دیگری است. مقادیر بسیار بالای کافئین - بیش از 500 میلی‌گرم در روز - ممکن است در جذب کلسیم اختلال ایجاد کند. به طور معمول یک قوطی نوشابه حاوی 33 میلی‌گرم و یک فنجان قهوه 95 میلی‌گرم دارد، بنابراین اگر در طول روز نوشیدنی‌های کافئین‌دار می‌نوشید، لازم نیست نگران باشید.

چه زمانی باید در مورد انجام غربالگری تراکم مواد معدنی استخوان با پزشک خود صحبت کنید؟

به طور کلی زنان باید اسکن DEXA (جذب سنجی دوگانه اشعه ایکس) را برای اندازه‌گیری تراکم استخوان در سن 65 سالگی و مردان در 70 سالگی شروع کنند. اما افرادی که دارای یک عامل خطر برای پوکی استخوان هستند ممکن است نیاز داشته باشند زودتر اسکن را انجام دهند که عبارتند از:

افرادی که سابقه خانوادگی پوکی استخوان یا شکستگی استخوان دارند.

کسانی که بیش از حد سیگار می‌کشند یا مشروب می‌نوشند.

کسانی که اختلالات غذایی یا شرایطی دارند که باعث سوء جذب می‌شود، مانند بیماری سلیاک.

افرادی که داروهایی مصرف می‌کنند که ممکن است باعث تحلیل استخوان شوند، مانند استروئیدهای روزانه بیش از سه ماه یا درمان‌های هورمونی خاص برای سرطان سینه یا پروستات، نیز در این گروه قرار می‌گیرند.

درمان پوکی استخوان با طب سنتی

اگر با طب سنتی آشنا باشید به طور حتم می‌دانید که علت بسیاری از بیماری‌ها در این شاخه از علم پزشکی به طبع سرد نسبت داده می‌شود. طب سنتی جهت کنترل بیماری پوکی استخوان، راهکارهای زیر را پیشنهاد می‌کند:

• مصرف ماهی‌های چرب مثل سالمون و ساردین همراه با ادویه‌هایی مثل زردچوبه، زیره، فلفل سیاه، زنجبیل، میخک و دارچین
• استفاده از گوشت گوسفند (به خصوص پاچه گوسفند)
• استفاده از سبزیجات برگ‌تیره مثل کلم بروکلی
• استفاده از چهار مغز یعنی گردو، فندق، پسته و بادام
• مصرف لوبیای سویا
• مصرف خرما
• قرار گرفتن در معرض نور خورشید حداقل ۲۰ دقیقه در روز (بین ساعات ۱۱ تا۱۵)

در طب سنتی به بیماران مبتلا به پوکی‌استخوان توصیه می‌شود که ۱۰۰ گرم پودر سنجد را با ۳۰ گرم تخم شربتی، ۵ گرم زنجبیل، دارچین و میخک مخلوط کرده و در یک لیوان شیر بریزند؛ سپس شیر را همراه با خرما میل کنند تا به این صورت هم کلسیم و هم ویتامین دی را برای بدن خود تامین نمایند.

درمان پوکی استخوان با داروها:

نکته : حداقل 2 ساعت قبل و بعد از مصرف کلسیم، از مصرف چای، نوشیدنی های کافئین دار، لبنیات و فیبر  و دیگر داروها مانند آنتی بیوتیک(مانند تتراسایکلین و…) یا  داروی تیروئید(مانند لووتیروکسین و…) یا داروهای مدر(مانند هیدروکلروتیازید و…) خودداری شود.

اختلالات هورمونی و ارتباط آن با پوکی استخوان

پوکی استخوان در افرادی که بیش از حد یا خیلی کم از هورمون‌های خاصی در بدن آنها وجود دارد، شایع تر است. به عنوان مثال:

هورمون‌های جنسی

سطح هورمون های جنسی کاهش یافته، باعث تضعیف استخوان می‌شود. کاهش سطح استروژن در زنان طی دوره یائسگی یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای بروز پوکی استخوان است. مردان با افزایش سن کاهش تستوسترون را تجربه می‌کنند. درمان سرطان پروستات که باعث کاهش سطح تستوسترون در مردان و درمان سرطان سینه که سطوح استروژن را در زنان کاهش می‌دهد احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.

مشکلات تیروئید

میزان بالای هورمون تیروئید می‌تواند موجب پوکی استخوان شود. اگر شما تیروئید پرکار دارید یا تحت درمان و مصرف داروهای هورمون تیروئید برای درمان تیروئید کم کار هستنید، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارید.

 بیماری‌هایی که می‌تواند سبب پوکی استخوان شود

ابتلا به بیماری‌های زیر می‌تواند سبب پوکی استخوان ثانویه شود:

• تالاسمی
• مولتیپل میلوما
• سوء جذب روده
• سرطان خون
• بیماری‌های کبد
• بیماری متاستاتیک استخوان
• سندرم مارفان
• آکرومگالی
• سندرم کوشینگ
• اسکوربوت

نتیجه‌گیری

برای این بیماری درمان قطعی وجود ندارد اما می‌توان اقداماتی را جهت کنترل آن انجام داد. درمان پوکی استخوان با دارو را در این مطلب برای شما توضیح داده و به داروهایی که در حال حاضر برای این بیماری استفاده می‌شوند، اشاره کردیم. در کنار مصرف دارو با تغییر در رژیم غذایی و اضافه کردن ورزش به برنامه روزانه می‌توان در بهبود بیماری پوکی استخوان یا استئوپروز موفق‌تر عمل کرد. همچنین فراموش نکنید که فرد مبتلا به این بیماری از مکمل‌های استخوان و مفاصل نیز باید استفاده نماید.

پرسش و پاسخ

1. برای درمان پوکی استخوان چی بخوریم؟

برای درمان پوکی استخوان، مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D ضروری است. لبنیات کم‌چرب مانند شیر، ماست و پنیر از بهترین منابع کلسیم هستند. همچنین، ماهی‌های چرب مثل سالمون و ساردین و زرده تخم‌مرغ به تأمین ویتامین D کمک می‌کنند. مصرف سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج و کلم بروکلی نیز مفید است. غذاهای غنی شده مانند غلات صبحانه، آب پرتقال غنی شده با کلسیم و ویتامین D نیز می‌توانند به تقویت استخوان‌ها کمک کنند. مکمل‌ها نیز در موارد کمبود، با تجویز پزشک، می‌توانند مؤثر باشند.

2. چرا پوکی استخوان می‌گیریم؟

پوکی استخوان به دلایل مختلفی از جمله کاهش تراکم استخوان به مرور زمان و کمبود مواد مغذی مانند کلسیم و ویتامین D رخ می‌دهد. عواملی مانند افزایش سن، یائسگی در زنان، سبک زندگی کم‌تحرک، مصرف سیگار و الکل، سابقه خانوادگی و برخی بیماری‌های مزمن می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. همچنین، مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها می‌تواند به کاهش تراکم استخوان منجر شود.

3. برای جلوگیری از پوکی استخوان چه‌کار باید کرد؟

برای پیشگیری از پوکی استخوان، ابتدا باید رژیم غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D را رعایت کنید. فعالیت‌های ورزشی منظم، مانند پیاده‌روی، دویدن یا تمرینات وزنه‌برداری، به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کند. کاهش مصرف سیگار و الکل نیز نقش مهمی در پیشگیری دارد. قرار گرفتن در معرض نور خورشید برای جذب ویتامین D نیز توصیه می‌شود. در صورت نیاز، با مشورت پزشک می‌توانید از مکمل‌های کلسیم و ویتامین D استفاده کنید.

4. برای درمان پوکی استخوان چه‌کار کنیم؟

درمان پوکی استخوان شامل تغییر سبک زندگی، مصرف دارو و پیروی از رژیم غذایی مناسب است. پزشکان ممکن است داروهایی مانند بیس‌فسفونات‌ها برای افزایش تراکم استخوان تجویز کنند. علاوه بر این، تمرینات تقویت کننده عضلات و تحمل وزن به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کند. مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D و استفاده از مکمل‌های مناسب با تجویز پزشک نیز برای درمان ضروری است. همچنین، پیگیری منظم تراکم استخوان و مشورت با پزشک متخصص به بهبود شرایط کمک می‌کند.

منبع:

• Osteoporosis