علت نفخ زیاد چیست + راه‌کارهای درمان نفخ شکم

نفخ شکم چیست؟

نفخ شکم یک عارضه بسیار شایع در بین بزرگسالان و کودکان است که می‌تواند فرد را در انجام فعالیت‌های روزانه دچار مشکل کند. نفخ شکم زمانی رخ می‌دهد که دستگاه گوارش (GI) با هوا یا گاز پر شود و این حالت در واقع انتشار گاز اضافی در روده بزرگ است که معمولا به رژیم غذایی شما مربوط می‌شود. اغلب اوقات، یک یا چند مورد از اختلالات مانند سندرم روده تحریک پذیر، سوء هاضمه یا یبوست مزمن علت گاز معده، نفخ و آروغ زدن هستند. یکی از عوامل اصلی بروز نفخ، بلع هوا در هنگام غذا خوردن می‌باشد. خروج هوایی که معمولا از طریق بلع وارد بدن می‌شود، از طریق آروغ و باد شکم صورت می‌گیرد. اگر در عمل تخلیه معده تاخیر ایجاد شود (انتقال کند گاز)، علاوه بر تجمع گاز می‌تواند باعث نفخ و اتساع شکم نیز شود. بصورت کلی نفخ معده تحت عنوان‌های پری شکم و باد شکم تعریف می‌شود که در ادامه مطالب توضیحات بیشتر آورده شده است:

نفخ یا پری شکم (Bloating)

این عارضه به اتساع شکم گفته می‌شود که در واقع منظور احساس پری یا سفتی در شکم است. این حالت می‌تواند ناشی از تجمع گاز باشد، اما می‌تواند به دلیل عوامل دیگری مانند یبوست، احتباس مایعات یا حتی التهاب در دستگاه گوارش نیز باشد. نفخ بیشتر یک تجربه حسی همراه با درد در ناحیه شکم است.

نفخ شکم یا باد شکم (Flatulence)

نفخ شکم زمانی رخ می‌دهد که گاز در سیستم گوارش تجمع می‌یابد و از طریق باد شکم، بدن این گاز را آزاد می‌کند. نفخ بیش از حد می‌تواند نتیجه رژیم غذایی یا بیماری‌های زمینه‌ای باشد.همچنین گاز بیش از حد روده فوقانی می‌تواند ناشی از بلعیدن مقدار بیشتری از هوا باشد. باد شکم در واقع عمل فیزیکی دفع گاز است.

علت نفخ زیاد

دلایل مختلفی برای نفخ معده وجود دارد ولی شایع‌ترین علل آن رشد بیش از حد باکتری روده کوچک (SIBO) و عدم تحمل کربوهیدرات‌ها و سایر گروه‌های غذایی است. برخی شرایط و عوامل  در بروز نفخ شکم تاثیرگذارند، از جمله:

• بلعیدن هوا: تجمع گاز در معده و روده از شایع‌ترین علل نفخ است. هنگام غذا خوردن، نوشیدن یا جویدن آدامس، ممکن است هوا را ببلعید که در روده جمع شده و باعث نفخ می‌شود.
• تغییرات در باکتری‌های روده: تغییرات در نوع و تعداد باکتری‌های روده می‌تواند بر هضم غذا و تولید گاز موثر باشد.
• عدم تحمل برخی غذاها: برخی افراد نسبت به برخی غذاها مانند لبنیات، گلوتن، حبوبات و سبزیجات خاص دچار حساسیت می‌شوند که می‌تواند باعث تولید گاز معده و نفخ شود. برخی غذاها از جمله نوشابه‌های گازدار، لبنیات، لوبیا، گل کلم، کلم بروکلی جزو مواد غذایی هستند که افراد را دچار نفخ می‌کنند.
• سوء هاضمه: ناراحتی یا درد در معده می‌تواند شامل نفخ باشد.
• اختلالات گوارشی: برخی اختلالات و بیماری‌هایی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، بیماری سلیاک و رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده نیز می‌توانند باعث نفخ شوند.
• داروها: برخی داروها مانند مسهل‌ها و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) می‌توانند عوارض جانبی مانند نفخ ایجاد کنند.
• استرس: اضطراب و داشتن استرس می‌تواند بر دستگاه گوارش تأثیر گذاشته و باعث نفخ شود.

اگرچه اضطراب، افسردگی و شرایط استرس زا زندگی باعث این شرایط نمی شوند، اما ممکن است علائم را وخیم‌تر و روند درمانی آن را سخت‌تر کنند.

نفخ در بارداری

نفخ در دوران بارداری یک ناراحتی مکرر است که بسیاری از مادران باردار آن را تجربه می‌کنند. این اغلب به دلیل تغییرات هورمونی و تنظیمات طبیعی بدن برای حمایت از کودک در حال رشد رخ می‌دهد. کند شدن هضم، فشار ناشی از بزرگ شدن رحم و برخی از انتخاب‌های غذایی می‌توانند در این وضعیت نقش داشته باشند. نفخ در دوران بارداری ناشی از عوامل مختلفی است که از تغییرات طبیعی بدن ناشی می‌شوند. این تغییرات برای حمایت از رشد کودک ضروری هستند، اما می‌توانند منجر به ناراحتی‌های گوارشی مانند نفخ شوند. مهمترین عواملی که باعث بروز نفخ در بارداری می‌شوند عبارتند از:

• تغییرات هورمونی
• هضم کندتر غذا
• فشار ناشی از رشد رحم
• تغییرات در تعادل هورمونی در طول سه ماهه بارداری
• مصرف غذاهای نفخ آور
• بی تحرکی

نفخ در دوران بارداری معمولاً جای نگرانی ندارد، اما علائم خاصی که همراه با نفخ هستند می‌توانند نشان دهنده یک مشکل جدی‌تر باشند که نیاز به توجه دارد. این علائم عبارتند از: درد شدید شکمی، نفخ مداوم، تغییر در اجابت مزاج، تب، تهوع و استفراغ، تورم در دست‌ها، پاها یا صورت، تنگی نفس یا درد قفسه سینه، خون در مدفوع یا استفراغ.

علائم نفخ شکم

اکثر مردم نفخ را به عنوان احساس پری، سفت شدن یا ورم شکم توصیف می‌کنند که در این حالت، شکم متورم (متسع)، سفت و دردناک می‌شود و فرد را دچار ناراحتی شکم می‌کند. بدلیل شباهت برخی علائم مشکلات گوارشی بهتر است از علائم هر عارضه آگاه باشید تا بتوانید برای پیگیری روش‌های درمانی اقدام کنید. نفخ اغلب با علائم زیر همراه است:

• درد در ناحیه شکم
• گاز بیش از حد معده (باد شکم)
• آروغ زدن مکرر
•  غرغر شکم

آروغ زدن معمولاً در اثر بلع زیاد هوا، خوردن یا نوشیدن سریع، مصرف نوشیدنی‌های گازدار یا کافئین دار، استعمال سیگار یا یک عادت عصبی ایجاد می‌شود. گاز معده، نفخ و آروغ زدن علائم معمول سرطان یا سایر شرایط خطرناک نیستند، حتی اگر درد شکمی، اسهال یا یبوست نیز داشته باشید. با این حال، اگر همراه با علائم نفخ شکم دچار کاهش وزن، تب یا مشاهده خون در هنگام دفع هستید، باید به پزشک خود اطلاع دهید. این علائم می‌تواند علائم شرایط جدی‌تری باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر احساس می‌کنید نفخ شکم شدید و مزمن است و به مروز زمان یا روش‌های درمان خانگی بهبود پیدا نمی‌کند یا همراه با نفخ شکم، علائم دیگری مانند کاهش وزن، خون در مدفوع یا درد شدید همراه است، حتما برای مراجعه به پزشک اقدام نمائید. پزشک معایناتی بر روی شکم و بررسی دستگاه گوارش انجام داده و در صورت نیاز آزمایش‌های لازم را توصیه می‌کند تا علت اصلی نفخ را تشخیص دهد و درمان مناسب را تجویز خواهد کرد.

خطرات نفخ شکم

اگرچه نفخ شکم یک علامت شایع درد شکمی در بین افراد است که بی‌ضرر نیست، اما در صورتی‌که به مدت ۳ هفته یا بیشتر احساس نفخ دارید، به طور منظم (بیش از ۱۲ بار در ماه) احساس نفخ می‌کنید، رژیم غذایی خود را تغییر داده‌اید اما همچنان احساس نفخ می‌کنید، در شکم خود احساس تورم یا توده مانند دارید و نفخ معده‌ای که بیش از ۲ هفته پس از مصرف دارو ادامه یابد، در واقع می‌تواند نشانه‌ یک مشکل جدی باشد و علائمی مانند کاهش وزن، رنگ‌پریدگی پوست، از دست دادن اشتها و زرد شدن پوست می‌تواند از علائم هشدار دهنده‌ سرطان باشد.

پیشگیری از نفخ شکم

نفخ شکم وضعیت ناخوشایندی را برای افراد بوجود می‌آورد، فرد احساس ناراحتی دارد و ممکن است در انجام فعالیت‌های روزانه او اختلال ایجاد کند. بنابراین با شروع علائم حتما روند درمان را پیگیری کنید. حتی در صورتی‌که علائم شدید نفخ معده دارید، معمولاً با گذشت زمان با تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی بهبود می‌یابند. پیگیری روش‌های درمانی و مراجعه به پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا با روش درمانی مناسب، با رعایت رژیم غذایی و مصرف داروهای تجویزی، علائم را تسکین دهید. رعایت برخی نکات در پیشگیری از بروز این عارضه و همچنین درمان آن موثر می‌باشد:

تغییر رژیم غذایی

•  غذا و نوشیدنی خود را به‌طور آهسته مصرف کنید تا هوای کمتری وارد معده شما شود. مصرف غذاهای چرب و تند را محدود کنید. از نوشیدن کافئین، نوشیدنی‌های گازدار و همچنین مصرف شیرینی‌های غیرطبیعی خودداری کنید. از غذاهای نفخ آور مانند لوبیا، نخود، عدس، کلم، پیاز، کلم بروکلی، گل کلم و غلات کامل اجتناب کنید. سعی کنید هر بار یک غذا را از رژیم غذایی خود حذف کنید تا ببینید نفخ بهبود می‌یابد یا خیر.
•  فیبر فواید زیادی دارد. اما مصرف زیاد آن ممکن است در برخی افراد باعث بروز نفخ می‌شود. 
•  کم آبی بدن می‌تواند منجر به نفخ شود زیرا بدن آب را در خود نگه می دارد. برای مقابله با این، نوشیدن مقدار زیادی مایعات، به ویژه آب ضروری است.
• در صورت یبوست، غذاهای سرشار از فیبر مصرف کنید.

تغییر در عادات غذایی

• هنگام صرف غذا، مواد غذایی را به آرامی و کامل بجوید و از صحبت کردن هنگام غذا خوردن خودداری کنید.
• برای بهبود هضم و کمک به جلوگیری از نفخ، مرتباً ورزش کنید. فعالیت بدنی برای حفظ سلامت سیستم گوارش ضروری است. ورزش منظم روزانه اغلب علائم اختلالات معده و روده را کاهش می‌دهد. پس ازصرف غذا پیاده‌روی کنید.
• برای جلوگیری از بلعیدن هوا، با دهان بسته غذا بجوید.
• به جای وعده‌های غذایی حجیم، وعده‌های غذایی کمتر و مکرر بخورید و غذا را آرام بجوید.
• بعد از غذا خوردن صاف بنشینید و از  دراز کشیدن خودداری کنید.

راه‌کارهای پیشگیری از نفخ معده

درمان نفخ شکم

حتی علائم شدید نفخ شکم معمولاً با گذشت زمان با تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی بهبود می‌یابند. پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا تصمیم بگیرید کدام درمان برای شما بهترین است. اگر جزو افرادی هستید که بطور معمول و مکررا دچار نفخ و باد شکم می‌شوید، در اینجا روش‌های درمانی کاهش و رفع نفخ معده توضیح داده می‌شوند:

اصلاح سبک زندگی

رژیم غذایی. غذا و نوشیدنی‌ها را آهسته ترمیل کنید و بنوشید تا هوای کمتری ببلعید. مصرف غذاهای چرب و تند را محدود کنید. از مصرف کافئین، نوشیدنی های گازدار و شیرین کننده‌های مصنوعی خودداری کنید. از مصرف زیاد غذاهای معمولی نفخ آور مانند لوبیا، نخود، عدس، کلم، پیاز، کلم بروکلی، گل کلم و غلات کامل خودداری کنید. 

مصرف فیبر کافی. اگر معمولاً فیبر زیادی در رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنید، باید به تدریج شروع کنید تا سیستم گوارش شما بیش از حد پر نشود.

حساسیت غذایی. در صورت حساسیت به لاکتوز، مصرف لبنیات را کاهش دهید.

مصرف پروبیوتیک‌ها. گاهی اوقات نفخ شکم ناشی از عدم تعادل در باکتری‌های روده یا ناکافی بودن آنزیم‌های گوارشی است. ترکیب مکمل‌های پروبیوتیک یا غذاهای غنی از پروبیوتیک می‌تواند به تعادل باکتری‌های روده کمک کند. پروبیوتیک‌ها در برخی از مکمل‌ها و ماست‌های پروبیوتیک وجود دارند. انواع پروبیوتیک رایج ترکیبات لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم هستند.

داروی از بین بردن نفخ شکم

برای درمان افرادی که دچار نفخ شکم خصوصا با علائم شدید می‌شوند، پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش گاز معده یا درمان اختلالات گوارشی تجویز کند. ملین‌ها، داروهای ضد اسهال و پروبیوتیک‌ها (پروبیوتیک‌ها در برخی از مکمل‌ها و ماست‌های بدون نسخه وجود دارند)، داروهای کاربردی موثر هستند که برای این عارضه توصیه می‌شوند. دقت داشته باشید که هر دارویی را حتما با تجویز پزشک مصرف کنید و قبل از مصرف، دستورالعمل برچسب دارو را مطالعه نمائید.

• قرص ضد نفخ فوری بزرگسالان
  • قرص و قطره دایمتیکون یا سایمتیکون بهترین داروی نفخ معده است که به خروج هوای اضافی از معده کمک می‌کند.
  • مصرف فاموتیدین برای کاهش نفخ معده بسیار موثر است.
  • محتویات داروی کلپرمین شامل ماده‌ شل کننده عضلانی است که با کم کردن اسپاسم عضلات دستگاه گوارش، باعث کاهش نفخ معده می‌شود.

 برخی داروهای تجویزی عبارتند از:

ساشه آی بی اس سانویک: برای درمان یبوست و نفخ و اسپاسم گوارش

کپسول کلپریبس زیست تخمیر: برای رفع نفخ و درد شکم و سندرم روده تحریک پذیر و انقباض روده

کپسول نرم سوپرمینت ۲۰ میلی گرم باریج اسانس: برای رفه درد معده و نفخ و اسپاسم

کپسول دایان گاستر دایان فارما: برای رفع نفخ و سوء هاضمه و التهاب گوارش 

کپسول سیموگاستر سیمرغ دارو : برای رفع نفخ و اسپاسم و درد گوارش و بهبود هضم

درمان‌های خانگی نفخ شکم

• مصرف دمنوش نعناع، زنجبیل و رازیانه می‌تواند به کاهش نفخ شکم کمک کند.
• استفاده از کمپرس گرم روی شکم در تسکین علائم نفخ بسیار موثر است.
• انجام تمرینات ورزشی سبک می‌تواند در بهبود نفخ و علائم درد آن موثر باشد.

بهترین دمنوش برای نفخ شکم

نعناع، زنجبیل و بابونه همگی خواص ضد نفخ دارند. نعناع و زنجبیل عضلات معده را شل می‌کنند که این امر اسپاسم و احساس نفخ را کاهش می‌دهد. بابونه یک گیاه ضد التهاب است که به کاهش تورم ناشی از نفخ کمک می‌کند. بنابراین مصرف دمنوش‌های گیاهی زیر برای بهبود و رفع نفخ شکم توصیه می‌شوند:

• دمنوش نعناع. نعناع و دمنوش نعناع از دیرباز برای تسکین مشکلات گوارشی از جمله نفخ استفاده می‌شده است. برای تهیه این دمنوش، مقدار موردنیاز آب جوشیده آماده کنید و حرارت را تا متوسط ​​کم کنید. برگ‌های نعناع را به آن اضافه کنید و بگذارید دمنوش به مدت ۸ تا ۱۰ دقیقه بجوشد. در صورت تمایل، می‌توانید یک شیرین‌کننده مانند عسل را به آب داغ اضافه کنید.
• دمنوش زنجبیل. زنجبیل برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش، سلامت کلی بدن و روح مفید است. در یک قابلمه کوچک، مقداری زنجبیل و آب را با هم مخلوط کنید. روی حرارت متوسط رو به بالا بجوشانید؛ سپس حرارت را کم کنید و با درب بسته، حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، تا زمانی که رنگ مخلوط تیره شود و بوی قوی زنجبیل بدهد، حرارت دهید. مخلوط را از صافی رد کنید و در یک لیوان بریزید. به میزان دلخواه عسل اضافه کنید و میل کنید.
• دمنوش بابونه. آب را بجوشانید. گل‌های تازه یا خشک بابونه را در ظرف دمنوش ساز بریزید  و آب جوش را روی آن بریزید. اجازه دهید حدود پنج دقیقه روی حرارت باشد. از دمنوش بابونه داغ آماده شده همراه با با یا بدون شیرین‌کننده مورد علاقه‌تان لذت ببرید.
• دمنوش رازیانه. در یک قوری، دانه‌های رازیانه را به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه، بسته به غلظت دلخواه، در آب جوش دم کنید. سپس آن را صاف کرده و سرو کنید. در صورت تمایل، دوباره آن را گرم کنید.
• دمنوش لیمو. دمنوش لیمو را به می‌توان بدین صورت تهیه کرد: پوست لیموی تمیز را در یک ظرف شیشه ای قرار داده و مقداری آب جوش به آن اضافه کنید. بعد از گذشت یک روز، پوست لیمو را از ظرف خارج کنید و به آب مقداری آب لیموی تازه اضافه کنید. اگر دوست دارید دمنوش را بصورت طعم‌دار میل کنید، می‌توانید عسل، نعناع و … را به این ترکیب اضافه کنید. این دمنوش را می‌توانید بصورت گرم یا سرد مصرف کنید.

برای نفخ شکم چه عرقی بخوریم

عرق نعناع: این عصاره گیاهی با دارا بودن خواص آرام‌بخشی و  ضد اسپاسمی، باعث شل شدن عضلات معده و روده می‌گردد که می‌تواند از تولید گاز و نفخ جلوگیری کند. در نتیجه در بهبود نفخ و مشکلات گوارشی مرتبط مؤثر می‌باشد.

عرق رازیانه: رازیانه، مشابه نعناع، می‌تواند به آرامش دستگاه گوارش و کاهش نفخ کمک کند. همچنین ممکن است فواید طولانی‌مدتی برای هضم و نفخ داشته باشد.

عرق ریزه: زیره یکی از گیاهان بسیار کاربردی برای سلامت سیستم گوارش بدن شناخته شده است که بعلت داشتن خواص ضدنفخ و کمک به هضم غذا، تاثیرات چشمگیری برای کاهش نفخ و گاز معده دارد.

از بین بردن نفخ شکم فوری

نفخ شکم وضعیت ناراحت‌کننده ای را برای افراد ایجاد می‌کند که با احساس ناراحتی و گاهی اوقات درد شکمی شدید همراه می‌باشد و فرد را در زندگی روزمره دچار مشکل می‌کند. اما با برخی روش‌های فوری و مؤثر توصیه شده می‌توانید به راحتی این عارضه را کاهش و بهبود دهید. روش‌های توصیه شده برای از بین بردن نفخ شکم فوری عبارتند از:

• مصرف داروها و قرص ضد نفخ فوری.
• مصرف مکمل‌های پروبیوتیک برای تعادل میکروبیوم روده.
• استفاده از انواع دمنوش‌های گیاهی مانند دمنوش نعناع، دمنوش رازینه، دمنوش بابونه و… .
• مصرف عرقیجات گیاهی مانند عرق نعناع، عرق رازیانه.
• انجام فعالیت‌های فیزیکی مانند ورزش و پیاده روی روزانه.
• ماساژ شکمی و یوگا.
• استفاده از کیسه آب گرم.
• اجتناب از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های محرک و تشدیدکننده نفخ مانند حبوبات، نوشابه‌های گازدار و محصولات لبنی برای افرادی که دچار حساسیت به لاکتوز هستند.

برای نفخ معده چی خوبه

درمان 3 دارویی برای رفع سریع نفخ:

• کپسول دایمتیکون 180 میلی گرم: بعد از ناهار و شام یک عدد
• قرص دوای بلغم: قبل از ناهار و شام 1 تا 2 عدد
• کپسول گرین کارمین باریج: یک عدد صبح و شب بعد از غذا

نتیجه گیری

نفخ شکم (bloating) در بین بزرگسالان و کودکان شایع است و می‌تواند فرد را در انجام فعالیت‌های روزانه دچار مشکل کند. بروز نفخ معده معمولا به رژیم غذایی افراد مربوط می‌شود که با علائمی مانند درد، گاز معده و آروغ زدن مکرر همراه است. برای پیشگیری و درمان نفخ شکم، تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی مانند جویدن آرام و کامل غذا برای کاهش بلعیدن هوا در حین صرف غذا، کاهش مصرف موادغذایی مانند لوبیا، نخود، عدس، کلم، پیاز، کلم بروکلی و …، کاهش مصرف غذاهای فیبردار و نوشیدن آب به مقدار کافی، انجام ورزش روزانه، مصرف پروبیوتیک‌ها و ….توصیه می‌شود.

پرسش و پاسخ

1. برای نفخ شدید شکم چکار کنیم؟

استفاده از مکمل‌ پروبیوتیک و مکمل نعناع و همچنین دمنوش‌های گیاهی مانند دمنوش رازیانه، زنجبیل، بابونه و نعناع فلفلی برای درمان نفخ شکم موثر است. برخی اوقات مصرف داروهای بدون نسخه مانند سایمتیکون هم می‌تواند مفید باشد.

2. چرا معده نفخ میکند؟

علت بروز گاز معده یا نفخ شکم، جمع شدن گاز در روده‌ها است که به‌طور طبیعی از بدن خارج می‌شود. گاز معده می‌تواند به دلیل بلعیدن هوا، هضم نادرست غذا، خوردن غذاهای پرفیبر و فعالیت باکتری‌های روده باشد. بعضی از انواع بیماری‌های گوارشی مثل سندرم روده تحریک‌پذیر هم ممکن است باعث افزایش تولید گاز معده شوند.

3. نفخ نوزاد تا کی ادامه دارد؟

نفخ شکم نوزاد بلافاصله بعد از تولد یا در عرض چند هفته پس از آن شروع می‌شود. در اکثر موارد این مشکل در سنین چهار تا 6 ماهگی برطرف می‌شود. با این حال، در بعضی موارد ممکن است گاز معده زیاد نوزاد برای مدت طولانی‌تری ادامه داشته باشد.

4. برای نفخ در بارداری چی بخوریم؟

یکی از موثرترین راه‌ها برای جلوگیری از نفخ در بارداری، جلوگیری از یبوست است. رژیم غذایی مناسب برای جلوگیری از نفخ در بارداری عبارتند از: نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز، افزایش تدریجی مصرف فیبر با خوردن میوه‌های تازه، میوه‌های خشک و غلات کامل، مصرف ماست و پروبیوتیک‌ها. همچنین از مصرف زیاد غذاهای چرب و سرخ شده، نوشیدنی‌های گازدار، غذاهای حاوی لاکتوز و حبوبات خودداری کنید.

منبع

Bloating Causes and Treatment