بهترین راه‌های تقویت باروری زنان و مردان چیست؟ راهکارهای علمی و مؤثر برای افزایش شانس بارداری

چگونه شانس باروری خود را افزایش دهیم؟

اگر تصمیم گرفته‌اید وارد مسیر زیبای فرزندآوری شوید، باید بدانید که هیچ راهی برای پیش‌بینی دقیق زمان بارداری وجود ندارد. حتی اگر از سلامت جسمی خوبی برخوردار باشید و رابطه جنسی منظم بدون استفاده از روش‌های جلوگیری از بارداری داشته باشید، باز هم باردار شدن ممکن است کمی زمان ببرد.

دکتر آملیا مک‌لنان، متخصص طب مادر و جنین از مرکز پزشکی UC Davis، در این باره می‌گوید:

«به طور کلی، حدود نیمی از زوج‌ها طی ۶ ماه نخست موفق به بارداری می‌شوند و تقریباً ۷۰ تا ۸۰ درصد آن‌ها در طول یک سال به این هدف می‌رسند».

با این حال، شما و همسرتان می‌توانید با رعایت اصول و نکات مهم برای تقویت باروری، شانس خود را برای تجربه بارداری افزایش دهید.

علل شایع ناباروری در زنان و مردان

در زنان:

• اختلال در تخمک‌گذاری (مانند سندروم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS)
• ناهنجاری‌های رحمی یا لوله‌های فالوپ
• اختلالات هورمونی (به خصوص پرولاکتین و تیروئید)
• سن بالا (کاهش کیفیت تخمک پس از ۳۵ سالگی)

در مردان:

• تعداد کم یا تحرک پایین اسپرم‌ها
• واریکوسل (گشاد شدن وریدهای بیضه)
• مواجهه با مواد سمی، دود سیگار یا استرس زیاد
• استفاده مداوم از موبایل یا لپ‌تاپ روی پا (افزایش دمای بیضه‌ها)

چگونه باروری را در زنان تقویت کنیم؟

1. تغذیه غنی از آنتی‌اکسیدان و ریزمغذی‌ها

رژیم غذایی نقش کلیدی در تقویت باروری دارد. برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند موارد زیر در افزایش شانس بارداری مؤثرند:

• ویتامین E، ویتامین C، سلنیوم و روی: برای حفاظت از تخمک‌ها و تنظیم تخمک گذاری
• اسید فولیک: ضروری برای آماده سازی بدن برای بارداری
• آهن و B12: برای بهبود سلامت خون رسانی رحم و کاشت بهتر جنین

2. ورزش منظم اما متعادل

ورزش شدید ممکن است تعادل هورمونی را مختل کند. اما ورزش‌های ملایم مانند پیاده‌روی، یوگا و شنا می‌توانند با تنظیم متابولیسم بدن، به تنظیم تخمک‌گذاری کمک کنند.

3. کنترل استرس

هورمون کورتیزول (هورمون استرس) می‌تواند بر عملکرد تخمدان‌ها و تعادل هورمونی تأثیر منفی بگذارد. تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق، یا ماساژ درمانی برای کاهش استرس بسیار مفیدند.

راهکارهای تقویت باروری در مردان

1. افزایش کیفیت اسپرم با تغذیه صحیح

مواد غذایی حاوی ویتامین‌های زیر در کیفیت اسپرم مؤثرند:

• ویتامین C، E و سلنیوم برای محافظت از DNA اسپرم‌ها
• ال-کارنیتین و زینک برای افزایش تحرک و تعداد اسپرم
• امگا-۳ برای بهبود غشای اسپرم و افزایش شانس لقاح

2. اجتناب از عوامل آسیب‌زا

• ترک سیگار و الکل
• دوری از گرمای بیش از حد (سونا، لپ‌تاپ روی پا، پوشیدن لباس تنگ)
• کاهش تماس با مواد شیمیایی، سموم صنعتی و امواج موبایل

3. مصرف مکمل‌های تقویتی مردانه

مکمل‌های حاوی ال‌آرژینین، کوآنزیم Q10 و ویتامین‌های گروه B می‌توانند تأثیر چشمگیری در بهبود عملکرد اسپرم داشته باشند.

روش‌های طبیعی و سنتی برای افزایش باروری

طب سنتی ایران و گیاهان دارویی می‌توانند نقش مؤثری در تقویت باروری ایفا کنند:

• جینسینگ: بهبود قوای جنسی مردان و تنظیم هورمون تستوسترون
• زنجبیل و دارچین: بهبود گردش خون و عملکرد تخمدان‌ها
• رازیانه: تنظیم چرخه قاعدگی در زنان
• عسل و ژل رویال: سرشار از آنزیم‌ها و ترکیبات تقویتی برای سیستم تولید مثل

تغییر سبک زندگی برای افزایش شانس بارداری

• وزن مناسب: چاقی یا لاغری مفرط می‌تواند باعث اختلال در هورمون‌های باروری شود.
• خواب کافی: کم‌خوابی تعادل هورمونی را به هم می‌ریزد.
• روابط زناشویی منظم: داشتن رابطه جنسی ۲ تا ۳ بار در هفته، به ویژه در حوالی تخمک‌گذاری، احتمال باروری را افزایش می‌دهد.

تقویت باروری یک فرآیند چندبعدی است

برای افزایش شانس بارداری و مقابله با ناباروری، توجه همزمان به تغذیه، سبک زندگی، شرایط روحی، مکمل‌های مناسب و مشاوره با متخصصین الزامی است. اگر بیش از یک سال است که برای بارداری تلاش می‌کنید اما نتیجه‌ای حاصل نشده، حتماً با پزشک متخصص ناباروری مشورت کنید تا روش درمانی مناسب برای شما تعیین شود.

نکاتی برای افزایش شانس بارداری

تقویت باروری نه تنها امکان‌پذیر، بلکه با یک برنامه منظم، اصولی و علمی می‌تواند به سرعت نتایج مثبت ایجاد کند. اگر شما هم به دنبال افزایش شانس بارداری هستید، همین امروز سبک زندگی خود را بازبینی کرده و اقدامات مؤثر را آغاز کنید. با دنبال کردن راهنمایی‌های ساده اما مؤثر زیر، خود را برای موفقیت در مسیر والد شدن آماده کنید.

مردان: مراقب سلامت عمومی خود باشید

شاید مدت زیادی از آخرین چکاپ پزشکیتان گذشته باشد. بسیاری از مردان، به ویژه افراد جوان‌تر، معمولاً احساس می‌کنند بدنشان آسیب‌ناپذیر است و به همین دلیل به طور منظم به پزشک مراجعه نمی‌کنند.

دکتر مایکل آیزنبرگ، مدیر بخش پزشکی و جراحی تولیدمثل مردان در دانشگاه استنفورد، در این‌باره می‌گوید: «سلامت عمومی بدن ارتباط مستقیمی با سلامت باروری دارد. به همین دلیل، یک ویزیت ساده پزشکی می‌تواند تأثیر چشمگیری در تقویت باروری مردان داشته باشد».

او تأکید می‌کند: «رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم، حفظ وزن ایده‌آل، خواب کافی و با کیفیت، و کاهش استرس، همه این عوامل با کیفیت مایع منی در ارتباط مستقیم هستند».

پزشک می‌تواند در اصلاح سبک زندگی، شناسایی مشکلات پنهان و ایجاد تغییرات لازم برای بهبود سلامت باروری به شما کمک کند؛ و این دقیقاً همان گامی است که می‌تواند مسیر شما را برای پدر شدن هموارتر کند.

زنان: نشانه‌های بدنتان را به‌درستی بشناسید

آغاز هر بارداری، زمانی ممکن می‌شود که تخمک و اسپرم در یک زمان و مکان به هم برسند. بنابراین، آگاهی از زمان تخمک‌گذاری و داشتن رابطه جنسی در این بازه، می‌تواند احتمال بارداری را به طرز چشمگیری افزایش دهد.

اگر چرخه قاعدگی‌تان منظم است (یعنی پریودها هر ۲۶ تا ۳۲ روز یکبار اتفاق می‌افتند)، می‌توانید در روزهای ۸ تا ۱۹ پس از شروع قاعدگی رابطه جنسی داشته باشید. اما اگر پریودهای نامنظم دارید، نباید تنها به تقویم اکتفا کنید. خوشبختانه، بدن شما نشانه‌هایی واضح برای نزدیک شدن به تخمک‌گذاری ارسال می‌کند. یکی از مهم‌ترین این نشانه‌ها، ترشحات واژن است.

دکتر استیسی پولاک، متخصص زنان و زایمان در سیستم درمانی مونتفیور، می‌گوید: «با نزدیک شدن به زمان تخمک‌گذاری، ترشحات دهانه رحم افزایش یافته و حالت شفاف، کشسان و رقیق‌تری پیدا می‌کنند؛ درست مانند سفیده تخم‌مرغ».

روش دیگر برای شناسایی زمان تخمک‌گذاری، اندازه‌گیری دمای پایه بدن (BBT) است؛ یعنی دمای بدن در حالت کامل استراحت. اگر این دما به مدت بیش از ۱۰ روز حدود 6/0 درجه یا بیشتر افزایش یابد، نشانه‌ای از تخمک‌گذاری است. البته، بیشترین قدرت باروری معمولاً ۲ تا ۳ روز قبل از این افزایش دما اتفاق می‌افتد. با چند ماه پیگیری منظم، می‌توانید الگوی شخصی تخمک‌گذاری خود را بهتر بشناسید.

برای دقت بیشتر، می‌توانید از کیت‌های پیش‌بینی تخمک‌گذاری استفاده کنید که در داروخانه‌ها به فروش می‌رسند. این تست‌ها با بررسی سطح هورمون‌ها در ادرار، چند روز پیش از تخمک‌گذاری، زمان مناسب برای رابطه جنسی را مشخص می‌کنند.

زن و مرد: تعداد مناسب رابطه جنسی را در نظر بگیرید

وقتی بازه باروری‌تان را شناختید، نوبت به برنامه‌ریزی صحیح برای رابطه جنسی می‌رسد.

دکتر مک‌لنان توصیه می‌کند: «بهترین حالت این است که زوج‌ها از چند روز قبل از تخمک‌گذاری تا چند روز پس از آن، یک روز در میان رابطه جنسی داشته باشند».

او اضافه می‌کند که داشتن رابطه جنسی بیشتر از این مقدار، لزوماً مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما برخی مطالعات نشان داده‌اند که ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم در مردان شود.

در مورد وضعیت رابطه جنسی هم نگرانی نداشته باشید؛ انتخاب پوزیشن به خودتان بستگی دارد و تأثیری بر احتمال بارداری ندارد. حتی نگه داشتن پاها به سمت بالا پس از رابطه هم تأثیر قابل‌توجهی بر باروری نخواهد داشت.

دکتر استیسی پولاک در این باره می‌گوید: «اسپرم‌ها شناگران بسیار سریعی هستند؛ به طوری‌که تنها در عرض ۲ دقیقه پس از انزال، می‌توانند به لوله‌های رحمی برسند».

مردان: دمای بیضه‌ها را تحت نظر داشته باشید

آیا به وان آب داغ علاقه دارید؟ یا بعد از ورزش عادت دارید به سونا بروید؟ اگر در حال تلاش برای فرزندآوری هستید، شاید وقت آن رسیده که این عادت‌ها را کنار بگذارید.

دکتر مایکل آیزنبرگ توضیح می‌دهد: «دمای بیضه‌ها به طور طبیعی چند درجه از دمای بقیه بدن پایین‌تر است، چون این شرایط برای تولید اسپرم ایده‌آل‌تر است. بنابراین، هر عاملی که باعث گرم شدن آن‌ها شود، می‌تواند بر باروری تأثیر منفی بگذارد».

تحقیقات نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض گرمای مرطوب، مانند سونا یا حمام داغ، می‌تواند تعداد اسپرم را کاهش دهد. از طرفی، تولید اسپرم‌های سالم و بالغ حدود ۲ تا ۳ ماه زمان می‌برد، پس تأثیر گرما کوتاه‌مدت نیست.

یکی دیگر از منابع گرمایی که باید از آن دوری کنید، لپ‌تاپ‌ها هستند. آیزنبرگ می‌گوید: «اگرچه لپ‌تاپ‌های امروزی نسبت به قبل حرارت کمتری دارند، اما همچنان می‌توانند دمای کیسه بیضه را تا یک درجه افزایش دهند؛ و همین مقدار برای کاهش تولید اسپرم کافی است — حتی گاهی در کمتر از ۱۵ دقیقه».

برای احتیاط بیشتر، بهتر است لپ‌تاپ را روی میز استفاده کنید، نه روی پاهایتان.

اما درباره سؤال قدیمی «شورت جذب (briefs) یا آزاد (boxers)؟» آیزنبرگ می‌گوید: «فرقی نمی‌کند. مهم‌ترین نکته این است که لباسی بپوشید که برایتان راحت باشد».

زنان: مراقب وزن خود باشید

اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند احتمال بارداری موفق را افزایش دهد. دکتر مک‌لنان می‌گوید: «اضافه وزن می‌تواند باعث نامنظم شدن چرخه قاعدگی یا حتی قطع تخمک‌گذاری شود. اما کاهش حتی درصد کمی از وزن بدن، می‌تواند شانس باروری را افزایش داده و خطرات بارداری را کاهش دهد».

از سوی دیگر، لاغری بیش از حد نیز می‌تواند بر باروری تأثیر منفی بگذارد. اگر وزن شما پایین‌تر از حد نرمال باشد، نه تنها احتمال پریودهای نامنظم بیشتر می‌شود، بلکه پس از بارداری نیز در معرض زایمان زودرس قرار می‌گیرید و احتمال اینکه نوزادتان با وزن کم متولد شود افزایش می‌یابد.

زنان و مردان: داروهایی که مصرف می‌کنید را بررسی کنید

قبل از اینکه برای بارداری اقدام کنید، حتماً داروهایی را که مصرف می‌کنید با پزشک خود بررسی کنید تا مطمئن شوید که این داروها نه تنها تأثیری منفی بر باروری ندارند، بلکه به جنین آینده نیز آسیبی وارد نخواهند کرد. دکتر آیزنبرگ هشدار می‌دهد که مردانی که از تستوسترون استفاده می‌کنند، باید به تدریج مصرف آن را قطع کنند، چرا که ممکن است تولید طبیعی اسپرم را کاهش دهد.

در مورد زنان نیز دکتر مک‌لنان توضیح می‌دهد: «زنان باید نسبت به مصرف داروهای حاوی تستوسترون، داروهای تیروئید، ضدصرع، داروهای اعصاب و روان، و همچنین داروهای حاوی هورمون‌هایی مثل استروژن و پروژسترون احتیاط کنند».

قرص‌های ضدبارداری نیز معمولاً از این هورمون‌ها برای پیشگیری استفاده می‌کنند. اما اگر به تازگی مصرف آن‌ها را متوقف کرده‌اید، نگران نباشید.

دکتر پولاک تأکید می‌کند: «بدن شما بلافاصله پس از قطع مصرف قرص‌های جلوگیری آماده بارداری خواهد بود؛ حتی اگر سال‌ها از آن‌ها استفاده کرده باشید. مدت زمان مصرف هیچ تأثیری بر توانایی باردار شدن ندارد».

و همچنین، دکتر مک‌لنان می‌گوید: «مصرف روزانه اسید فولیک نه تنها از نقص‌های مادرزادی پیشگیری می‌کند، بلکه ممکن است به افزایش قدرت باروری نیز کمک کند».

روش‌های افزایش احتمال بارداری

در ادامه به چند روش طبیعی و اثبات شده برای افزایش باروری می‌پردازیم که با به کارگیری آن‌ها می‌توانید احتمال بارداری موفق را افزایش دهید. این راهکارها نه تنها بر پایه یافته‌های علمی هستند، بلکه کاملاً عملی و ایمن می‌باشند.

مصرف غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان

یکی از راه‌های مؤثر برای افزایش قدرت باروری در زنان و مردان، گنجاندن مواد غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان در رژیم غذایی روزانه است. آنتی‌اکسیدان‌ها با خنثی سازی رادیکال‌های آزاد در بدن، می‌توانند از آسیب به سلول‌های تخمک و اسپرم جلوگیری کرده و به حفظ سلامت آن‌ها کمک کنند. برخی تحقیقات علمی (هرچند محدود) نشان می‌دهند که مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است بر بهبود باروری زنان و همچنین کیفیت اسپرم در مردان تأثیر مثبت بگذارد. برای افزایش دریافت آنتی‌اکسیدان به صورت طبیعی، بهتر است مصرف این گروه از مواد غذایی را افزایش دهید:

• میوه‌ها و سبزیجات تازه
• مغزها و دانه‌های خوراکی (مثل گردو، بادام، تخمه آفتابگردان)
• غلات کامل

این خوراکی‌ها سرشار از آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین C، ویتامین E، فولیک اسید (فولات)، بتاکاروتن و لوتئین هستند که همگی برای سلامت باروری مفیدند.

مصرف مکمل های تقویت باروری مردان و زنان

یک مثال از رژیم مکمل باروری آقا و خانم:

• کپسول مایو اینوزیتول(برای آقا و خانم): بعد از صبحانه و شام هر بار دو عدد
• کپسول فرتیل اید آقایان: بعد از هر وعده غذایی یک عدد
• قرص ول من کانسپشن (برای آقا): بعد از صبحانه یک عدد
• کپسول فرتیل سی ام بانوان: بعد از هر وعده غذایی یک عدد
• ساشه فرتی پلاس اف یوروویتال(برای خانم): بعد از صبحانه یک ساشه در یک لیوان آب

صبحانه مفصل‌تری بخورید

اگر به دنبال راهی ساده و مؤثر برای بهبود باروری در زنان هستید، خوردن یک صبحانه پُرکالری و مغذی می‌تواند نقطه شروع خوبی باشد؛ مخصوصاً اگر به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مبتلا هستید، که یکی از دلایل شایع ناباروری در زنان محسوب می‌شود.

نتایج یک مطالعه در سال ۲۰۱۳ نشان داد که خوردن صبحانه‌ای با کالری بالا ممکن است به تنظیم برخی از هورمون‌های مؤثر در باروری در زنان مبتلا به PCOS کمک کند. همچنین در یک بررسی گسترده‌تر که در سال ۲۰۲۱ انجام شد، مشخص شد که مصرف کالری بیشتر در ساعات ابتدایی روز می‌تواند به کاهش علائم PCOS کمک کند.

برای رسیدن به بهترین نتیجه، پیشنهاد می‌شود که در وعده صبحانه از غذاهایی با کربوهیدرات کم و پروتئین بالا استفاده کنید؛ زیرا مصرف زیاد کربوهیدرات می‌تواند التهاب در بدن را افزایش دهد و در افراد مبتلا به PCOS، شرایط را بدتر کند. به عنوان مثال، می‌توانید برای صبحانه‌ای با پروتئین بالا از تخم‌مرغ آب‌پز، نان سبوس‌دار با آووکادو، یا اسموتی‌های حاوی مغزها و ماست یونانی استفاده کنید.

 مصرف اسیدهای چرب امگا ۳ را در اولویت قرار دهید

اگر می‌خواهید سلامت باروری خود را تقویت کنید، بهتر است مصرف چربی‌های سالم، به ویژه اسیدهای چرب امگا ۳ را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانید. امگا ۳ نه تنها برای عملکرد قلب و مغز مفید است، بلکه می‌تواند به بهبود تعادل هورمونی و افزایش کیفیت تخمک و اسپرم نیز کمک کند. منابع طبیعی امگا ۳ عبارتند از:

• ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و خال‌مخالی
• دانه‌های کتان و روغن کتان
• دانه چیا
• گردو

برای دریافت حداکثری خواص امگا ۳ بهتر است آن را از منابع غذایی طبیعی دریافت کنید. با این حال، در صورت نیاز می‌توان از مکمل‌های معتبر تحت نظر پزشک نیز استفاده کرد.

 اگر به PCOS مبتلا هستید، مصرف کربوهیدرات را کاهش دهید

برای افرادی که دچار سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) هستند، کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها می‌تواند تأثیر چشمگیری در افزایش باروری داشته باشد. متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند که کمتر از 45% کالری روزانه‌ از کربوهیدرات‌ها تأمین شود. برای مثال، اگر روزانه حدود ۱۸۰۰ کالری دریافت می‌کنید، سهم کربوهیدرات شما باید حدود ۲۰۰ گرم باشد.

مطالعات مختلف نشان داده‌اند که کنترل مقدار کربوهیدرات در رژیم غذایی می‌تواند به تنظیم قند خون، تعادل هورمونی و بهبود علائم PCOS کمک کند. البته توجه داشته باشید که مصرف بسیار پایین کربوهیدرات هم می‌تواند به اختلالات تغذیه‌ای و کمبود انرژی منجر شود؛ بنابراین، حفظ تعادل در این زمینه ضروری است.

مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده را به حداقل برسانید

زمانی که صحبت از کربوهیدرات‌ها می‌شود، نه تنها مقدار آن‌ها بلکه نوع کربوهیدرات مصرفی نیز اهمیت دارد. برای تقویت باروری و سلامت متابولیک، باید از مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده پرهیز کنید. این نوع کربوهیدرات‌ها معمولاً در مواد غذایی و نوشیدنی‌های شیرین و همچنین غلات فرآوری شده مانند نان سفید، برنج سفید و پاستاهای معمولی یافت می‌شوند. بدن این نوع کربوهیدرات‌ها را بسیار سریع جذب می‌کند که باعث افزایش ناگهانی قند خون و انسولین می‌شود.

کربوهیدرات‌های تصفیه شده دارای شاخص گلیسمی (GI) بالا هستند؛ به این معنی که تأثیر زیادی بر افزایش قند خون دارند. بالا رفتن مداوم سطح انسولین در بدن می‌تواند تولید هورمون‌های تولید مثل را مختل کند. زیرا انسولین از نظر ساختاری شبیه به برخی هورمون‌های جنسی است و وقتی سطح آن بیش از حد بالا باشد، بدن تصور می‌کند نیازی به تولید بیشتر این هورمون‌ها نیست. این روند می‌تواند به اختلال در تخمک‌گذاری و عدم بلوغ تخمک‌ها منجر شود.

مصرف فیبر را جدی بگیرید

فیبر غذایی نقشی مهم در سلامت عمومی بدن و عملکرد سیستم گوارش دارد، اما تحقیقات نشان داده‌اند که می‌تواند تأثیر مثبتی بر باروری زنان نیز داشته باشد. طبق یک مطالعه در سال ۲۰۲۰، رژیم غذایی سرشار از فیبر و کم قند می‌تواند احتمال بارداری طبیعی را اندکی افزایش دهد. منابع طبیعی و سالم فیبر (بدون قند افزوده) عبارتند از:

• غلات کامل مانند جو دوسر و نان سبوس‌دار
• میوه‌های تازه
• سبزیجات متنوع
• حبوباتی مانند عدس و لوبیا

برای بهره‌مندی از فواید فیبر در تقویت باروری، سعی کنید حداقل ۲۵ گرم فیبر در روز مصرف کنید. این تغییر ساده می‌تواند بر تعادل هورمونی و کاهش مقاومت به انسولین تأثیر مثبت داشته باشد.

 در انتخاب منابع پروتئین تجدیدنظر کنید

پروتئین یکی از ارکان اساسی هر رژیم غذایی سالم است، اما انتخاب نوع پروتئین مصرفی می‌تواند در افزایش قدرت باروری نقش ویژه‌ای داشته باشد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ نشان داد که پیروی از رژیم غذایی به سبک مدیترانه‌ای، که سرشار از ماهی، سبزیجات و چربی‌های سالم است و مصرف گوشت قرمز و فرآوری شده در آن کمتر است، می‌تواند به بهبود باروری کمک کند. این رژیم نه تنها غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب امگا ۳ است، بلکه با کاهش التهاب و بهبود کیفیت تخمک و اسپرم نیز همراه است.

جالب‌تر اینکه یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ نشان داد زنانی که قبل از انجام روش‌های کمک باروری مانند IVF (لقاح آزمایشگاهی) مصرف ماهی بیشتری داشتند، نرخ زایمان موفق بالاتری را تجربه کردند. بنابراین، جایگزینی منابع پروتئینی حیوانی ناسالم با ماهی می‌تواند یک قدم مهم برای تقویت باروری باشد.

 از لبنیات نترسید!

برخی افراد تصور می‌کنند که مصرف لبنیات ممکن است به باروری آسیب بزند، اما تحقیقات نشان می‌دهد که این نگرانی همیشه درست نیست. مطالعات صورت گرفته در سال ۲۰۱۸ نشان داده‌اند که شواهد علمی درباره ارتباط منفی بین لبنیات و ناباروری در زنان متناقض هستند. در واقع، لبنیات حاوی ترکیبات ارزشمندی مانند کلسیم و ویتامین D است که برای سلامت تخمک و تخمدان‌ها می‌تواند مفید باشد. هرچند هنوز مشخص نیست که لبنیات به طور مستقیم باعث افزایش باروری می‌شود یا خیر، اما هیچ مدرک محکمی وجود ندارد که مصرف آن تأثیر منفی داشته باشد.

در مورد مردان، بهتر است لبنیات کم‌چرب انتخاب شود. طبق یک مطالعه در سال ۲۰۱۳، لبنیات پرچرب ممکن است بر کیفیت اسپرم تأثیر منفی بگذارد، اما این اثر در لبنیات کم‌چرب مشاهده نشده است.

مصرف ویتامین‌های پیش از بارداری را در نظر بگیرید

اگر در مرحله اقدام برای بارداری هستید، یکی از بهترین تصمیماتی که می‌توانید بگیرید، شروع مصرف ویتامین‌های پیش از بارداری (Prenatal Vitamins) است. این مکمل‌ها معمولاً حاوی دوز بالاتری از ویتامین‌هایی مانند فولیک اسید و ویتامین‌های گروه B هستند که هم برای افزایش قدرت باروری و هم برای حمایت از سلامت جنین در مراحل ابتدایی بارداری ضروری‌اند.

با این حال، پیش از انتخاب مکمل مناسب، حتماً درباره برند، ترکیبات و میزان مجاز مصرف آن تحقیق کنید. از آنجا که مکمل‌ها تحت نظارت سختگیرانه سازمان غذا و دارو (FDA) نیستند، کیفیت آن‌ها ممکن است متفاوت باشد.

پیشنهاد می‌شود پیش از شروع مصرف هر نوع ویتامین با پزشک یا مشاور تغذیه مشورت کنید تا بهترین گزینه متناسب با نیازهای بدنتان را انتخاب نمایید.

تحرک بدنی داشته باشید

فعالیت بدنی منظم یکی از عوامل کلیدی در حفظ سلامت عمومی و افزایش باروری است. تحقیقات نشان داده‌اند که افزایش ورزش‌های سبک تا متوسط می‌تواند تأثیر مثبتی بر باروری در زنان و مردان، به ویژه افرادی که اضافه وزن یا چاقی دارند، داشته باشد. البته باید توجه داشت که زیاده‌روی در ورزش‌های شدید و پرفشار ممکن است به ویژه در زنان باعث اختلال در چرخه قاعدگی و کاهش باروری شود. بنابراین، اصل «اعتدال» در ورزش بسیار مهم است.

برای انتخاب برنامه ورزشی مناسب، بهتر است با یک متخصص سلامت یا فیزیولوژیست مشورت کنید تا فعالیت‌هایی متناسب با شرایط بدنی و هدف شما پیشنهاد شود.

زمانی برای آرامش اختصاص دهید

استرس و اضطراب، به‌ویژه در دوران اقدام به بارداری، می‌توانند فشار روانی زیادی ایجاد کنند. هرچند شواهد علمی درباره تأثیر مستقیم استرس بر باروری هنوز قطعی نیست، اما مشخص شده است که استرس می‌تواند چرخه قاعدگی را مختل کند و این موضوع به‌طور غیرمستقیم بر قدرت باروری زنان اثرگذار باشد.

اگر احساس می‌کنید استرس یا نگرانی‌های ذهنی زندگی روزمره‌تان را مختل کرده، بهتر است با متخصص سلامت روان مشورت کنید. گاهی صحبت با یک روانشناس می‌تواند به بهبود آرامش، کاهش اضطراب و بازگشت تمرکز در مسیر بارداری کمک شایانی کند.

اگر نمی‌دانید از کجا شروع کنید، می‌توانید از راهنماهای انتخاب روان‌درمانگر یا مراکز مشاوره معتبر کمک بگیرید.

 مصرف کافئین را محدود کنید

ارتباط بین مصرف کافئین و کاهش باروری هنوز به طور کامل مشخص نیست. در گذشته برخی متخصصان توصیه می‌کردند که زنان در دوران اقدام به بارداری مصرف قهوه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار را کاهش دهند؛ اما نتایج یک مرور علمی در سال ۲۰۲۰ نشان داد که این محدودیت ممکن است برای همه افراد ضروری نباشد.

با این حال، با توجه به نبود شواهد قطعی درباره تأثیر کافئین بر باروری، پیشنهاد می‌شود مصرف روزانه قهوه را به یک تا دو فنجان در روز محدود کنید. همچنین می‌توانید از جایگزین‌های طبیعی مانند دمنوش‌های گیاهی یا قهوه بدون کافئین در برنامه روزانه خود استفاده کنید.

 وزن خود را در محدوده مناسب و متعادل نگه دارید

داشتن اضافه وزن یا کمبود وزن می‌تواند بر چرخه قاعدگی و به ویژه روند تخمک‌گذاری تأثیر منفی بگذارد و در نتیجه شانس باروری طبیعی را کاهش دهد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ نشان داد که کاهش تنها ۵٪ از وزن بدن در افراد مبتلا به چاقی، به همراه کنترل شاخص توده بدنی (BMI) و سطح تری‌گلیسرید خون، می‌تواند باعث افزایش احتمال بارداری شود.

البته باید توجه داشت که تعریف «وزن سالم» برای هر فرد متفاوت است. شاخص BMI نمی‌تواند همه فاکتورهای مربوط به سلامت فردی مانند ترکیب بدن، حجم عضله یا سطح فعالیت فیزیکی را به طور کامل در نظر بگیرد. بهتر است برای ارزیابی دقیق وضعیت وزنی خود و بررسی اینکه کاهش یا افزایش وزن به بهبود باروری شما کمک می‌کند یا نه، با یک پزشک یا مشاور تغذیه مشورت نمایید.

 سطح آهن بدن را بررسی کنید

پژوهشی در سال ۲۰۲۳ نشان داد که کمبود آهن ممکن است یکی از عوامل مؤثر در کاهش باروری زنان باشد، به ویژه در مواردی که علت مشخصی برای ناباروری یافت نمی‌شود. اگر اخیراً آزمایش خون نداده‌اید، توصیه می‌شود با پزشک خود در مورد بررسی سطح آهن مشورت کنید. در صورتی که سطح آهن پایین باشد، مصرف مکمل آهن یا افزایش مصرف مواد غذایی غنی از آهن می‌تواند مؤثر باشد.

در این شرایط، اولویت با آهن غیرهِم (non-heme iron) است که از منابع گیاهی مانند عدس، اسفناج، لوبیا و تخمه کدو به‌دست می‌آید. تحقیقات سال ۲۰۱۹ نشان دادند که آهن غیرهِم در زنان دارای کم‌خونی، نسبت به آهن حیوانی (هِم)، تأثیر بهتری بر باروری دارد.

از آنجایی که جذب آهن گیاهی در بدن دشوارتر است، توصیه می‌شود آن را با مواد غذایی سرشار از ویتامین C مانند مرکبات، فلفل دلمه‌ای یا گوجه‌فرنگی مصرف کنید تا جذب آن افزایش یابد.

محصولات زنبورعسل را در نظر بگیرید

محصولات زنبورعسل مانند گرده گل، ژل رویال و پروپولیس (بره موم) قرن‌هاست که در طب سنتی برای افزایش باروری طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، شواهد علمی گسترده‌ای در مورد اثرات آن‌ها بر باروری انسان وجود ندارد.

طبق مرور منابع علمی منتشرشده در سال ۲۰۲۳، برخی از ترکیبات زنبورعسل ممکن است در درمان ناباروری مرتبط با سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مؤثر باشند. همچنین بررسی دیگری در سال ۲۰۲۱ اشاره می‌کند که این محصولات ممکن است برای تقویت باروری مردان نیز مفید باشند.

با این وجود، نویسندگان هر دو مقاله تأکید می‌کنند که اغلب این نتایج در مطالعات حیوانی مشاهده شده‌اند و شواهد انسانی هنوز محدود است. بنابراین، پیش از مصرف هرگونه مکمل یا فرآورده زنبورعسل برای اهداف باروری، حتماً با پزشک مشورت کنید.

داروهای باروری: گزینه‌های درمانی برای زنان و مردان

اگر برای باردار شدن تلاش می‌کنید اما نتیجه‌ای حاصل نشده، احتمالاً به فکر استفاده از روش‌های درمانی پزشکی افتاده‌اید. داروهای باروری از دهه ۱۹۶۰ میلادی در ایالات متحده معرفی شدند و از آن زمان تاکنون به میلیون‌ها زن و مرد کمک کرده‌اند تا رویای والد شدن را محقق کنند. امروزه یکی از رایج‌ترین گزینه‌های درمان ناباروری، استفاده از این داروهاست، داروهایی که ممکن است برای شما یا شریک زندگیتان مناسب باشند.

آشنایی با اصطلاحات رایج در درمان ناباروری

دراینجا، اصطلاحاتی که در گفتگو با پزشک یا هنگام بررسی روش‌های درمان ناباروری ممکن است با آن‌ها مواجه شوید، به‌صورت ساده و دقیق توضیح داده شده‌اند:

• تحریک تخمک گذاری کنترل شده (Controlled Ovarian Stimulation - COS): نوعی روش درمان ناباروری که در آن داروها باعث می‌شوند تخمدان‌ها چندین تخمک آزاد کنند، نه فقط یک تخمک در هر چرخه.
• هورمون لوتئین‌ساز (Luteinizing Hormone - LH): هورمونی که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود. در زنان، موجب تخمک‌گذاری می‌شود و در مردان، تولید هورمون‌های مردانه مانند تستوسترون را تحریک می‌کند.
• پرولاکتین بالا (Hyperprolactinemia): حالتی که در آن غده هیپوفیز، مقدار زیادی از هورمون پرولاکتین ترشح می‌کند. پرولاکتین بالا می‌تواند مانع ترشح LH و FSH شود و در نتیجه، روند تخمک‌گذاری در زنان مختل می‌شود.
• ناباروری (Infertility): ناتوانی در بارداری پس از یک سال رابطه جنسی محافظت نشده در زنان زیر 35 سال، یا پس از 6 ماه رابطه محافظت نشده در زنان بالای 35 سال.
• لقاح خارج رحمی (In Vitro Fertilization - IVF): یکی از روش‌های پیشرفته درمان ناباروری است که در آن تخمک‌های بالغ از تخمدان خارج شده، در آزمایشگاه با اسپرم لقاح داده می‌شوند و سپس جنین به رحم منتقل می‌شود.
• تخمک‌گذاری (Ovulation): فرآیند آزاد شدن تخمک از تخمدان در زنان (بین روز 10 تا 19 قاعدگی)، که برای بارداری ضروری است.
• سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (Polycystic Ovarian Syndrome - PCOS): شرایطی که در آن زن به دلیل داشتن کیست هایی در تخمدان، دچار تنبلی تخمدان شده و به طور منظم تخمک‌گذاری نمی‌کند؛ یکی از علل شایع ناباروری در زنان.
• نارسایی زودرس تخمدان (Premature Ovarian Failure / Primary Ovarian Insufficiency): شرایطی که در آن عملکرد تخمدان‌ها پیش از سن 40 سالگی متوقف می‌شود یا به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
• رکامبینانت (Recombinant): داروهایی که با استفاده از فناوری ژنتیکی و بر پایه DNA انسانی ساخته می‌شوند؛ در تولید برخی داروهای باروری کاربرد دارند.

داروهای باروری برای زنان

امروزه انواع مختلفی از داروهای باروری برای زنان در دسترس هستند. ممکن است متوجه شوید که تعداد داروهای معرفی شده برای زنان بیشتر از مردان است. دلیل اصلی این موضوع آن است که تحریک تخمک‌گذاری در زنان بسیار آسان‌تر از افزایش تعداد اسپرم در مردان است. در ادامه با رایج‌ترین داروهای باروری مخصوص بانوان آشنا می‌شوید:

داروهای خوراکی کمک به درمان ناباروری

داروهایی مانند قرص لتروزول و کلومیفن برای زنانی تجویز میشود که دچار تنبلی تخمدان یا کمبود تخمک گذاری بوده و نیاز به تحریک، جهت تخمک گذاری به موقع دارند؛ همچنین برای مردانی تجویز میشود که نیاز به افزایش ترشح هورمون تستوستون دارند.

داروهای محرک هورمون FSH (هورمون محرک فولیکول)

هورمون FSH به صورت طبیعی در بدن تولید می‌شود. این هورمون مسئول بلوغ یکی از تخمک‌های داخل تخمدان و تشکیل فولیکول اطراف آن است، مراحلی کلیدی در روند آماده سازی بدن برای تخمک‌گذاری.

نسخه دارویی FSH نیز مانند هورمون طبیعی بدن، به تحریک تخمک گذاری کمک می‌کند. این داروها معمولاً برای زنانی تجویز می‌شوند که تخمدان‌های فعال دارند اما تخمک‌ها به درستی بالغ نمی‌شوند. FSH برای زنانی که دچار نارسایی زودرس تخمدان (Premature Ovarian Failure) هستند مناسب نیست.

پیش از شروع درمان با FSH، معمولاً یک داروی دیگر به نام hCG (هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی) تجویز می‌شود.

هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)

hCG هورمونی است که به طور طبیعی توسط بدن تولید می‌شود. این هورمون دو نقش اصلی در بدن زنان دارد:

1. تحریک فولیکول بالغ برای آزاد سازی تخمک
2. تحریک تخمدان‌ها برای ترشح هورمون پروژسترون، که باعث آماده سازی دیواره رحم برای لانه گزینی تخمک بارور شده می‌شود.

نسخه دارویی hCG معمولاً در ترکیب با داروهایی مانند کلومیفن یا گنادوتروپین یائسگی انسانی (hMG) استفاده می‌شود. این دارو تنها برای زنانی تجویز می‌شود که تخمدان‌های فعال دارند و نباید در زنانی با نارسایی زودرس تخمدان استفاده شود.

آنتاگونیست‌های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH Antagonists)

آنتاگونیست‌های GnRH معمولاً در زنانی استفاده می‌شوند که تحت تحریک کنترل شده تخمدان (Controlled Ovarian Stimulation - COS) هستند. این روش یکی از مراحل اصلی در درمان‌های ناباروری مانند لقاح خارج رحمی (IVF) است.

این داروها با جلوگیری از ترشح FSH و LH توسط بدن، مانع از تخمک گذاری زودرس می‌شوند. در واقع با سرکوب هورمون‌هایی که باعث آزاد سازی تخمک می‌شوند، آنتاگونیست‌های GnRH به تخمک‌ها اجازه می‌دهند تا کاملاً رسیده و در زمان مناسب برای لقاح استفاده شوند. این داروها معمولاً همراه با تزریق hCG تجویز می‌شوند تا روند تخمک‌گذاری دقیقاً زمانبندی شود.

آگونیست‌های دوپامین (Dopamine Agonists)

آگونیست‌های دوپامین داروهایی هستند که برای درمان هیپرپرولاکتینمی (افزایش سطح پرولاکتین خون) استفاده می‌شوند. این داروها با کاهش ترشح هورمون پرولاکتین از غده هیپوفیز عمل می‌کنند. پرولاکتین بیش از حد می‌تواند بر تخمک‌گذاری و باروری تأثیر منفی بگذارد.

نکته: کنترل پرولاکتین در زنانی که دچار اختلال تخمک‌گذاری هستند، می‌تواند نقش مهمی در افزایش شانس بارداری داشته باشد.

داروهای باروری برای مردان

گرچه بیشتر تمرکز درمان‌های ناباروری بر زنان است، اما داروهایی نیز برای بهبود باروری در مردان وجود دارد، به ویژه در مواردی که کمبود تستوسترون یا کاهش تعداد اسپرم وجود دارد.

هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)

گرچه hCG به طور طبیعی فقط در بدن زنان تولید می‌شود، اما فرم دارویی آن برای مردان نیز مفید است. این دارو با افزایش تولید تستوسترون به تحریک تولید اسپرم کمک می‌کند.

هورمون محرک فولیکول (FSH)

بدن مردان نیز به مقدار مشخصی FSH برای تولید اسپرم نیاز دارد.

یادآوری: درمان دارویی در مردان معمولاً برای افرادی تجویز می‌شود که دچار اختلال در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-بیضه هستند یا سطح تستوسترون یا اسپرم‌شان پایین است.

نتیجه‌گیری

باروری یکی از مهم‌ترین جنبه‌های سلامت فردی و خانوادگی است که تحت تأثیر عوامل گوناگونی از جمله سبک زندگی، وضعیت تغذیه، سن، اختلالات هورمونی و حتی میزان استرس قرار دارد. با توجه به آمار جهانی، ناباروری حدود ۱۵ درصد از زوج‌ها را درگیر می‌کند و این موضوع تنها به زنان محدود نمی‌شود؛ بلکه مردان نیز در حدود نیمی از موارد ناباروری نقش دارند.

بر اساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تشخیص دقیق نوع اختلال تخمک‌گذاری یا اسپرم‌سازی، و اتخاذ درمان مناسب با آن، نقش اساسی در بهبود احتمال بارداری دارد. همچنین، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) با تأیید داروهای مؤثری همچون کلومیفن، hCG، FSH و آنتاگونیست‌های GnRH، چارچوب روشنی برای درمان دارویی ناباروری ترسیم کرده است، اما بر لزوم پایش دقیق و پیشگیری از عوارضی مانند تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) و بارداری چندقلویی نیز تأکید دارد.

در کنار درمان دارویی، اصلاح سبک زندگی نقش تعیین کننده‌ای در افزایش شانس باروری دارد. تغذیه متعادل، فعالیت بدنی منظم، کنترل وزن، ترک سیگار و الکل، مدیریت استرس و تنظیم روابط جنسی بر اساس پنجره باروری، از اقداماتی هستند که می‌توانند احتمال بارداری طبیعی را افزایش دهند.

در نهایت، تقویت باروری فرایندی چندوجهی است که نیازمند تعامل هوشمندانه میان دانش پزشکی، مداخلات دارویی ایمن، و انتخاب‌های سالم روزمره است. برای زوج‌هایی که در مسیر فرزندآوری با چالش مواجه هستند، مشاوره با پزشک متخصص و بهره‌گیری از راهکارهای علمی می‌تواند مسیر موفقیت را هموارتر سازد.

پرسش و پاسخ

1. آیا استرس می‌تواند باروری مردان و زنان را کاهش دهد؟

بله، استرس یکی از عوامل مهم و اغلب نادیده گرفته شده در کاهش باروری زنان و مردان است. در زنان، استرس مزمن می‌تواند باعث اختلال در تخمک‌گذاری، نامنظم شدن قاعدگی و حتی توقف کامل آن شود. همچنین سطح هورمون‌های کلیدی مانند GnRH، LH و FSH که برای تخمک‌گذاری ضروری هستند، تحت تأثیر مستقیم استرس کاهش می‌یابد.

در مردان، استرس می‌تواند باعث کاهش کیفیت مایع منی، کاهش تعداد اسپرم‌ها، کاهش تحرک اسپرم و افزایش تعداد اسپرم‌های غیرطبیعی شود. استرس همچنین ممکن است سطح تستوسترون را کاهش دهد و منجر به اختلال در نعوظ یا کاهش میل جنسی شود.

2. آیا تغذیه گیاهی می‌تواند در افزایش باروری مؤثر باشد؟

رژیم‌های گیاهی غنی از مواد مغذی، آنتی‌اکسیدان‌ها، و فیبر می‌توانند نقش مثبتی در سلامت باروری ایفا کنند. مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، مغزها، دانه‌ها (مانند تخم کتان و چیا)، غلات کامل و منابع پروتئینی گیاهی مانند حبوبات می‌تواند به تعادل هورمونی و سلامت تخمدان و بیضه‌ها کمک کند.

برخی از مواد غذایی گیاهی مانند سویا حاوی فیتواستروژن هستند که ممکن است بسته به دوز مصرف، تأثیر مثبت یا منفی بر باروری داشته باشند، بنابراین مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه توصیه می‌شود. همچنین مصرف بیش از حد غذاهای فرآوری شده گیاهی با چربی ترانس یا شکر بالا می‌تواند بر باروری اثر منفی داشته باشد.

3. آیا آلودگی هوا و مواد شیمیایی محیطی در کاهش باروری نقش دارند؟

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که آلودگی‌های محیطی از جمله ذرات معلق در هوا (PM2.5)، فلزات سنگین، فتالات‌ها، BPA (بیسفنول A) و آفت‌کش‌ها می‌توانند تأثیر منفی بر باروری زنان و مردان داشته باشند. این مواد با اختلال در عملکرد هورمونی (به ویژه هورمون‌های جنسی)، افزایش استرس اکسیداتیو و تأثیر بر DNA اسپرم یا کیفیت تخمک، موجب کاهش شانس بارداری طبیعی می‌شوند.

به زنان و مردانی که در تلاش برای بارداری هستند توصیه می‌شود از منابع احتمالی تماس با مواد شیمیایی صنعتی، پلاستیک‌های غیرایمن، اسپری‌های شیمیایی و آب آلوده پرهیز کرده و در محیط‌های با آلایندگی کمتر زندگی کنند.

4. آیا سبک زندگی شب‌زنده‌داری و کم‌خوابی می‌تواند باعث کاهش شانس بارداری شود؟

بله، خواب ناکافی و اختلال در ریتم شبانه‌روزی می‌تواند تعادل هورمون‌های جنسی را بر هم بزند و باعث کاهش کیفیت باروری شود. در زنان، کم‌خوابی می‌تواند سطح هورمون ملاتونین را کاهش دهد که نقش حیاتی در بلوغ تخمک و تعادل چرخه قاعدگی دارد. همچنین احتمال ابتلا به تخمدان پلی‌کیستیک در زنانی با خواب مختل بالاتر است.

در مردان، بی‌خوابی مداوم می‌تواند سطح تستوسترون را کاهش دهد و منجر به افت کیفیت اسپرم شود. همچنین تولید اسپرم ممکن است به دلیل افزایش کورتیزول (هورمون استرس) در نتیجه بی‌خوابی، مختل شود.

منبع:

The Best Ways to Boost Fertility