کیست تخمدان؛ علائم و درمان

کیست تخمدان چیست؟

اکثر کیست‌های تخمدان بدون دلیل و به طور طبیعی ایجاد می‌شوند و در عرض چند ماه بدون نیاز به هیچ درمانی از بین می روند. تخمدان‌ها، دو اندام به شکل بادام هستند که بخشی از دستگاه تناسلی زنان را تشکیل می‌دهند و محل قرارگیری هر تخمدان در هر طرف رحم می‌باشد. کیست ممکن است هر دو تخمدان را به طور همزمان یا  فقط یک تخمدان را درگیر کند.

تخمدان‌ها 2 وظیفه اصلی دارند:

•  در خانم‌ها تقریباً هر 28 روز، وظیفه آزاد کردن یک تخمک را دارد که به عنوان بخشی از چرخه قاعدگی زنان محسوب می‌شود.
•  هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون را در بدن خانم‌ها ترشح می‌کند که نقش مهمی در تولید مثل دارند.

خرید بهترین دارو برای کیست تخمدان از داروخانه حاتم

علائم کیست تخمدان

اکثر کیست‌های تخمدان هیچ علائمی ایجاد نمی‌کنند و خود به خود از بین می‌روند. اما یک کیست تخمدان بزرگ می‌‍تواند باعث:

عوارض کیست تخمدان

عوارض کیست تخمدان برخی اوقات، ناشی از رشد بیش از اندازه تخمدان ایجاد می‌شود که این عوارض شامل موارد زیر هستند:

و دیگر عوارض عبارتند از:

• ناباروری: برخی از کیست‌ها باعث بروز مشکل در تخمک گذاری یا تنبلی تخمدان و اختلالات باروری می‌شوند.
• اختلال در قاعدگی: خونریزی یا لکه بینی بی وقت، عدم وقوع قاعدگی یا وقوع قاعدگی بسیار دردناک و طولانی.
• احتمال بروز عفونت: چنانچه کیست عفونی باشد و پاره شود، کل حفره لگنی دچار عفونت خواهدشد.
• فشار بر ارگان ها یا تورم: کیستی که بزرگ شده باشد ممکن است بر روده یا مثانه و… فشار آورده یا در زیر شکم، تورم دائمی ایجاد کند.
• چسبندگی داخلی ارگان‌ها: چنانچه کیست درون تخمدان پاره شود می‌تواند باعث چسبندگی اندام‌ها شود.
• احساس درد یا ناراحتی مزمن: در صورت وجود کیست برای مدت طولانی و بزرگ شدن آن، در ناحیه زیر شکم دائما احساس درد و ناراحتی ایجاد می‌کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

در صورت داشتن موارد زیر فوراً پزشک خود را در جریان بگذارید:

• درد ناگهانی و شدید شکم یا لگن
• درد همراه با تب یا استفراغ
• علائم شوک شامل سرد شدن پوست، تنفس سریع و پی در پی و سبکی سر یا ضعف بدنی

انواع کیست‌ها

کیست‌های عملکردی

 کیست‌های عملکردی در اکثر کیست‌های تخمدان، در نتیجه چرخه قاعدگی شما ایجاد می‌شوند. انواع دیگر کیست‌ها کمتر رایج هستند.

• کیست عملکردی: این نوع کیست، نتیجه عملکرد تخمدان‌ها و در زمان آزاد شدن تخمک ایجاد می‌شود. کیست‌های عملکردی اغلب بدون درمان خاصی پس از گذشت یک ماه برطرف خواهند شد. در تخمدان‌های شما هر ماه کیست‌های کوچکی به نام فولیکول رشد می‌کنند. فولیکول‌ها، هورمون‌های استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند و در هنگام تخمک‌گذاری، تخمک را آزاد می‌کنند. هر فولیکول که ماهانه به رشد خود ادامه می‌دهد، به عنوان کیست عملکردی شناخته می‌شود. دو نوع کیست عملکردی وجود دارد:
  • کیست فولیکولار: حدود نیمه چرخه قاعدگی شما، یک تخمک از فولیکول درون تخمدان آزاد می‌شود. سپس تخمک به سمت لوله فالوپ حرکت می‌کند. کیست فولیکولی زمانی تشکیل می‌شود که فولیکول پاره نشود و  تخمک، آزاد نشده و فولیکول به رشد خود ادامه می‌دهد. این کیست اغلب علائم خاصی نداشته و فقط اندکی درد در اواسط چرخه ایجاد میکند ؛ به صورت خودبه خود نیز بهبود می یابد.
  • کیست جسم زرد: پس از اینکه فولیکول، تخمک را آزاد می‌کند، فولیکول کوچک شده و شروع به تولید استروژن و پروژسترون می‌کند. اکنون فولیکول جسم زرد نامیده می شود. گاهی اوقات، دهانه‌ ورودی تخمک، مسدود شده، مایع در داخل جسم زرد جمع می‌شود و باعث ایجاد کیست می‌شود. این کیست ممکن است منجر به تاخیر در قاعدگی و درد شکم شود ؛ فقط در موارد حاد بهتر است جراحی شود.

کیست‌های غیرعملکردی

بعضی  از کیست‌ها بر اثر یک بیماری بروز می‌یابند و ارتباطی به چرخه قاعدگی ندارند.

• کیست هموراژیک: معمولا زمانی رخ میدهد که فولیکول یا جسم زرد دچار پارگی رگ و خونریزی داخلی شوند. درد ناگهانی و لکه بینی ایجاد میکنند که جهت کاهش درد، استراحت بیشتر توصیه میشود؛ این کیست ها احتمال پارگی ناگهانی بالایی دارند که در این صورت باید جراحی شوند.
• کیست سیست‌ آدنوما: معمولا در سنین 30 تا 40 سالگی روی تخمدان‌ها ایجاد می‌شود که با مایعی رقیق، آبکی و مخاطی، پر خواهد شد؛ در واقع نوعی تومور خوش خیم هستند.
• کیست درموئید(تراتوم): کیست درموئید مادرزادی بوده و از سلول‌های تشکیل‌دهنده انواع بافت بدن انسان همچون مو، پوست، دندان یا بافت مغز ایجاد می‌شود. ممکن است بزرگ شود و پیچ خوردگی کیست نیز رخ دهد ؛ معمولا نیاز به جراحی دارد.
• کیست اندومتریوئید(شکلاتی): کیست آندومتریوم از بافت داخل رحم که هر ماه در طول چرخه قاعدگی خونریزی می‌کند و به آن بافت آندومتر گویند، پر می‌شود. این کیست منجر به درد شدید قاعدگی یا درد هنگام رابطه جنسی و ناباروری میشود و نیاز به جراحی و درمان بلند مدت دارد.
• کیست پاتولوژیک یا سرطان تخمدان: کیست سرطانی، توده جامدی که از تومورها تشکیل شده است. این کیست ناشی از رشد غیر طبیعی سلول های تخمدان بوده و نیاز به بررسی دقیق دارد.
• کیست تنبلی تخمدان: تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک(PCOS) ناشی از اختلال هورمونی بوده و منجر به ایجاد فولیکول‌های کوچک متعدد در تخمدان و آکنه و چاقی و ناباروری و اختلال قاعدگی می‌شود.

کیست های بزرگتر از 5 سانتی متر یا بسیار دردناک باید سریعا توسط پزشک بررسی شوند.

علائم دفع کیست تخمدان

خارج شدن فیزیکی کیست‌های تخمدان از بدن به منظور دفع کامل آن نیست، بلکه منظور از ترکیدن کیست، مشاهده علائمی است که با لک‌بینی و خونریزی همراه خواهد بود. از علائم کیست تخمدان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• درد شدید زیر شکم که با استراحت بهتر می‌شود
• تغییر ترشحات واژن در مقدار یا تغییر رنگ به خونی و تیره
• درد کمر
• خونریزی از واژن خارج از موعد قاعدگی یا لکه بینی
• ورم شکم
• تب
• حالت تهوع
• احتمال استفراغ
• بی‌حسی در قسمت شکم
• سرگیجه
• حساس شدن به لمس شکم و لگن
• درد شانه و کتف
• زیاد شدن درد موقع نشستن
• سنگین بودن لگن
• کاهش فشار روی روده و مثانه و کاهش نفخ و احساس سنگینی

علت کیست تخمدان

علت اصلی بروز کیست، آزادسازی تخمک درچرخه قاعدگی است. برخی دیگر از عوامل تاثیرگذار عبارتند از:

• ژنتیک یا سابقه خانوادگی
• اختلال هورمون های بدن (استروژن و پروژسترون) که منجر به اختلال تخمک گذاری میشود.
• مصرف داروهای محرک تخمک گذاری
• وقوع اندومتریوز (افزایش ضخامت جدار داخلی رحم)
• بارداری: منجر به تبدیل جسم زرد باقی مانده به کیست
•  کیست درموئید و سیست‌آدنوما که باعث تولید مثل غیر طبیعی سلولی می‌شود.
•  در مراحل پیشرفته، کیست‌های اندومتریوز روی تخمدان به وجود می‌آیند.
• چاقی و قند و چربی بالا و تغذیه ناسالم مانند غذاهای فرآوری شده، منجر به بروز کیست تخمدان میگردند.
• بیماری التهابی لگن که شامل نوعی عفونت‌های شدید هستند، می‌توانند به تخمدان سرایت پیدا کنند و باعث بروز کیست شوند.

چه زمانی باید نگران کیست‌های تخمدان باشیم؟

کیست‌های تخمدان منجر به بروز علائمی می‌شوند که معمولا اندازه بزرگی دارند و باید با دقت بیشتری به آن‌ها توجه کرد. در این صورت، پزشک متخصص زنان با تعیین اندازه کیست، لزوم انجام عمل جراحی را بررسی می‌کند. در مورد میزان خطر کیست‌های تخمدان می‌توان گفت که کیست‌هایی بزرگتر از 50 تا 60 میلی‌متر هستند، نیاز به بررسی دقیق داشته و در اکثر مواقع نیاز به جراحی دارند. دیگر موارد عبارتند از:

• درد ناگهانی و بسیار شدید زیر شکم: میتواند نشانه پارگی یا پیچ خوردگی کیست باشد
• درد شدید همراه با تهوع و استفراغ و تب: میتواند نشانه پارگی یا عفونت کیست باشد.
• خونریزی شدید غیر معمول از واژن: میتواند نشانه پارگی کیست باشد.
• احساس ضعف و سرگیجه شدید و افت فشار خون ناگهانی: میتواند نشانه پارگی کیست و خونریزی داخلی باشد.
• پایداری یا افزایش سایز کیست: چنانچه بعد از مدت ها در سونوگرافی های بعد، کیست تغییر نکند یا بزرگتر شود، باید برای درمان آن اقدام نمود.
• وجود کیست در دوران یائسگی: احتمال بدخیم شدن کیست در دوران یائسگی به دلیل کاهش هورمون استروژن بیشتر است.
• وجود کیست در هر دو تخمدان به طور همزمان: احتمال ناباروری را افزایش میدهد.

رژیم غذایی برای کیست تخمدان

تغییر روش تغذیه، اولین قدم در درمان کیست است، زیرا خوراکی‌ها نقش بسیار مهمی در درمان این بیماری دارند. رژیم غذایی مناسب برای کیست‌های تخمدان شامل موارد زیر می‌باشند:

• دریافت کربوهیدرات (نان، برنج، ماکارونی و سیب‌زمینی) را به حداقل برسانید.
• کالری کمتری دریافت کنید.
• غذاهای فیبردار مانند میوه، سبزیجات و حبوبات مصرف کنید.
• از مصرف بیش از اندازه غذاهای کنسروی، فرآوری شده و نمک خودداری کنید.
• از مصرف غذاهای حاوی چربی اشباع شده اجتناب کنید.
• نمک دریافتی را به حداقل برسانید.
• از خوردن همزمان ماست و سالاد همراه با غذا بپرهیزید.
• خوردن مواد غذایی همچون لبنیات مثل شیر، میوه و تنقلات با یکدیگر، به‌دلیل عدم توانایی معده برای هضم همزمان مشکل‌ساز می‌شود.

درمان کیست تخمدان

درمان کیست تخمدان بستگی به سن شما و نوع و اندازه کیست شما دارد. این به علائم شما نیز بستگی دارد. پزشک شما ممکن است پیشنهاد دهد:

درمان کیست تخمدان از طریق معاینه ماهانه 

 در بسیاری از موارد می توانید منتظر بمانید و مجددا معاینه شوید تا ببینید آیا کیست پس از چند ماه از بین می رود یا خیر. اگر هیچ علامتی ندارید و سونوگرافی شما کیست کوچک و پر از مایع را نشان می دهد، این یک گزینه است، صرف نظر از سن شما ممکن است چندین سونوگرافی لگنی برای بررسی تغییر اندازه یا ظاهر کیست انجام دهید.

مکمل‌های تقویتی جهت تنظیم تخمک گذاری و رفع تنبلی تخمدان و کیست تخمدان معمولا حاوی اجزا زیر می‌باشند:

• پروبیوتیک: فقط در ساشه فرتی بیوتیک بوده؛  برای سلامت واژن با حفظ تعادل میکروارگانیسم ها و ph واژن و جلوگیری از عفونت.
• اینوزیتول: ملکول هایی شبیه گلوکز؛ تنظیم کننده هورمون ها مخصوصا انسولین، آنتی اکسیدان موجب افزایش تخمک گذاری و بهبود کیفیت تخمک
• فولیک اسید: سطح بالای فولیک اسید موجب افزایش شانس بارداری موفق خواهد شد.
• ملاتونین: یک آنتی اکسیدان است که باعث بلوغ تخمک می‌شود و پیری تخمدان را به تعویق می اندازد.
• ویتامین دی: سطح بالای ویتامین دی موجب درمان کیست تخمدان و افزایش باروری می‌شود.
• سلنیوم: سطح بالای سلنیوم موجب افزایش شانس بارداری موفق خواهد شد.
• کوآنزیم کیوتن: برای حفظ سلول‌های تخمک در برابر رادیکال‌های آزاد و کمک به سلول‌های تخمک برای فرآوری انرژی.

نکته: داروهای تقویتی تخمدان بهتر است با معده خالی مصرف شوند اما جهت جلوگیری از ناراحتی گوارشی، می‌توان دارو را با معده پر استفاده نمود.

این داروها قابل مصرف در بانوان(برای تقویت تخمدان) و هم در آقایان(برای تقویت اسپرم) می باشند.

راهنمای انتخاب بهترین مکمل برای درمان تنبلی تخمدان و کیست تخمدان، زیر نظر پزشک:

• اگر به دنبال مکمل درمان کیست تخمدان، به صورت ساشه با بالاترین دوز باشید: ساشه فولیکودین
• اگر به دنبال مکمل درمان کیست تخمدان، به صورت ساشه با بالاترین دوز و حاوی پروبیوتیک (برای سلامت ایمنی و گوارش) باشید: ساشه فرتی بیوتیک
• اگر به دنبال مکمل درمان کیست تخمدان، به صورت ساشه با بالاترین دوز و حاوی کوکیوتن و ملاتونین (برای تنظیم متابولیسم بدن) باشید: ساشه فمی بست پلاس
• اگر به دنبال مکمل درمان کیست تخمدان، حاوی ترکیبات گیاهی باشید: کپسول پونیکا و کپسول موتا
• اگر به دنبال مکمل درمان کیست تخمدان، حاوی انواع ویتامین ها باشید: قرص اووهیل
• اگر به دنبال مکمل درمان کیست تخمدان، حاوی آلفا لیپوئیک اسید (برای کنترل وزن) باشید: قرص اوزیل پلاس
• اگر به دنبال مکمل درمان کیست تخمدان، حاوی ویتامین ها و پنج انگشت (برای تنظیم هورمون زنانه) باشید: کپسول فیتوفمین اینوانرم
• اگر به دنبال مکمل درمان کیست تخمدان، حاوی کروم (مناسب افراد دیابتی) باشید: قرص اوا هلث
• اگر به دنبال مکمل درمان کیست تخمدان، برای رفع ناباروری باشید: کپسول اوا بوست

گاها با تشخیص پزشک برای درمان کیست تخمدان نیاز است از داروهای جلوگیری از بارداری استفاده شود که انتخاب نوع دارو و مقدار مصرف به وضعیت فرد بستگی داشته و به تشخیص پزشک شماست. انواع داروهای OCP(جلوگیری از بارداری) که از  پروژسترون و استروژن تشکیل شده اند، عبارتند از

در کنار این داروها، داروهای دیگر نیز تجویز می‌شوند. مانند:

• قرص اسپیرون لاکتون: معمولا بعد از صبحانه یک عدد. دارویی است که با کاهش سطح هورمون مردانه، موجب تنظیم هورمون زنانه و تخمدان‌ها و تخمک گذاری میشود.از عوارض این دارو لکه بینی و خونریزی‌های پراکنده می باشد.
• قرص متفورمین: معمولا بعد از ناهار یک عدد. این دارو با تنظیم قند خون، تخمک گذاری را بهبود می‌بخشد.

نکته: همزمان با  مصرف این داروها، پیاده روی روزانه به مدت یک ساعت رمز موفقیت ما در بهبود خواهد بود.

درمان کیست تخمدان با عمل جراحی

پزشک شما ممکن است پیشنهاد کند کیستی را که بزرگ است، شبیه کیست عملکردی نیست، در حال رشد است یا درد ایجاد می کند، بردارید. 

• برخی از کیست ها را می توان بدون برداشتن تخمدان برداشت (سیستکتومی). 
• در برخی موارد، تخمدان با کیست برداشته می‌شود (اووفورکتومی). 
• جراحی در درمان کیست تخمدان  اغلب می‌تواند با استفاده از جراحی کم تهاجمی (لاپاراسکوپی) با لاپاراسکوپ و ابزارهایی که از طریق بریدگی‌های کوچک در شکم شما وارد می‌شوند، انجام شود. اگر کیست بزرگ باشد یا سرطان نگران کننده باشد، ممکن است به یک روش باز با استفاده از برش بزرگتر نیاز باشد.

نکته: کیست تخمدانی که بعد از یائسگی ایجاد می‌شود گاهی سرطان است. در این صورت ممکن است نیاز باشد که به متخصص سرطان زنان مراجعه کنید. ممکن است برای برداشتن رحم، دهانه رحم، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها نیاز به جراحی داشته باشید. همچنین ممکن است به شیمی درمانی یا پرتودرمانی نیاز داشته باشید.

نتیجه‌گیری

کیست‎‌های تخمدان از نظر اندازه و محل قرارگیری در تخمدان بسیار متفاوت هستند. اکثر کیست‌ها خطر زیادی ندارند، ولی معمولا در موارد کم یاب سرطانی می‌شوند. در اغلب موارد وخیمی که کیست بسیار بزرگ و سنگین است، وزن نامتعادل آن می‌تواند باعث پیچش تخمدان یا پارگی تخمدان به شکل غیر طبیعی شود. این مشکل نادر، پیچیدگی تخمدان نام دارد و نتیجه آن، خو‌نریزی داخلی تخمدان است. بنابراین، می‌تواند به این اندام آسیب برساند.

کیست تخمدان به طور کلی یک مشکل بی خطر است که با سونوگرافی یا معاینه لگن توسط پزشک، تشخیص داده می‌شود. علائم کیست تخمدان می‌تواند نفخ و درد لگن نیز باشد، اما در صورت بروز نشانه‌های آزاردهنده و یا عقب افتادن سیکل قاعدگی، باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید و برای مشاوره با دکتر زنان، کسب اطلاعات و پیگیری روند درمانی اقدام نمایید. 

پرسش و پاسخ

1. کیست تخمدان چقدر خطرناک است؟

این عارضه در بین زنان شایع بوده و در صورت نداشتن علائم، بی‌خطرخواهد بود و در طول چند ماه خودبه‌خود برطرف می‌شود.

2. علائم کیست‌ تخمدان چه مواردی هستند؟

هر فرد می‌تواند تجربه مختلفی داشته باشد، اما اکثر زنان دچار احساس سنگینی در لگن، درد خفیف، درد شدید و ناگهانی می‌شوند که شدت آن کم و زیاد می‌شود.

3. آیا کیست‌های تخمدان از بین می‌روند؟

در صورتی‌که این کیست‌ بر اثر تغییرات چرخه قاعدگی یا به‌طور طبیعی ایجاد شده باشد، از بین می‌رود اما اگر به‌دلیل بروز یک عارضه تشکیل شود، نیاز به درمان پزشکی دارد.

 منبع

New Researches About Ovarian Cysts