متفورمین: کاهنده قند خون [نحوه صحیح مصرف + عوارض جانبی]

اشکال دارویی متفورمین

• قرص خوراکی 500 میلی گرم، 1000 میلی گرم
• قرص خوراکی پیوسته رهش 500 میلی گرم، 750 میلی گرم، 1000 میلی گرم
• محلول خوراکی 500 میلی گرم در 5 میلی لیتر

مقدار و نحوه صحیح مصرف متفورمین

برای اینکه مصرف متفورمین را به خاطر بسپارید، آن را هر روز تقریباً در زمان(های) یکسانی مصرف کنید. دستورالعمل‌های روی برچسب نسخه خود را به دقت دنبال کنید و از پزشک یا داروساز خود بخواهید هر قسمتی را که متوجه نمی‌شوید توضیح دهد. متفورمین را دقیقا طبق دستور مصرف کنید. دارو را بیش از حد مجاز یا کمتر از آنچه پزشک تجویز کرده است، مصرف نکنید.

موارد مصرف متفورمین

متفورمین برای سه مورد تجوبز میشود:

• کمک به کاهش سطح قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2
• کمک به درمان سندرم کیست تخمدان(Polycystic ovary syndrome =PCO یا تنبلی تخمدان)
• کمک به کاهش وزن (تجویز نادر به دلیل اثر کمتر)
• کمک به کاهش خطر حمله عصبی و سکته (تجویز نادر به دلیل اثر کمتر)

مکانیسم اثر متفورمین

متفورمین به روش‌های مختلفی عمل می‌کند تا از افزایش بیش از حد گلوکز (قند) خون شما جلوگیری کند:

1) مقدار گلوکز جذب شده از غذاها و نوشیدنی‌ها را کاهش می دهد.

2) مقدار گلوکز ساخته شده در کبد را کاهش می‌دهد.

3) به عملکرد بهتر انسولین در بدن شما کمک می‌کند. (انسولین هورمونی است که به بدن شما کمک می‌کند از گلوکز به عنوان منبع انرژی استفاده کند.)

منع مصرف متفورمین

• آلرژی به مواد تشکیل دهنده. افرادی که به هر یک از موارد زیر حساسیت دارند نباید متفورمین مصرف کنند: 1)متفورمین_2)فورتامت_3)گلومتزا

هر یک از مواد تشکیل دهنده در یک محصول خاص توزیع شده است. داروساز می‌تواند تمام مواد تشکیل دهنده خاصی که در محصولات متفورمین موجود است، به شما بگوید.

• مشکلات کلیوی. اگر کلیه‌های شما بصورت طبیعی کار نمی‌کند، نباید از متفورمین استفاده کرد. اگر نگرانی در مورد سلامت کلیه‌های خود دارید، پزشک شما ممکن است قبل از تجویز این دارو، آزمایش‌هایی را برای تعیین مناسب بودن دارو برای وضعیت فعلی شما، انجام دهد.
• اسیدوز متابولیک، از جمله کتو اسیدوز دیابتی. متفورمین نباید در افراد مبتلا به اسیدوز متابولیک حاد یا مزمن مورد استفاده قرار گیرد؛ یعنی زمانی که تعادل شیمیایی اسیدها و بازها در خون شما از بین می رود. اگر سابقه اسیدوز متابولیک یا کتواسیدوز دیابتی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.

هشدار مصرف متفورمین

• از مصرف متفورمین بدون تجویز پزشک خودداری کنید. آن را طبق دستورالعمل مصرف کنید.
• متفورمین را به افراد دیگر تجویز نکنید، حتی اگر آنها شرایطی مشابه شما داشته باشند. ممکن است برای آنها خطرناک باشد.
• متفورمین را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
• برای کمک به کاهش احتمال ناراحتی معده، متفورمین را با وعده‌های غذایی مصرف کنید. اشکال خاصی از متفورمین باید همراه با وعده غذایی عصر مصرف شوند. از داروساز یا پزشک خود در مورد بهترین روش مصرف دارو بپرسید.
• اگر یک فرم قرص خوراکی متفورمین مصرف می‌کنید، ممکن است گاهی متوجه چیزی در مدفوع خود شوید که شبیه قرص است. این طبیعی است و نباید باعث نگرانی شود.
• قرص‌های متفورمین طولانی رهش را نجوید یا تقسیم نکنید، فرم قرص این دارو باید به طور کامل بلعیده شوند.
• شکل مایع دارو  را با دقت اندازه گیری کنید. قبل از اندازه گیری دوز سوسپانسیون خوراکی را تکان دهید. از دستگاه اندازه گیری دوز دارو استفاده کنید.
• برخی از شرایط که باعث افزایش استرس در بدن شما می‌شوند، مانند تب، ضربه (مانند تصادف رانندگی)، عفونت یا جراحی، می‌توانند مقدار داروهای دیابتی که برای کنترل دیابت خود نیاز دارید، را تغییر دهند. در صورت داشتن هر یک از این شرایط با پزشک خود صحبت کنید تا تصمیم بگیرید که آیا داروی شما نیاز به تغییر دارد یا خیر.
• در مورد نحوه پیشگیری، تشخیص و مدیریت قند خون پایین (هیپوگلیسمی)، قند خون بالا (هیپرگلیسمی) و مشکلات مرتبط با دیابت با پزشک خود صحبت کنید.
• افراد میانسال ممکن است برای عواض جانبی مصرف ای دارو، در معرض خطر بیشتری باشند. اگر در این گروه سنی هستید، با پزشک خود در مورد خطرات احتمالی صحبت کنید.

نکته: مراقب دو مورد باشید:

موارد احتیاط

• تهیه لیست داروهای مصرفی و گزارش به پزشک. در مورد تمام شرایط سلامتی خود و هر گونه داروهای تجویزی یا بدون نسخه (OTC)، ویتامین‌ها/مواد معدنی، محصولات گیاهی و سایر مکمل‌های مورداستفاده، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک با مشاهده این لیست دارویی، مناسب یا نامناسب بودن مصرف متفورمین برای شما را تایید می‌کند.
• مشکلات کبدی. اگر مشکلات کبدی دارید به پزشک خود اطلاع دهید. اگر عملکرد کبد شما بصورت نرمال نیست، خطر ابتلا به اسیدوز لاکتیک افزایش می‌یابد.
• شرایط پزشکی فعلی و گذشته. اگر هر یک از شرایط پزشکی زیر را دارید به پزشک خود اطلاع دهید:
  • مشکلات کلیوی.
  • مشکلات قلبی، از جمله نارسایی احتقانی قلب یا سکته قلبی.
  • مصرف زیاد الکل.
  • انجام یک آزمایش پزشکی که از «کنتراست» (رنگ مخصوص)، جراحی یا روش های دیگر استفاده می‌شود.
  • کم آبی بدن.
  • عفونت شدید.
  • سکته.
• سایر داروها و مکمل‌ها. متفورمین ممکن است با سایر داروها و مکمل‌ها تداخل داشته باشد. قبل از مصرف متفورمین، به پزشک خود در مورد داروهای تجویزی یا بدون نسخه (OTC)، ویتامین‌ها/مواد معدنی، محصولات گیاهی و سایر مکمل‌هایی که استفاده می‌کنید، اطلاع دهید.
• بارداری. در مورد تاثیر متفورمین بر بارداری یا خطرناک بودن آن برای جنین آسیب اطلاع دقیقی در دسترس نمی‌باشد. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک شما مناسب یا نامناسب بودن مصرف آن در دوران بارداری یا زمان اقدام برای باردار شدن را تایید می‌کند.
• شیردهی. متفورمین وارد شیر مادر می‌شود، اما اثرات آن بر روی نوزاد یا تولید شیر مشخص نیست. اگر در دوره شیر دهی هستید یا قصد شیردهی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک به شما توصیه می‌کند که آیا باید در دوران شیردهی از متفورمین استفاده کنید یا خیر.

عوارض جانبی متفورمین

شایع‌ترین عوارض جانبی متفورمین در زیر ذکر شده است. اگر دچار هر یک از این عوارض جانبی  شده‌اید که شما را ناراحت می‌کند، به پزشک خود اطلاع دهید.

• اسهال
• حالت تهوع یا استفراغ
• گاز یا احساس نفخ
• احساس ضعف یا خستگی غیرمعمول
• معده درد، ناراحتی معده، سوزش سر دل
• سردرد
• یبوست
• احساس تغییر در طعم غذا یا احساس طعم فلزی در دهان
• عفونت در بینی یا گلو، گلودرد، یا علائم سرماخوردگی معمولی

در حالی که عوارض جانبی جدی متفورمین کمتر شایع است، جدی‌ترین عوارض جانبی متفورمین، همراه با اقدامات ضروری در ادامه مطالب آورده شده است:

واکنش‌های آلرژیک شدید. متفورمین ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک شود که می‌تواند جدی باشد. اگر هر یک از علائم واکنش آلرژیک جدی زیر را دارید، مصرف متفورمین را متوقف کنید و فورا به پزشک خود اطلاع دهید.

• مشکلات تنفسی یا خس خس سینه
• ضربان قلب
• تب یا احساس بیماری عمومی
• غدد لنفاوی متورم
• تورم صورت، لب‌ها، دهان، زبان یا گلو
• مشکل در بلع یا گرفتگی گلو
• خارش، بثورات پوستی یا برجستگی‌های قرمز کم رنگ روی پوست به نام کهیر
• حالت تهوع یا استفراغ
• سرگیجه، احساس سبکی سر یا غش کردن
• گرفتگی معده
• درد مفاصل

اسیدوز لاکتیک. متفورمین ممکن است باعث اسیدوز لاکتیک (تجمع اسید لاکتیک در خون) شود که می‌تواند خطرناک باشد چون اسیدوز لاکتیک در واقع نوعی اسیدی شدن بدن است. اگر هر یک از علائم اسیدوز لاکتیک زیر را دارید، مصرف متفورمین را متوقف کنید و فوراً به پزشک اطلاع دهید.

• احساس بیماری عمومی
• درد عضلانی
• مشکل در تنفس
• خواب آلودگی
• درد معده

کمبود ویتامین B12. متفورمین ممکن است باعث کاهش سطح ویتامین B12 در خون شما شود. (احتمالاً با کاهش یافتن میزان جذب ویتامین B12  از غذاها و نوشیدنی‌ها )، ممکن است منجر به کم خونی (سطح پایین گلبول‌های قرمز خون) شود. پزشک احتمالاً از آزمایش‌های آزمایشگاهی برای بررسی سطح ویتامین B12 و کم خونی شما استفاده می‌کند. اگر هر یک از علائم کم خونی زیر را دارید، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.

قند خون پایین (هیپوگلیسمی). هنگامی که متفورمین همراه با انسولین یا سایر داروهایی که قند خون را با افزایش سطح انسولین بدن شما کاهش می‌دهند استفاده می‌شود، می‌تواند باعث هیپوگلیسمی (قند خون پایین) شود. در صورت مصرف با متفورمین ممکن است دوز سایر داروها تغییر کند. در صورت داشتن هر یک از علائم پایین قند خون، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.

• سردرد
• بدخلقی یا اضطراب
• گرسنگی
• سرگیجه یا گیجی
• تاری دید
• گفتار نامفهوم
• عرق کردن
• احساس لرزش یا لرزش
• ضربان قلب سریع
• تشنج

نکته: 

1) به طور کلی عارضه شایع داروی متفورمین ممکن است  مشکلات گوارشی و اسهال باشد. در بسیاری از افراد با تعویض برند دارو مشکل ناراحتی گوارش برطرف میشود.(مثلا تعویض به برند گلوکوفاژ یا آپومتفورمین و…)

2)در مصرف طولانی مدت  از این دارو؛ مراقب کاهش ویتامین ب 12 در بدن باشیم ؛ چون میتواند باعث کم خونی شود. در صورت نیاز میتوانیم با چک کردن آزمایش خون زیر نظر پزشک قرص ب 12 با دوز 1000 میلی گرم روزانه یک عدد استفاده کنیم.

3) چنانچه در افراد مسن عارضه کاهش وزن و لاغری شدید ناخوشایند دیده شود ، جهت تعویض دارو به پزشک مراجعه کنید.

4) اگر با مصرف داروی متفورمین علائم بی حالی و خستگی و حتی از هوش رفتن داشتید، احتمالا دچار کاهش بیش از حد قند خون شده اید؛ جهت مدیریت دوز دارو به پزشک مراجعه کنید.

تداخلات دارویی متفورمین

هیچ اثر متقابل مشهودی  بین متفورمین و غذاها یا نوشیدنی‌ها وجود ندارد. مصرف الکل می‌تواند خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش دهد (یک عارضه جانبی جدی متفورمین که در مطالب فوق بیان شد). مشخص نیست که آیا نوشیدن الکل به روش‌های دیگری بر متفورمین تأثیر می‌گذارد یا خیر، اما الکل ممکن است بر سطح قند خون در افراد مبتلا به دیابت تأثیر بگذارد که این ممکن است با اثر متفورمین تداخل داشته باشد. بهتر است میزان مصرف الکل را محدود کنید.

همیشه لیست داروهای تجویزی یا بدون نسخه (OTC)، انواع ویتامین‌ها/مواد معدنی، محصولات گیاهی و سایر مکمل‌هایی که استفاده می‌کنید، به پزشک خود اعلام کنید. به ویژه، مطمئن شوید که قبل از استفاده از متفورمین در مورد استفاده ازهریک موارد زیر به پزشک خود اطلاع دهید.

• یک مهارکننده کربنیک انیدراز، مانند، استازولامید (Diamox) یا متی مازول
• داروهایی برای درمان دیابت، به ویژه انسولین یا داروهایی که سطح انسولین شما را افزایش می‌دهند

بسیاری از داروهای دیگر می‌توانند قند خون شما را افزایش دهند و در اثر متفورمین اختلال ایجاد کنند. قبل از شروع یا توقف سایر داروها در حین مصرف متفورمین، با داروساز یا پزشک خود صحبت کنید. در این مواقع ممکن است لازم باشد سطح قند خون خود را با دقت بیشتری کنترل کنید. برخی از داروهای دیگر ممکن است سطح خونی متفورمین را تغییر دهند. در مورد تمام داروهایی که مصرف می‌کنید یا اخیرا مصرف کرده اید، به پزشک خود بگویید.

توصیه‌های دارویی متفورمین

در صورت فراموش کردن مصرف یک نوبت  دارو، دوز بعدی را طبق برنامه دارویی خود مصرف کنید، مگر اینکه پزشک دستورالعمل متفاوتی برای شما داشته باشد. از مصرف دوز اضافی خودداری کنید.

شرایط نگهداری متفورمین

متفورمین باید در دمای اتاق، بین 68 فارنهایت تا 77 فارنهایت (20 تا 25 درجه سانتیگراد) نگهداری شود. می‌توان آن را برای مدت زمان کوتاه تری (مانند هنگام حمل و نقل) در معرض دمای بین 59 تا 86 فارنهایت (15 تا 30 درجه سانتیگراد) قرار داد. همچنین در جای خشک و خنک نگهداری شود.

نتیجه گیری

متفورمین برای کمک به کاهش سطح قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 تجویز می‌شود. این دارو به صورت قرص، قرص طولانی رهش (طولانی اثر) و محلول (مایع) خوراکی در دسترس می‌باشد. مصرف متفورمین همراه با تغییرات رژیم غذایی و انجام ورزش برای نتایج بهتر توصیه می‌شود. با مصرف متفورمین، در صورت بروز عوارض جانبی و واکنش‌های آلرژیک حاد، به پزشک خود اطلاع دهید. این دارو فقط با تجویز پزشک مورداستفاده قرار می‌گیرد و قبل از مصرف حتما دستورالعمل آن را مطالعه کنید.

پرسش و پاسخ

1. آیا متفورمین باعث افزایش وزن می‌شود؟

یکی از فواید متفورمین این است که باعث افزایش وزن نمی‌شود. در برخی از افراد ممکن است مقدار کمی کاهش وزن مشاهده شود.

2. مقدار مصرف متفورمین چگونه است؟

دوز متفورمین مصرفی شما بستگی به این دارد که آن را برای چه مواردی مصرف می‌کنید و پزشک می‌تواند مقدار و زمان مصرف متفورمین را تعیین کند. دوز شروع معمول برای بزرگسالان مبتلا به دیابت، 500 میلی گرم 1 یا 2 بار در روز است. برخی افراد ممکن است با دوز کمتر شروع کنند. بسته به سطح قند خون شما، پزشک ممکن است دوز مصرفی شما را به آرامی طی چند هفته افزایش دهد. این کار به بدن شما اجازه می‌دهد تا به دارو عادت کند و عوارض جانبی را کاهش دهد. حداکثر دوز روزانه، 3 گرم (در دوزهای منقسم) است، اما برای برخی افراد، مانند افراد مسن یا افراد مبتلا به مشکلات کلیوی، حداکثر دوز روزانه باید کمتر باشد.

3. متفورمین کی بخوریم؟

قرص متفورمین معمولی باید همراه یا بلافاصله بعد از غذا، دو تا سه بار در روز طبق دستور مصرف شود. قرص‌های طولانی رهش (طولانی اثر) باید یک بار در روز همراه با وعده غذایی عصر مصرف شوند. بهترین زمان خوردن متفورمین شب قبل از خواب است تا از سرگیجه و تهوع پیشگیری شود.

4. چرا متفورمین باعث لاغری میشود؟

قرص متفورمین برای دیابت تجویز می‌شود و باعث تثبیت سطح انسولین در بدن می‌گردد؛ به همین دلیل است که در پی مصرف این دارو، اشتها در افراد کاهش پیدا می‌کند و به همین دلیل بسیاری از متخصصان مصرف آن را در کاهش وزن و لاغری مؤثر می‌دانند. حتی مشاهده‌ می‌شود که در برخی افراد اشتها به غذا بسیار کم شده است.

منبع:

Metformin Uses, Side Effects and Interactions