خواص ویتامین B6 و علائم کمبود ویتامین B6

ویتامین b6 چیست؟

ویتامین B6 که به نام پیریدوکسین نیز شناخته می‌شود، یکی از ویتامین‌های گروه B است که نقش بسیار مهمی در بدن ایفا می‌کند. این ویتامین محلول در آب است، به این معنی که در بدن ذخیره نمی‌شود و باید از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها تأمین شود.

کاربردها و خواص ویتامین B6

از قرص ویتامین B6 یا منابع غذایی شامل این ویتامین برای پیشگیری و درمان کمبود ویتامین B6 استفاده می‌شود. همچنین برای مشکلاتی نظیر بیماری‌های قلبی، سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، افسردگی، حالت تهوع در دوران بارداری، بیماری آلزایمر، دیابت و بسیاری از مشکلات دیگر نیز این ویتامین مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما برای بسیاری از این کاربردها شواهد علمی کافی در دسترس نیست.

تأثیرات و کارایی ویتامین ب6

• موارد مؤثر:
  • اختلال تشنج نادر وابسته به ویتامین B6: تزریق وریدی ویتامین B6 می‌تواند تشنج‌های ناشی از صرع وابسته به پیریدوکسین را در نوزادان کنترل کند.
  • کم‌خونی سیدروبلاستیک: مصرف خوراکی ویتامین B6 برای درمان نوع ارثی این کم‌خونی مؤثر است.
  • کمبود ویتامین B6: مصرف خوراکی این ویتامین برای پیشگیری و درمان کمبود ویتامین B6 بسیار کارآمد است.
• موارد احتمالاً مؤثر:
  • هموسیستئین بالا در خون: مصرف ویتامین B6 همراه با فولیک اسید می‌تواند سطح بالای هموسیستئین خون را کاهش دهد.
  • حالت تهوع و استفراغ در بارداری: از خواص ویتامین B6 بهبود علائم خفیف تا متوسط تهوع و استفراغ دوران بارداری می‌باشد.
  • سنگ کلیه: مصرف ویتامین B6 به‌تنهایی یا همراه با منیزیم خطر سنگ کلیه را کاهش می‌دهد.
  • سندرم پیش از قاعدگی (PMS): مصرف ویتامین B6 می‌تواند علائم این سندرم، مانند درد سینه، را کاهش دهد.
• موارد غیرمؤثر یا کمتر مؤثر:
  • کاهش عملکرد شناختی با افزایش سن: مصرف ویتامین B6 تأثیری بر بهبود عملکرد ذهنی در افراد مسن ندارد.
  • بیماری آلزایمر، سندرم تونل کارپال و آب‌مروارید: شواهد کافی برای اثربخشی ویتامین B6 در این موارد وجود ندارد.

ایمنی و عوارض جانبی

مصرف ویتامین B6 از طریق غذا حتی در مقادیر بالا ایمن است. اما مصرف بیش‌ازحد مکمل‌ها ممکن است عوارض زیر را ایجاد کند:

• عدم کنترل عضلات یا حرکات ارادی (آتاکسی)
• ضایعات پوستی دردناک
• سوزش معده و تهوع
• حساسیت به نور خورشید
• بی‌حسی
• کاهش حس درد یا دما

مصرف خوراکی:

• مصرف ویتامین B6 تا دوز 100 میلی‌گرم در روز بی‌خطر است. مصرف دوزهای 101 تا 200 میلی‌گرم نیز احتمالاً بی‌خطر است، اما ممکن است در برخی افراد عوارضی مانند تهوع، درد معده، کاهش اشتها و سردرد ایجاد کند.
• مصرف دوزهای بالای 500 میلی‌گرم در روز می‌تواند خطرناک باشد و مشکلاتی در مغز و اعصاب ایجاد کند.

هشدارها و احتیاط‌های ویژه در مصرف ویتامین B6

مصرف خوراکی

مصرف ویتامین B6 در دوزهای مناسب (تا 100 میلی‌گرم در روز) معمولاً بی‌خطر است. مصرف دوزهای بالاتر، بین 101 تا 200 میلی‌گرم در روز، نیز احتمالاً بی‌خطر است اما ممکن است عوارضی مانند تهوع، درد معده، کاهش اشتها و سردرد ایجاد کند. دوزهای 500 میلی‌گرم یا بیشتر ممکن است خطرناک باشند و در موارد شدیدتر منجر به مشکلات مغزی و عصبی شوند.

بارداری

مصرف ویتامین B6 به صورت خوراکی و در دوزهای مناسب معمولاً بی‌خطر است و گاهی برای کنترل حالت تهوع در بارداری استفاده می‌شود، اما این کار باید تحت نظارت پزشک انجام شود. مصرف دوزهای بالا در بارداری ممکن است خطرناک باشد و موجب تشنج در نوزادان شود.

شیردهی

مصرف ویتامین B6 در دوز 2 میلی‌گرم در روز در دوران شیردهی معمولاً بی‌خطر است. اما از مصرف مقادیر بالاتر خودداری کنید، زیرا اطلاعات کافی درباره ایمنی دوزهای بالاتر در شیردهی وجود ندارد.

قرار دادن استنت کرونری پس از جراحی

از مصرف ترکیب ویتامین B6، فولیک اسید، و ویتامین B12 بعد از قرار دادن استنت کرونری خودداری کنید، زیرا ممکن است خطر تنگی عروق خونی را افزایش دهد.

جراحی کاهش وزن

مصرف مکمل ویتامین B6 برای افرادی که جراحی کاهش وزن داشته‌اند، ضروری نیست. مصرف بیش از حد ممکن است عوارضی مانند تهوع، استفراغ و تیرگی پوست ایجاد کند.

تداخلات دارویی ویتامین B6

قبل از مصرف ویتامین B6 با پزشک مشورت کنید. برخی تداخلات دارویی شامل موارد زیر است:

• آلتریتامین: ممکن است اثر این داروی شیمی‌درمانی را کاهش دهد.
• باربیتورات‌ها: ممکن است مدت و شدت اثر این داروهای آرام‌بخش را کاهش دهد.
• داروهای ضدتشنج: ممکن است مدت و شدت اثر این داروها (مانند فنی‌توئین) را کاهش دهد.
• لوودوپا: مصرف همزمان با ویتامین B6 می‌تواند اثربخشی داروی لوودوپا (مورد استفاده در پارکینسون) را کاهش دهد.

تداخلات عمده:

• فنی‌توئین (Dilantin): ویتامین B6 ممکن است سرعت تجزیه فنی‌توئین در بدن را افزایش دهد. این مسئله می‌تواند اثرات فنی‌توئین را کاهش داده و خطر تشنج را افزایش دهد. از مصرف دوزهای بالای ویتامین B6 هنگام استفاده از فنی‌توئین خودداری کنید.

تداخلات متوسط:

• آمیودارون (Cordarone): آمیودارون ممکن است حساسیت به نور خورشید را افزایش دهد. مصرف ویتامین B6 همراه با آمیودارون ممکن است احتمال آفتاب‌سوختگی، تاول یا جوش‌های پوستی را بیشتر کند. از لباس‌های محافظ و کرم ضدآفتاب استفاده نمایید.
• فنوباربیتال (Luminal): ویتامین B6 ممکن است سرعت تجزیه فنوباربیتال در بدن را افزایش دهد که می‌تواند اثرات این دارو را کاهش دهد.
• داروهای ضد فشار خون: ویتامین B6 ممکن است فشار خون را کاهش دهد. مصرف دوزهای بالای ویتامین B6 همراه با این داروها ممکن است باعث کاهش بیش از حد فشار خون شود.

تداخلات جزئی:

• لوودوپا: ویتامین B6 ممکن است سرعت تجزیه و دفع لوودوپا را افزایش دهد، اما این مشکل فقط زمانی ایجاد می‌شود که لوودوپا به تنهایی مصرف شود. اگر لوودوپا همراه با کاربیدوپا مصرف شود، این تداخل رخ نمی‌دهد.

دوز مصرفی ویتامین B6

مقدار توصیه شده روزانه (RDA):

• مردان:
  • 1/3 میلی‌گرم در روز (19-50 سال)
  • 1/7 میلی‌گرم در روز (بیش از 50 سال)
• زنان:
  • 1/3 میلی‌گرم در روز (19-50 سال)
  • 1/5 میلی‌گرم در روز (بیش از 50 سال)
• دوران بارداری: 1/9 میلی‌گرم در روز
• دوران شیردهی: 2 میلی‌گرم در روز

ویتامین B6 در چه غذاهایی است؟

ویتامین B6 در غلات کامل، حبوبات، سبزیجات، گوشت و تخم‌مرغ یافت می‌شود. این ویتامین به‌صورت مکمل‌های مستقل یا همراه با سایر ویتامین‌های گروه B عرضه می‌شود. برای انتخاب مکمل مناسب و دوز آن، با پزشک مشورت کنید.

خواص ویتامین B6 و مصرف آن در دوزهای مناسب به حفظ سلامت بدن کمک می‌کند، اما مصرف بیش از حد می‌تواند خطرناک باشد.

این ویتامین در غذاهایی مانند مرغ، ماهی، سیب‌زمینی، نخود، موز و غلات غنی شده یافت می‌شود. همچنین، به شکل مکمل به‌صورت کپسول، قرص یا مایع در دسترس است.

علل کمبود ویتامین B6

افرادی که دچار بیماری‌های کلیوی یا اختلالات جذب مواد مغذی در روده کوچک (سندروم‌های سوءجذب) هستند، بیشتر در معرض کمبود ویتامین B6 قرار دارند. علاوه بر این، اختلالات خودایمنی، برخی داروهای صرع و وابستگی به الکل نیز می‌توانند منجر به کمبود ویتامین B6 شوند.

علائم کمبود ویتامین B12 ممکن است شامل علائمی مانند کم‌خونی (کاهش تعداد گلبول‌های قرمز سالم)، سردرگمی، افسردگی و ضعف سیستم ایمنی باشد. کمبود ویتامین B6 معمولاً همراه با کمبود سایر ویتامین‌های گروه B، مانند فولیک اسید (ویتامین B9) و ویتامین B12 رخ می‌دهد.

تحقیقات علمی درباره ویتامین B6

بیماری‌های قلبی و سکته مغزی

در گذشته تصور می‌شد که مصرف ویتامین B6 همراه با فولیک اسید (B9) و ویتامین B12 می‌تواند با کاهش سطح هوموسیستئین خون از بیماری‌های قلبی و عروقی جلوگیری کند. اما مطالعات نشان داده‌اند که این ترکیب خطر یا شدت بیماری‌های قلبی و سکته را کاهش نمی‌دهد.

تهوع صبحگاهی بارداری

ویتامین B6 ممکن است شدت تهوع و استفراغ بارداری را کاهش دهد. در موارد شدید، پزشک ممکن است مکمل این ویتامین را تجویز کند.

سندروم پیش از قاعدگی (PMS)

برخی شواهد نشان می‌دهند که ویتامین B6 ممکن است علائم PMS را کاهش دهد، اما این مطالعات کافی نیست.

کم‌خونی سیدروبلاستیک

ویتامین B6 در درمان این نوع کم‌خونی ژنتیکی مؤثر است.

نتیجه‌گیری

خواص ویتامین B6 برای سلامت سیستم عصبی، ایمنی و درمان برخی شرایط اثبات شده است، اما مصرف بیش‌ازحد یا بدون مشورت پزشک می‌تواند عوارضی ایجاد کند.

خواص ویتامین B6 در کمک به عملکرد صحیح بدن و پیشگیری از کمبود آن بسیار حیاتی است. علائم کمبود ویتامین B6 می‌تواند شامل خستگی، تحریک‌پذیری و مشکلات عصبی باشد. توجه به مقدار مصرف این ویتامین و استفاده از منابع غذایی طبیعی یا مکمل‌ها تحت نظر پزشک، راهی مؤثر برای حفظ سلامتی است.

ویتامین B6 به‌طور کلی ایمن و بی‌خطر است و یک رژیم غذایی متنوع نیاز بدن به این ویتامین را تأمین می‌کند. اما در افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی، سندروم سوءجذب یا شرایط خاص دیگر، مصرف مکمل ممکن است ضروری باشد.

پرسش و پاسخ

1. ویتامین B6 را کی بخوریم؟

بهترین زمان مصرف ویتامین B6 معمولاً همراه با وعده‌های غذایی است، زیرا این کار به جذب بهتر و کاهش احتمال بروز عوارض گوارشی کمک می‌کند. در صورت استفاده از مکمل‌ها، طبق توصیه پزشک عمل کنید.

2. ویتامین B6 در چه میوه‌هایی وجود دارد؟

برخی میوه‌ها منابع خوبی از ویتامین B6 هستند. موز یکی از بهترین گزینه‌هاست و علاوه بر تأمین ویتامین B6، انرژی فوری نیز فراهم می‌کند. آووکادو یکی دیگر از منابع غنی این ویتامین است و برای سلامت پوست و مو نیز مفید است. مصرف این میوه‌ها به‌عنوان میان‌وعده سالم یا بخشی از رژیم غذایی روزانه می‌تواند به پیشگیری از کمبود ویتامین B6 کمک کند.

3. علائم کمبود ویتامین B6 چیست؟

کمبود ویتامین B6 می‌تواند باعث علائمی مانند کم‌خونی، افسردگی، سردرگمی، ضعف سیستم ایمنی، و ترک‌های دردناک اطراف دهان شود. در موارد شدیدتر، تشنج و بی‌حسی در دست‌ها و پاها نیز مشاهده می‌شود. افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی، سندرم سوءجذب یا وابستگی به الکل در معرض خطر بیشتری هستند. برای پیشگیری از کمبود، مصرف منابع غذایی غنی از این ویتامین توصیه می‌شود.

4. ویتامین B6 برای چه افرادی ضروری است؟

ویتامین B6 برای همه افراد ضروری است، اما نیاز به آن در برخی افراد بیشتر است. زنان باردار برای کاهش تهوع، بیماران مبتلا به کم‌خونی سیدروبلاستیک، افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی و افرادی که داروهای خاص مانند داروهای ضدتشنج مصرف می‌کنند، نیاز بیشتری به این ویتامین دارند. همچنین، افرادی که رژیم غذایی نامناسب دارند یا دچار سوءجذب هستند، ممکن است به مکمل‌های ویتامین B6 نیاز داشته باشند.

5. آیا مصرف بیش‌ازحد ویتامین B6 خطرناک است؟

بله، مصرف بیش‌ازحد ویتامین B6 می‌تواند باعث عوارض جانبی مانند آسیب عصبی، بی‌حسی، کاهش حس درد، و در موارد شدیدتر عدم کنترل حرکات شود. دوز روزانه ایمن برای بزرگسالان معمولاً تا 100 میلی‌گرم است. مصرف مقادیر بالاتر تنها باید تحت نظارت پزشک انجام شود.

منبع:

Vitamin B6 (Pyridoxine) Benefits and Symptoms of Vitamin B6 Deficiency