زردی پوست و چشم‌ها؛ آنچه باید در مورد یرقان بدانید
یرقان، که به عنوان زردی نیز شناخته میشود، یکی از بیماری‌های شایع به خصوص در نوزادان است که می‌تواند به دلایل مختلفی بروز پیدا کند. این حالت به دلیل تجمع بیلی‌روبین در خون و بافت‌ها ایجاد میشود و همراه با علائمی مانند زرد شدن پوست، زردی یا سفیدی چشم‌ها و غشاهای مخاطی همراه است که عمدتاً ناشی از افزایش غیرطبیعی سطح بیلی‌روبین در خون میباشد. یرقان نشانهای از عدم تکامل کبد در نوزادان؛ همچنین در بزرگسالان به علت نارسایی کبد، اختلالات در کبد، سنگ یا کیسه صفرا یا اختلال مجاری صفراوی است، بلکه ممکن است به مشکلات خونی یا بیماری‌های دیگر نیز اشاره داشته باشد. با توجه به اهمیت شناخت دلایل و عوامل مؤثر در ایجاد این عارضه، بررسی علمی و دقیق آن می‌تواند به تشخیص سریع‌تر و درمان مؤثرتر آن کمک کند. در این مقاله، به بررسی جامع بیماری یرقان، از جمله علل، علائم بیماری و رویکردهای درمانی، پرداخته میشود تا اطلاعات کاربردی و مفیدی برای خوانندگان علاقه‌مند فراهم گردد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
- زردی یا یرقان چیست؟
- یرقان در بزرگسالان
- زردی نوزادان
- انواع یرقان
- علائم یرقان یا زردی
- علت یرقان چیست
- تشخیص زردی
- درمان یرقان
- درمان خانگی یرقان
- مراقبت‌های خانگی زردی نوزاد
- مراقبت‌های خانگی زردی بزرگسالان
- مکمل‌های موثر در کاهش یرقان
- نتیجه گیری
- پرسش و پاسخ
یرقان یا زردی چیست؟
بیلی روبین یک مایع زرد رنگ محصول تجزیه طبیعی هموگلوبین (کاتابولیسم هم) است و از تخریب گلبولهای قرمز خون تشکیل شده و همراه صفرا از بدن دفع میشود. سطح طبیعی بیلی روبین در خون، کمتر از 1 میلی گرم در دسی لیتر است.
زردی که با عنوان “هیپربیلی روبینمی” نیز شناخته میشود، ناشی از سطوح بالای بیلی روبین در خون است و زمانی اتفاق می‌افتد که تجزیه بیلی روبین در کبد و دفع آن از بدن مختل شده و میزان آن به سرعت افزایش پیدا کند. در شرایط عادی، بیلی روبین در داخل کبد کونژوگه شده و آن را محلول در آب میکند. رسوب بیلی روبین تنها زمانی اتفاق می افتد که مقدار بیلی روبین به میزان قابل توجهی بیشتر باشد که نشانهای از افزایش تولید یا اختلال در دفع است.
با رسوب و افزایش میزان بیلی روبین، علائم تغییر رنگ بافت‌های بدن به رنگ زرد شروع میشود. یکی از علائم بالینی یرقان با ایجاد تغییر رنگ در صلبیه چشم (زرد شدن محیطی صلبیه چشم)، تنها زمانی که سطح آن به بیش از 3 میلی گرم در دسی لیتر برسد، به بهترین وجه قابل تشخیص است. صلبیه چشم به دلیل محتوای الاستین زیاد، تمایل زیادی به بیلی روبین دارند. با افزایش بیشتر سطح بیلی روبین سرم، پوست به تدریج از زرد لیمویی تا سبز روشن تغییر رنگ می‌دهد، به خصوص اگر این روند طولانی مدت باشد.
برخلاف زردی نوزادان، زردی در بزرگسالان شایع نیست و معمولاً به خودی خود بهبود می‌یابند، اما در صورت تشدید علائم و یا برای کاهش سطح بیلی روبین، پزشک روش‌های درمانی را توصیه میکند. درمان یرقان بستگی به علت اصلی آن دارد و ممکن است شامل تغییر در رژیم غذایی، دارودرمانی یا در موارد شدید، مداخلات پزشکی پیچیده‌تری شود. اگر علائم زردی، از جمله پوست یا چشم‌های زرد، علائم شبیه آنفولانزا، ادرار تیره یا درد شکم دارید، فوراً با پزشک خود صحبت کنید.
یرقان در بزرگسالان
- یرقان یا زردی، وضعیتی است که در اثر افزایش سطح بیلی روبین در خون رخ می‌دهد و باعث زرد شدن پوست، غشاهای مخاطی و سفیدی چشم میشود.
- به طور معمول، سطح نرمال بیلی روبین بزرگسالان بین 0.2 تا 1.3 میلی گرم در دسی لیتر (mg/dL) مشخص شده است. مقادیر بالاتر از 1.3 میلی گرم در دسی لیتر معمولاً به‌عنوان بیلی روبین افزایش یافته در نظر گرفته میشود که به‌عنوان زردی تشخیص داده میشود. برای کودکان 15 روزه تا 18 ساله، سطح بیلی روبین طبیعی باید کمتر از 1.0 میلی گرم در دسی لیتر باشد.
- در بزرگسالان، یرقان می‌تواند نشانهای از مشکلات کبدی (مانند هپاتیت، سیروز کبدی یا انسداد مجاری صفراوی) باشد. در افراد مسن، زردی معمولاً از انسداد مجاری صفراوی ناشی میشود. علائم زردی در بزرگسالان ممکن است شامل خارش پوست، ادرار تیره، مدفوع روشن و خستگی باشد.
در افکار عمومی، وقتی در مورد بیماری زردی صحبت میشود بسیاری از مردم علائم آن را با زرد شدن پوست یا چشم می‌شناسند. در حالی که زردی در بخش‌های پوست و چشم رخ می‌دهد، اما معمولاً از زیر زبان شروع میشود. بنابراین ممکن است ابتدا علائم زرد شدن را در ناحیه زبان و سپس در سفیدی چشم و در نهایت روی پوست خود مشاهده کنید.
زردی نوزادان
- زردی در اثر تجمع ماده شیمیایی به نام بیلی روبین در خون و بافت بدن نوزاد ایجاد میشود. بیلی روبین به طور معمول توسط کبد پردازش میشود، اما برای نوزادان چند روزه لازم است تا کبد آنها توانایی تجزیه بیلی روبین را داشته باشد، بنابراین از هر 10 نوزاد، 6 نوزاد درجاتی از زردی دارند.
- زردی نوزاد یک بیماری شایع است، به ویژه در نوزادانی که قبل از هفته 38 بارداری متولد می‌شوند (نوزادان نارس) و برخی از نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند.
- زردی در نوزادان معمولاً به این دلیل رخ می‌دهد که کبد نوزاد به اندازه کافی بالغ نیست تا بیلی روبین موجود در جریان خون را دفع کند. در برخی از نوزادان، یک بیماری زمینه‌ای ممکن است باعث بروز زردی شود. این بیماری در میان نوزادان نارس شایع‌تر است. اکثر نوزادانی که بین هفته 35 بارداری و هفته آخر بارداری متولد می‌شوند نیازی به درمان زردی ندارند. در نوزادانی که عوامل خطر قابل توجهی مشاهده نمیشود، به ندرت سطح بیلی روبین تام سرم بالاتر از 12 میلی گرم در دسی لیتر (205 میکرومول در لیتر) مشخص میشود. با افزایش تعداد عوامل خطر، سطوح بیلی روبین به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.
- زردی پوست و سفیدی چشم - نشانه اصلی زردی نوزاد - معمولا بین روز دوم و چهارم پس از تولد ظاهر میشود. علائم زردی نوزادان بدین صورت است که پوست روی شکم، بازوها یا پاهای کودک، سفیدی چشم زرد به نظر می‌رسد. کودک شما بی حال یا بیمار به نظر می رسد. کودک شما وزن اضافه نمی‌کند یا بطور کامل غذا نمی‌خورد.
- برای اکثر نوزادان، زردی خفیف در عرض 1 تا 2 هفته بهبود می‌یابد. اما سطح بسیار بالای بیلی روبین می‌تواند به مغز آسیب برساند که به آن “کرنیکتروس” می‌گویند. این عارضه تقریباً همیشه قبل از بالا رفتن سطح بیلی روبین و ایجاد آسیب، تشخیص داده میشود. با شدت یافتن علائم در پوست بدن که بخش‌های پوست روی شکم، بازوها یا پاهای کودک و همچنین سفیدی چشم کودک زرد به نظر می‌رسد، حتما به پزشک مراجعه کنید.
انواع یرقان
یرقان را می‌توان به سه دسته مختلف از جمله پیش کبدی، داخل کبدی یا پس از کبدی مشخص کرد. علل پیش کبدی و داخل کبدی به عنوان زردی پزشکی شناخته می‌شوند، در حالی که زردی پس از کبد (یا زردی انسدادی) زردی جراحی در نظر گرفته میشود.
- یرقان پیش کبدی(هیپربیلی روبینمی غیر کانژوگه). در این نوع زردی، تولید بیش از حد بیلی روبین وجود دارد که از توانایی کبد برای کونژوگه کردن بیلی روبین و دفع آن به روده سبقت می گیرد. این عمدتا هیپربیلی روبینمی غیر کونژوگه است.
- زردی کبدی(هیپربیلی روبینمی مختلط). در زردی کبدی (یا داخل کبدی)، بر اثر اختلال عملکرد سلول‌های کبدی بوجود می آید. کبد توانایی کونژوگه بیلی روبین را از دست می‌دهد، اما در مواردی که ممکن است سیروز نیز پیدا کند، با فشردن قسمت‌های داخل کبدی درخت صفراوی باعث میشود درجه ای از انسداد ایجاد شود.
- یرقان پس کبدی(هیپربیلی روبینمی مزدوج. در زردی پس از کبد یا زردی انسدادی، به دلیل انسداد جزئی یا کامل مجرای صفراوی خارج کبدی بین کبد و دوازدهه، مانعی در جریان صفرا وجود دارد. انسداد می تواند در داخل مجاری صفراوی یا بیشتر در دیستال در پانکراس رخ دهد.
علائم یرقان یا زردی
افرادی که دچار زردی می‌شوند ممکن است پوست آنها زرد به نظر برسد. قسمت سفید چشم نیز ممکن است زرد به نظر برسد. اگر پوست تیره دارید، ممکن است زردی پوست کمتر قابل توجه باشد، اما قسمت سفید چشم شما زرد به نظر می رسد.
رایج‌ترین علائم زردی معمولاً عبارتند از:
- زرد شدن پوست و قسمت سفید چشم (صلبیه) - وقتی زردی شدیدتر است، این نواحی ممکن است قهوه ای به نظر برسند.
- رنگ زرد در داخل دهان.
- ادرار تیره یا قهوه ای رنگ.
- مدفوع رنگ پریده یا سفالی.
- خارش پوست
در افراد مبتلا به زردی، برخی علائم حاد که نگران کننده هستند شامل موارد ذیل میباشد:
- درد و حساسیت شدید شکم.
- تغییرات در عملکرد ذهنی، مانند خواب آلودگی، بی قراری یا گیجی.
- خون در مدفوع یا مدفوع سیاه قیری.
- تب بالا - تهوع و استفراغ - نفخ
علت یرقان چیست
زردی در صورت وجود موارد زیر ممکن است رخ دهد:
- افزایش تجزیه گلبولهای قرمز خون (علل پیش کبدی)
- مشکلی در نحوه پردازش بیلی روبین توسط کبد (عوامل کبدی یا کبدی)
- انسدادی که از خروج بیلی روبین فرآوری شده از بدن شما جلوگیری میکند (دلایل پس از کبدی)
- کمبود ویتامین B12
طبق مطالعات انجام شده توسط محققان، برخی عوامل مانند بیماری‌ها و شرایط بدن، در بروز بیماری زردی نقش موثری دارند که شامل موارد ذیل هستند:
|
تشخیص زردی
تشخیص افتراقی برای زردی بر این اساس است که آیا علت بروز بیماری، زردی پیش کبدی (عمدتا هیپربیلی روبینمی غیر کونژوگه)، کبدی (هیپربیلی روبینمی مختلط)، یا پس از کبدی (هیپربیلی روبینمی مزدوج) باشد.
- اصلی ترین روش تشخیص زردی، گرفتن نمونه ادرار برای بررسی بیلی روبین میباشد. آزمایش بیلی روبین معمولاً یکی از آزمایشات کلی برای بررسی سلامت کبد است. آزمایش بیلی روبین ممکن است برای این موارد انجام شود: بررسی سلامت کبد، جستجوی علت زردی، یا تعیین میزان کارآمدی یک درمانی. این آزمایش همچنین معمولاً برای کمک به تشخیص زردی نوزاد نیز استفاده میشود.
- روش دیگر تشخیص بیماری، انجام آزمایش خون است که آزمایش‌های خون شامل
- شمارش کامل گلبول های خون مانند RBC - WBC و…
- آزمایش‌های عملکرد کبد و آنزیم و سموم کبد مانند AST - ALT -ALP و…
- میزان اوره و الکترولیت‌ها
- سرعت لخته شدن خون
- غربالگری هپاتیت (در صورت شناسایی عوامل خطر در تاریخچه)
اگر علائم زردی فرد شدید باشد، نیاز به بستری شدن دارد.
درمان یرقان
برای بهبودی علائم زردی، بدن شما حداقل به 6 ماه زمان نیاز دارد. این زمان برای کبد لازم است تا کارایی خود را بازیابد. آزمایشات معمولی برای بررسی عملکرد کبد و آنزیم هایی که توسط آنها ایجاد می شود انجام میشود. این نوع زردی به زردی فیزیولوژیک معروف است.
در بزرگسالان، زردی معمولاً درمان نمیشود. اما پزشک شرایطی را که باعث آن شده است درمان خواهد کرد. برای مثال:
- اگر هپاتیت حاد ویروسی دارید، با بهبود یافتن عملکرد کبد، زردی خود به خود بهبود پیدا میکند. اما پزشک داروی ضد ویروس مانند آسیکلوویر یا والاسیکلوویر یا تنوفوویر را نیز تجویز خواهد کرد.
- اگر بیماری مجرای صفراوی مسدود شده باشد، پزشک ممکن است جراحی را پیشنهاد دهد و در کنار آن داروی اورسودئوکسی کولیک اسید(اورسوفار) نیز تجویز میشود.
- متخصص مراقبت‌های بهداشتی ممکن است برای کسانی که خارش متوسط تا شدید را تجربه میکنند، داروهایی مانند ساشه کلستیرامین(جهت کاهش کلسترول و رفع اختلالات صفراوی) و… تجویز کند.
- از آنجایی که یرقان ممکن است گاهی اوقات نشان دهنده آسیب به کبد باشد، پیوند کبد ممکن است در برخی موارد، بسته به شدت آسیب، ضروری باشد.
- برای نوزادان:
- زردی نوزاد ناشی از عدم تکامل کامل کبد و عدم توانایی دفع بیلی روبین و تجمع بیش از حد آن در بدن نوزاد بوده که اگر درمان نشود و برای طولانی مدت در سطح بالایی باشد منجر به آسیب مغز و تشنج و حتی مرگ میشود. بنابراین باید هر چه سریع تر درمان شود.
- در نوزادانی که زردی خفیف دارند- اگر نوزاد سالم و خوب باشد، نیازی به درمان نیست. کبد نوزاد تنها پس از گذشت چند روز، بیلی روبین را به درستی پردازش میکند. گاهی نوزاد به دلیل واکنش به شیر مادر دچار زردی میشود که به آن زردی شیر مادر گویند و باید مصرف شیر خشک جایگزین شود. اما اغلب هنگامی که نوزاد شما زردی خفیف داشته باشد، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که میزان شیردهی به نوزاد خود را افزایش دهید تا حرکات روده نوزاد بیشتر شود. این کار به کاهش بیلی روبین و دفع آن از راه مدفوع کمک میکند. در نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، زردی معمولاً در طی 2 هفته بهبود پیدا میکند و در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند ممکن است بیش از 2 تا 3 هفته تا بهبودی زمان لازم باشد.
- اگر نوزاد در شرایط زردی متوسط باشد،– نور درمانی رایج‌ترین راه درمان است. این روش، بیلی روبین موجود در پوست نوزاد را به یک ماده شیمیایی با ضرر کمتر تبدیل میکند. در برخی موارد، نوردرمانی فقط برای 24 ساعت یا کمتر مورد نیاز است، در برخی شرایط دیگر، ممکن است به مدت 5 تا 7 روز نیاز باشد.
- دستورالعمل‌های AAP نشان می دهد که نوزادی که به دلیل هایپربیلی روبینمی (با سطح 18 میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر) مجددا بستری میشود، باید سطح 13 تا 14 میلی گرم در دسی لیتر را داشته باشد تا نوردرمانی را متوقف کند.
- در همه مراحل، شستشوی پا و بدن نوزاد با عرق شاطره توصیه میشود.
- داروی کمک به درمان زردی نوزاد:
- قطره بیلی ناستر(=نئوناستر= بیلی استاپ): حاوی شیر خشت بوده که یک ملین قندی حاوی قند مانیتول میباشد. در واقع در هر یک سی سی از این قطره 300 میلی گرم مانیتول وجود دارد که در روده ایزومر های بیلی روبین را به خود جذب کرده و از راه مدفوع دفع میکند. دستور: هر 8 ساعت، به ازای هر کیلوگرم وزن 3 تا5 قطره
- قرص کلوفیبرات 500 میلی گرم: اگرچه توصیه نمیشود اما گاها پزشکان در شرایط خاص نوزاد تجویز میکنند.
درمان خانگی یرقان
درمان خانگی زردی نوزاد
- مراقب علائمی مبنی بر بدتر شدن زردی نوزاد خود باشید. مدام وضعیت ظاهری نوزاد را بررسی کنید و به پوست او از نزدیک نگاه کنید.
- میزان شیردهی به کودک خود را افزایش بدهید.
- اگر از نوردرمانی برای درمان کودک خود در خانه استفاده می‌کنید، مهم است که بدانید چگونه از همه تجهیزات استفاده کنید.
درمان خانگی یرقان در بزرگسالان
به منظور کنترل علائم بیماری و پیشرفت روند بهبودی، هیدراته ماندن با نوشیدن آب زیاد یا نوشیدنی‌های بدون شیرینی ضروری است. همچنین افزایش مصرف میوه و سبزیجات توصیه میشود. غذاها و نوشیدنی‌هایی که بایدبرای کنترل علائم زردی محدود شوند عبارتند از: غذاهای سرخ شده، کربوهیدرات‌های تصفیه شده و غذاهای شیرین، الکل و غذاهای بسیار فرآوری شده.
مکمل‌های موثر در کاهش یرقان
شواهد علمی نشان می‌دهند ویتامین D، کولین و ویتامین C بر سلامت کلی کبد موثر هستند. ویتامین D در کاهش سطح بیلی روبین در نوزادان دارای زردی تاثیرات چشمگیری دارد. در واقع، سطح ویتامین D نوزادان مبتلا به زردی پایین است. یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد که مادران باید ویتامین D را برای کاهش سطح بیلی روبین در نوزادان مصرف کنند. همچنین ویتامین E از پراکسیداسیون فسفولیپیدی غشای گلبولهای قرمز جلوگیری کرده و آن را تثبیت میکند، در نتیجه تجزیه گلبولهای قرمز و سنتز هموگلوبین را در خون کاهش می‌دهد که می‌تواند منجر به کاهش سطح بیلی روبین سرم شود.
گفته شده که بسیاری از مکمل‌های گیاهی به سلامت کبد کمک میکنند، اما شما باید محتاط باشید و با پزشک خود برای انتخاب بهترین ویتامین‌ها مشورت کنید. برای مثال:
- کپسول لیورهیل: حاوی خارمریم و…
- کپسول لیور ویت یوروویتال: حاوی خار مریم + مولتی ویتامین + گیاهان دارویی دیگر
- کپسول آدولیور: حاوی خارمریم و…
- شربت هموبالانس عناب: حاوی عناب و آویشن
- کپسول لیپوبلو دکتر اهورا: حاوی کنگر فرنگی
- کپسول لیورمد: حاوی خار مریم
- قرص لیوروفیت: حاوی خار مریم و کنگر فرنگی
- قرص لیورکر: حاوی خار مریم + گیاهان دارویی دیگر
- قرص سیم لیور: حاوی خار مریم و کنگر فرنگی
- کپسول لیواتوفیکس: حاوی خار مریم + مولتی ویتامین + گیاهان دارویی دیگر
- کپسول لیوی مارین: حاوی خار مریم
- قرص لیو 52: حاوی گیاهان دارویی
نتیجه گیری
یرقان یک مشکل پزشکی است که می‌تواند در اثر عوامل متعددی از جمله بیماری‌های کبدی، انسداد مجاری صفراوی، یا اختلالات خونی ایجاد شود. این بیماری به دلیل تجمع بیلی‌روبین در خون رخ می‌دهد که در نهایت باعث تغییر رنگ پوست، چشم‌ها و سایر بافت‌ها به رنگ زرد میشود. برای درمان و پیشگیری از یرقان، تشخیص به‌موقع عامل زمینه‌ای، پیگیری درمان مناسب و رعایت سبک زندگی سالم بسیار حائز اهمیت است. در جمع‌بندی، آگاهی از علائم و دلایل یرقان و همچنین مشاوره پزشکی منظم می‌تواند به پیشگیری و مدیریت این بیماری کمک کند و کیفیت زندگی افراد را بهبود بخشد. توجه به سلامت کبد و مصرف مواد غذایی مناسب از جمله اقدامات پیشگیرانه مهم است.
پرسش و پاسخ
1. زردی نوزاد تا چند روزگی خطرناک است؟
اگر زردی نوزاد بیشتر از ۳ هفته ادامه یابد ممکن است نشانه یک بیماری زمینه‌ای باشد و نیاز به مراجعه به متخصص و درمان زردی نوزاد باشد. علاوه بر این، سطوح بالای بیلی روبین می‌تواند کودک را در معرض اختلالات شدید مانند خطر ناشنوایی، فلج مغزی یا سایر اشکال آسیب مغزی قرار دهد.
2. برای رفع زردی نوزاد مادر چه بخورد؟
بدلیل اینکه شیر مادر تنها منبع تغذیه برای کودک است، برای کنترل زردی نوزاد، این نکته حائز اهمیت میباشد که مادر به برنامه غذایی خود توجه داشته باشد، پس تغذیه در دوران بارداری را باید جدی بگیرید. متخصصان مصرف غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و فیبرها، میوه‌ها و سبزیجات تازه، غلات کامل، منابع غذایی ویتامین D، غذاهای آهن‌دار را توصیه میکنند و از مصرف غذاهای سرخ شده، کربوهیدرات‌های تصفیه شده و غذاهای شیرین و غذاهای بسیار فرآوری شده اجتناب کنید.
3. کمبود چه ویتامینی می‌تواند منجر به زردی شود؟
اگر فردی دچار زردی طولانی مدت باشد، این عارضه می‌تواند بر اثر کمبود ویتامین B12 در بدن باشد. برای بهبود علائم، به خصوص در کودکان، نیاز به دستورالعمل‌های درمانی برای کمبود ویتامین B12 میباشد.
منبع
